GENUINA ERUDITIONE

(1)

U'X

_f ^Q

\J o,

DISSERTATIO ÄCADEMICA

DE

ERUDITIONE

; GENUINA

ET

SPURIA,

Quam,

CONSENTIENTE AMPLISS. FACULT. PHILOSOPHKTA,

IN REGIA ACADEMIA UPSALIENSR

PRAESIDE,

VI R O CELEBERRIMO

MAG. PETRO EKERMAN,

ELOQU. PROF. REO.- ET ORD.

PUBLICE VENTILANDAM SISTIT

STENO ISRAEL SUNDELIUS

v

ermeundus.

IN Aua GUSTAVIÄNO Ad D. JUNII

ANNI MDCCLXIV.

HO RIS ANM; MERIDIEM SOLITIS.'

€

STOCKHOLM I JE,

Typis PETRI HESSELBERG.

i

(2)

Viris Ge-

D:no carolo livroth,

Chiliarchte & Equiti SplendicÜsfimo.

PATRONIS

Vir is ädmodiim Re veren-

mag. jon.!' ullholm,

In Gymnaiio Carolflslienh Sacro Sanchr Theologia? Leclori, Confiftorii Ad-

ieXlori Primario, Paftori 6; Prarpoiiro in Grava, dignislimo.

Fautoribus Optimis

Viro Amplispmo

d:no hemmingo schiös,

In Coliegio Juftitiir Futelanque Holm» Guratori ad iirein, Confultisfimo, Nutrkio, Patrui loco, fetnper Venerando.

Vir« Amplisfimo _atqtie Spetfatisfimo

d:no carolo gustavo erasmi,

OfRcin. Feirar. ad JonsWhL, Posfesfori.

Viro Spe-

d:no joh Coniiliario an ni Urbis Chri-

Patruo Honoratis-

Per ardentislima tenuem hane diiTertationcm, conftantis feJicitatis tanquam adpreca-

AU-

(3)

tieroßsßmis

1):M. CARDI O (»LSI.WO HAMMARHlfil.M,

Chiliarchae Vicario Maxime Inclito.

MAXIMIS.

dis \atque Protei (trisßmis

MAG. Paftori & N1COLAO Prarpolito in Hohnedahl, Meritisfiino. LYSEN,

perpetuoque Colendis.

Vi.ro Amplisfimo atque SpeBatisßmo

D:no BENEDICTO GUSTAVO

GE.JIER,

Posfesfori officin. Ferrar. ad Crontorp*

Viro Plurimum ReverenJo atque Clarisßmo

D:no SALOMON! SUNDELIO,

Coinminiiho in Visnüm Öc Kiln, Vigilantisiimo atque Laudatisiimo.

Parenti Indulgentisfimo.

Statisfimo

MART. BLEUMER,

fHiiaffiamnienfis, jEquisiuHo.

iiino, Exoptatisiiino.

piae venerationis qualemcunque tefleram, ^cum

tione, facram eile volüic

croR.

(4)

I N. J.

§. F.

Veram ^minum Eruclitionem felicitatem non atque efTe adeo divinam gloriam nifi ^unam, ^nempe quasho- ^pro

fine habeat, omnibus vere Eruditis elt notiflimum.

Sed cum nonnumquam latius fumi foleat Eruditionis vo-

cabulum, ut quamcunque veram notitiam lignificet, fit, non raro, ut cognitio quasdam immatura & minus reéle adplica-

ta, eruditionis mentiatur nomen, a vera illa fapientia pro¬

be diftingvenda. Addifcuntur fane, ^eum in finem, fcienti<c,

ut nos ad veram felicitatem pneparent atque erudhnt, led

res, quae dilciplinis proponuntur, alias neceffariai prorfus

funt ad vitarn feliciter tradücendam, alioe utiles tantum, aliae denique non nili jucundoe & lic quodammodo fuperfluce.

Nonnullöe res & veritates line ufu

5

alice etjam cum noxa,

cogno-

(5)

) ⁵ (

cognofcuntur. Quin &, fi mocliim cognofcendi atque adpli-

candi refpicias, lolide qucedam difcuntur, plura autem levi-

ter & impérfeéte ; qu^edam re<5te cogitata, rite quoque in praxin ulumque debitum deducuntur; alise nurlis conftant

rerum

conceptibus, manentque fteriiia. Dignus elt, qui,alios magni nomihis Vi ^ros ^ut iileam, cönfulatur Jon. Fr. Buddeus

in DilT. de Cultura Ingenii §■ 10, ig. &c. Hinc, qitoniam in itudiorum curfu maxime intereiV vera a fucatis difcerriere,

quantum a Genuina Eraditibne, fpuria, diftet,breviter olten-

dere conftitui. Tiio autem B. L. examini mitiori tirocini-

um

hoc permodelte fubjedum voluh

§. ii.

-»i _{,.r *} _--_„t

• i- ^ j• - ' . : ■-" J-

Erudire is proprie alterum dicitur, qui ^e ftatu rudiori in

meliorem magisque politum, lua opera, transfert ac dedu-

cit. Hinc Eruditio, tanquam effe&us Erudientis, elt conditio

mentis emendatior, qua, depofita, ut Apulejana utar vo-

cula, ruditate, verum dilucide cognofcit, inque fuam & alio-

rurn

utilitatem redte adtemperare novit. Quo plures igi-

tur veritates, ufu fcecundas, diltincte quispiam noverit, quo alacrius

^ex

illis ufum libi aliisque percommodum elicit atque

producit, ^eo majori ^non potcrit non exfplendefcere eru- ditionis laude. Genuina autem eruditio locum fuum tue-

bitur, ubi ^cum qua rem cognitam, tum vero qua cogno¬

fcendi adplicandique modum, recüte fefe habet, feu Divinse voluntati, noftram femper & in Omnibus felicitatem ferio intendenti, elt congruens & amiciflima. Qiiie vero ab hac

norma defleétit, (icque vel in rebus tantum frivolis, vel

in bonis quidem, fed fme ordine & tifu

^,

contemplandis,

verfatur, fpuria vocari folet, quam Ii limulacrum potius E- ruditionis, feu opinionem, fapientise fallentem fpecie, ad- pellandam dixeris, nos utique non inultum habebis ^repu-

gnantes.

A ₃ §• HI.

(6)

+H* ) 6 (

§, III«

Primum igitur, quod a vera falfam diftingvit Erudi- tionem, in ipfis rebus, quce cognofcuntur, diverhmode ad noftramque felicitatem relatis, iitum eli. Vera enim Eru»

ditio in rebus occupatur vere exillentibus., easque de his eolligit veritates, qua:, redte adplieatos, uitjm hutriano ge- neri verum prxftant atque eximium. Duplex igitur verac fcientiss efb objedtum generale, Dens, univerfi hujus Au-

dtor & Confervator optimus, & Mundus, feu tottiä rerum

creatarum complexus. Et Deum quidem faivdtior Theölo- gia cordiderat, ^.quam divina nobis revelatio tradit, folida

vero & pia operum divmorum contemplatio illuitrat,

Mundum _autem, cujus partem Hurnanum Genus conilituit pnecipuam, vel ex peculiari Creatoris inilifutione, vel

per experientiam, quce res & c a fus occurrentes examånat

& fcrutatur, attentius cognofcere licet; unde Philofo- phia exfurgit, latiori fumta lignibcatu, quo Cognitionen*

rerum denotat, quas Deus produxit & confervat, omni»

um; quoad fcilicet a nobis percipi &: finibus noitris

infervire poilirit. Ceterum in clafles bene multas PhiLofo- phiam hane latiorem difpefci & pro diverfa tum objedto-

rum

indole, tum adplicandi ratione, varia fortiri nomina,

neminem fugit. Spuria autem Eruditio, pro Ju no ne, ut äjunt, nubem ampledtitur, pro rebus, rerum tantum tra¬

sat umbras. Sic nimium fubtiles & perplexos divinse cu-

jusdam natur# conceptus pro Vero Deo fublhtuit, ^mun- doque hoc, in qno vivimils, vix adfpedto, ad tnfinitas

^,

quotquot fieri potuiffent, rerum feries atque univerfitates

rimandas transfeendit, Hinc in Phyhcis, vortices & quali-

tates occultas, in Pfychologicis, fyltemata commercii anim#

6c corporis, mirum in modum, contorta, in Moralibus, va¬

ria

^ex

aftrorum motu & iitu, pnefagja, & plura opinio-

nurn

(7)

£"3 ) 7 (

num monftra, quibos res nolla refpondeff a multis firat,

confiéta. Omtves Gerte, q,ni! in figmentis ejusmodi operofe congerendis atque exornandis fibi ^videntur fapere, a re<fto genuina: iapientie tramite éivagantur longius

^,

Eruditio-

nem

plane ta l fa nr pro vera venditantes.

^.

5- iv.

Altera, inter Eruditionen? genoinam & fpuriam, di- ftingvendi ratio roocfcrm refpieir, quo res ab intelletftu co-

gnofci fölen t,, quique heic trtrobique eft diverfus. Veram

enim qui reifte feiftatur Erudrcronem, optimum fane co.

gnofcendi princip iirm agnbfclt, ^rem ipfam adtentius confi- derandam, cui proximum ed: teftimonium, ab illis prola-

ttmr, quos verum cognofcere 6c dicere voluiffe maxime eft probabile. Ex duplici hoc fonte omnia fua format ju- dicia _atque ratiocinia, (ieque experientiam, qute vel pro¬

pra elf, vel aliena, omnis agnofpit cognitionis matrem.

Io ipfo auterm ftucfiorum curfn ita progreditur genuinus fapfentiae Studiöfus, ut non pfurimas, fed optimas, id eft, certiftimas,. 6c in praxin facillime deducendas, de rebus

veritates frbi comparare ftudeat

y

femper ad tritum illud refpiciens: non quam mu 1 tum, fed quam behé. Atque hinc fit, ^ut Erud-itio genöina foiidam contineat rerum notitiam,

id eft, ex ipfis prrncipiis, diftinéta atque expedita ratione,

ubi

res

ita tulerit, den vandam. Rationis heic & Oratio- his-

nexus ex

emendatione utrrusque hujus facultatis mu*

ttia atque conjiméfea perfpicitur. Kam qute, reifte atque ordf ne

_,

cogitamus

^,

fadlius verbis exprimi folent, quam,

illa, quorum non fatis diftiniftam habemus intelligentiain.

ficque, ut Platonis utar fententia, fatis diferti fumus in iis,

quee intelligimus. Hinc etjam Eloquentiam, quce, fi vera

fit, _genuinam res dignofcendi peritiam ante requirit, reifte

vete-

(8)

) s c

veteres definivenmt, quod lit ornate loquens fapientia*

Cfr. Ciceron, Partit. Oratorias c. 23.

§. V.

Ad fpuriam autem falfique nominis Eruditionem, alia prorfus via, mortales perveniunt. Imprudens enim fapi-

entise indagator, non tam res ipfas, quam rerum fymbo-

ia, voces nempe ac defcriptiones qualesGumque adtendit,

quibus tantummodo, ad ipfarum rerum Cognitionen! mens

dfcduci debet*, &, experientia reli&a atque fepoüta, ad hy- potheies fidasque opiniones, facram veluti ancoram, con-

fugit. Hinc quac, vel experiimdo, vel credendo, ^cogno-

fcf _poffunt, ad demonftrationem revocat, qvx vero de-

monftranda fuerant, ab experientia vel fiele immediate re-

qulrit. Sapientiam ex multis notionibus, non ex multo

earum ufu, metiri folet; unde lit, ut non modo in rebus

obfeuris & difficillimis, iisdemque non neceffariis, nimi-

um

ponatur operce5 fed etjam ad ^res optimas, notionibus

Bimia fubtilitate multiplicatfis, inclinet animus. Ex conge- liis autem nullo vel lubrico fundamento opinionibus, quid-

vis potius, quam folida efficitur cognitio. Sparüe enim

paslim veritates neque inter fe cohxrent, neque ltabili ni-

tuntür fulcro ^; quin potius adfeitis, in focietatem qvali,

erroribus, plus minusve noxiis, rudern iilam referunt mo-

lem atque indigeftam, quam, in prima rerum creatione

deferibenda, chaos dixerunt veteres. Et, hoc inprimis no¬

mine Eruditio, quam fpuriam nos dieimus, fuperfieiaria

vöCatur a nönnullis, cum, in externis & mutabilibus hte-

rens

nihil in fe firmi, nihil folidi contineat, fed, »dificii

initar ruinoii, ad omnem impetum moveri ac nutare vi-

deatur.

5. VI

(9)

) 9 (

5. vr.

'

? v • - 1

. VT

Tertiuro denique genus eft differentiae, qtiod veritates

«ogrritas, atque adeo totum cognitionis adparatum., aliter genuina, aiiter fpuria adplicare atque in ufus convertere foleat Eruditio. Non qvidem negamys cognitionem rerum

etjam, ante praxin, per fe verum effe, ü qvis rem ita per-

&ipit, uti ett, fed inde .tarnen non .fequitur, ut is, qui ve¬

rum

fuo modo, absque praxi percipit, ttatim vere lit E- ruditus. Nam, ut tacearn praxin multa docere, qvte prse- iCeptis tradi nequeant, is demum veroe eft Eruditionis par-

riceps, qui fuam aliorumque felicitatem, in fummi Nu-

minis gloriam promoyere didipit; quod

^,

^ne per amplisfi-

mam

quidem ^rerum fcientiam, ü nihil agast, praeftari ^po-

terit. Homo igitur redte Eruditus, ideo veritates, fibi ^a

Deo patefadtas, exittimat, ut Deo ejusque beneficiis do- fiisque pia vehera.tione fruatur, aliisque prodette queat*

Ad hoc igitur incumbit, ut fuam obligationem felicisfimam

non

fciat _.tantum, fed, pro viribus etjam, divina adjutus

ope, adimpleat. Et quo majori in "hoc nixus fuerit ftu- dio, eo magis quoque crefcii:, -eoque facilior & vividior

fit _rerum, _qua; ad hunc fcopum faciunt, perfpicientia.

Spuria autem Eruditio, pro diverfis hominum tempera-

mentis aliisque rerum circumftantium momentis, nunc ad oftentationem _vanamque gloriolam, nunc ad voluptates Inttabiles _atque noxias, nunc ad opes & divitias parandas,

ftominem ita impeliit, ut nec Dei, nec fui, fatis eonfcius,

nec aliörum vel juris, vel indigentige, ^memor, pro felici-

tate, quam fibi prornittit,, variam atque infinitam accele-

ret mileriam. Tantum eil in vero loopo deferendo, peri-

culi. Ceterym harte falfam atque nocituram Eruditionis fpeciem, una tantum via fubterfugere licet; diligenti nem- pe ver& Eruditionis turn aequirendas, tum exercendte ttu-

B dio.

(10)

> 10 C +H+

&o. Quae cum ex Alto veniat, nec noftris comparari posfit viribus, Deum, qui folus eft perfe&e fapiens, fub-

misfisfimé _rogamus* dignetur pro immenfa fua in nos be- nignitate, Spuriam impedire ac toller«, genuinam

vero excitare atque confirmare in

dies Eruditionem!

s.

D. G.

MON-

(11)

MONSIEUR.

L* fort & de ^amiti'e ^a ^foujours Iddire&ion1 fes effets, quoiqiiil depende fouvent de la fortinte, a la faire eolater du en des oocafionr plus on moins favorables & felort Vinterieur

du

coeur.

Il efl vraiT Morificury que je voudroir bi en vous poin

voir femoigner' des plus gründes' preuvss de mon aftachement

8° de mon amitie, _que celle ci.- Mais comme il f'agit- de

votre promotion Q? de' Velevation de vor merit es y par la dif fe r tat i ort favante

^f

que vous allez defendre fous ler aufpicer

de la ftgeße

^y

ne vous efortnez par de la part ^r que f y premie, fe ^vous foubaite beauooup de bonheitr des progrés favo- rahlery å Votre' noble entreprife / mon zele pour vour, ne

fauroit prodiitr que de pareiller voenx* Veuille le ciel re- compenfer vos trave aux, pour que vous parviendrez au point

de la gloirOy que vous chercbez, f avrai toufourr la fatisfa-

Bion de voir prof per er celuiy que feflime & que f honnore.

En atteudantyje me dir avec beancoitp de tendreße & de fin-

cerite

MONSIEUR

Votre tres humble ferviteur, CHARLES EDOUARD LINROTH

-

ni n

DQ-

(12)

DOCTISSIMO DOMINO AUCT0R1,

Amco HonoratisfiwQ.

juftum fibi fcopum habem pnefixum. Et exiguus forte eorum eft _numerus, qui non tam iibi, quam Deo et Patrice dodi

evadere cupiunt. Heec vero Te, Amte or um Optime, obfer-

vaffe, ^non modo elegans Tua docet Differtatio., in ^qua ^ve-

ram

& genuinam fapientiam a falfa & fpuria follicite diflin- güis; fed tota inprimis Tua teitatur vita, verce non minus Virtuti, quam Eruditioni dicata, probisque omnibus acce-

ptisfirriä. Ego ^vero Tibi heec deeora ex animo gratulor^

Deumque rogo benignislimum, dignetur Tibi Candida fem¬

per largiri fata.

PETRUS SCHIÖS,