Idea finis ultimi et moralis pretii, pro diversa hominis consideratione examinata, cujus partem priorem cons. inclyt. ord. philos. Ups. præside mag. Dan. Boëthio ... pro gradu p. p. Ericus Abrah. Almquist, Roslagus. In audit. Gust. maj. d. III Maji MDCCXC

10% Ώ. D.

ID ΕΑ

FINISULTIMI

ET

MORALIS

_PRETII,

PRO D1VERSA HOMINIS

CONSIDERA TION Ε _EXAM1NATA,

CUJUS PARTEM PRIOREM W,

CONS.INCLFT. ORD. THILOS. UPS.

PR.ESIDE

mag.

DAN.

BOÉTHIO,

ετη. et polit. prof. reg. kt ord.

Pro Gradu

p. P.

ERIC US AB RAH. ALM

_QUIST,

roslagus.

IN AUDIT. GUST. _{MAJ. D. Iii MAJI MDCCXCIV.} horis solitjs.

UPS ALI _JE,

DEA FINIS ULTIMI et MORALIS PRETII,

PRO

DIVERSA

HOMINIS

GQNSi-DERATIONE EX

AMIN

_ATA,

ϊ.

Sunt,

fui

qui

confcius

Tibi

fingunt

fuic & occano

Mortalium primum,

rerum adfe&us,

fimul

qua-

ac

rum nullse non grada novitatis _novos perftrinxerim

fenfus, tands delibutum deliciis & quafi

perfufam

,

tanto attonitum ipe£taculo, _prae dubiis undeqaaque

mentis adfe&ibus, & ftupore quam admiratione fcis-cicasfe _perculfum:

_Undc?

_Quid?

_Eccur

_ego?

_—

_Quod

fi _{conje&uris fuperfedere volueric quispiarn & in}

fe-ipfum defcendcre, mox attcnti animi

fludio

obviam

fc offerunt tria ifta _{problcmata, quae optimum} quem-que maxime tenent; nec

ulli

minoris

aeftimanda, ni-.

fi _{quem prorfus}

_diftinent,

_rerum

_fenfualium

Icnoci-nia & leviores curx — , Qua; a prifcis inde

tem-poribus diu multumque disputata funt

circa

origi»

nem hominis rerumque primordia, _eo demum

redi-rc facile videntur: Ut quicquid

exfiftit &

complefti-tur orbis, _{aut ab sevo per} infinitam &

haud

inter-ruptam feriem fuccedat, nullum permittcns

initio

locum; aut poft, certo temporis

intcrvalio,

repeti-tum effe&uum _{& causfarum} iuccesfivum prograsfum,

attingatur poftremo, quac prima in tempore

reliquo-rum caufa & inidum _{fit, quod vero}

ab altera

4 Idca finis Ultimi Moralis _Prctii,

te itidem effe&us, _{fui dcnuo rationcm referens}

caus-fas, at qux non in tempore exfiftit. Confe&aria qui-dcm, _{quse fibi utpote invicem oppofita, nequeunt}

utrumque fimul faliere, aiterum necesfario cum

ve-ro _{congruat, fed ältcrutrumque,}

nihilo fecius

fcru-pulum hand levern rationi movet. Hinc infinitara

fucccsfionem non _{capit limitatus hominis intelle&us;}

illinc debilem _{fugere videtur aciem, qualis fubfiftac} intcr efte&um fenfibilem & causfam

transcenden-tem _{nexus, ante oculos obverfante ingenti hiatu,}

Heic modum fibimet humana _{pratfcribit ratio,} theoreticae iuae _{cognitionis; heic limites haud} fuper-andos offendimus _{quoties de ultimis hominum} re-rumque percontemur natalibus. Quod (i via _igitur ab hac parte intercludatur Veri cuique inveftigatori,

aliundc tarnen de fcilicet illo _{inquirenti: Quid homo}

efl? latius panditur campus. Quac demum quaeftio, jure fuo vcluti proprio, fpe&are videtur humanitatis

ufunv, quippe quae prout explicetur divcrfe, ita quo-que aliter ftatuatur necesfe efl:, & _{longc aliter,}

de1

finibus bonorum & _{malorum, de} norma exin

liber-arum a&ionum, _{de abfoluto denique hominis pretio;}

tum de iis _{omnibus, qux in antecesfum enodari} po-fcit folvenda _{qusftio: Cur homo eft? finis quidcm}

obje&ivi & _{Telcologico refpe&u propofita. Super} uli _{argumento nobis quidem in animo fuit aliquid}

dicere; quod interca vero altioris eft indaginis, quam

ut _{juvenilibus fit adeo pervium conatibus;}

at

deliba-re licuerit _{faltcm, quod abfolverc}

vetat

profundior

materiei _{indoles; & votis dcnaum noftris fatis erit,} fi

pro diverja Hominis confideratione examinata, j fi candorc

_{fuppleverit B. L., lacunarum}

_quidguid

circa ftud'ium hoccc noftrum offenderit.

§. IL

Quant& dffirentia efl in

principiis

natur

älibusy

tanta in finibux bonorum tnalorutnvt disfimilitudo a)

aic _quondam

_Cicero,

_in

_diverfis

_{Philoibphorum,}

_quae

tunc _temporis percrebuisfent

difciplinis

_attentum cx-crcens animum expendendis. Et _eatenus calculos _nc

noftra _{quidem State reduccre licet}

_Fr/,

_cujus

prae-terea abeft, _{ut aequiparet} fvadae gloriam

Philofophica

laus. Ut enim _{quisque hominem confidcrat, aut}

naturarn mere feniibilem diligentius contcmplctur, _aut

indolem rationalem, hujusque alium atque alium

u-fum, ita quoque de humanorum ultima conatuum

meta _opinetur diverfc, _ac de

aäionibus

exinde aeftb

mandis. _{Neque hsec opinionum diverfitas in}

_dispari

temporum adeo continetur ratione, quam

in

arbitranti·

um cujusvis _am, peculiari cuique dotes humanas

coniiderandi modo. Sic nullo non _{tempore turpiorcs} fucre _{Epicursi, qui veri ac ingenui nihil in homine}

exi-ftimarunt,nifi quapotis fit adfici; fic hisce

alii

e

diametro

oppofiti ex rationis quidem Theoretico

ufu potisfimum

hominem_{sftimarunt; fic in fentiendi facultate fines}

late-re _{Ultimos,rationem vero} horum _non nifi fubminiftrare

obtinendorum adminicula fibi alii _{perfvaferunt;}

_fic

de-mura alii nonfacishabentfenfibilera_atque

rationalem

di-A 3

6 Idea _{finis Ultimi Uf Moralis Ptetii,}

ftin&e in homine _{difpiccre potentiam, f©d rationis} ctiam ufum in- _{primis diftinguunt in duplicem iilurn} materialem _{fttque formalem; cujusmodi formalis ra¬} tionis ufus cum dudum in Theoreticis at minus

qui-dem diftin£te _{innotuit, b)} tum _{apud recentiores &}

in Thcorctica & Practica _{difciplina invalefcere}

coe-pit adeo, ut exhinc omnimode auctior fatta mentis Theoria , augere iimul irnpcnfe vidcarur atque

enu-eleare finis ultimi ac Moralis dein _prctii Ideam. _Et

ut eos non loquamur, qui finem _ornnem, fubjedti

plane terminis definiunt, illi quidem icidem iρii, qul· bus maxime faccsiitur _{negotium, in Objecto quodam}

extra _{fubjcctum eruendo, quod pro finc ultimo}

re-antur, necesfum idemtidem habent, ad hominis

rc-currere Idearn; _cum obje&um qualccumque vel

vir-tuti? vel _{pcrfcctionis, Divinaeve voluntatis nomine}

iniignitum nequeat plane aliquo modo defignari,

fi-ve regulative iive conftitutive, niii _revocato ad

ho-minem _{refpe&u; cujus igitur prout diverfe explicetur} Theoria non poteft _non diverias fimui de finibus

at-que

obje£tis

parerc opiniones.

§. Iii.

Quod quidem illorum attinet farinam, quo«, in-de ab _{antiquis illis Aristippis c) ad noitrse apatis}

b) Cfr Gravii Hiftoriae Philofophicae L. Iii. C. XII; c) Quod Epicuraei vel adhuc magis Cyrenaici

Vete-res, recentisiimis non habeantur infamis do&rinae rumo¬

pro diverJa Hominis conßderafione examinata, % nsque De la Mettrie in deliciis fuis

infulfisfimum d),

in _{Philofophicis nil minus quam Philofophum, e)}

haud _{pudet contendere: hominem non nifi rnateriem} esfc5 fenfuum orgsnis temperatam, rationisque pla¬

ne profcribere ufum, _{tan quam atra} biii

triilique

mentis habitu oriundum _{phantafma, hxc non iatis}

digna reperiumur , qux rationali expendantur

truti-na; neque fcio an qusenarn polleane in homunciones iilos _{argumenta, prineipii refpuentes quidvis, &} in-genuo omni humanitatis fenfu exutos. Satis

eil, hos

communi ornnium _{explodi atque horreri}

_bonorum

judicio·, fatisque propofito noftro in transcurfu

obfer-vasfe: totidem _{aeqtiasfe luto fines & quadrupedibiis}

pretium, quotquot humanam indolem,

negleQra

pror» fus Theoria mentis iisdem _{circumfcripferint ac bruta} cancellis atqne Ümitibus, in homine nil? praeter

fen-fus, notacu _dignum seIiimantes.

§- IV.

L. IL c. VIII de Aristippo _{ejusqne asfeclis, conilat} eo-rum inter praeeepta _{& Theodori quidem potisfsmum fu¬}

isfe;. _{Corporis Voluptaterti, in komine} ,finem esfe UltimumI

qu& β proveniat α rebus turpisfimis , peritide eß - - immo

fürtο quoefue & adulterio Uf facrilegio, cum tempeßivum

e-rit, daturum operam fapientem,

qufppe

quorum nihil natura turpe fit,/? auftratur Vulgaris opinio. Cfr. Cicero de finib.

L. II. c. _{6, 7} it. Xbnophont. _{Memorab. Socratis L. II.} c. _{1. L· III.} c. _8.

d) Cujus rei ad naufeam usque praebet materiem

Libel-!us, cui eil Titulus: Hart dejouir — A Cythere MDCCLUL

t Idea Finis Ultimi Moralis Fretii^

§. IV.

At _{neque defunt, qui finem atque}

fummum

bo-num in natura mera _ponunt comemplatione; _cu¬

jus exempli igicur ex Veterum Philoiophorum Scho-la nominasfc fufficit _{Anaxagoram & Herillum;}

quo-rum unus _{aliquando rogatus cujus rei causfa natus}

esfet? _{tnjpiciendi Cceli zf folis zf lan* causfa} in-quit /) alter vero Jcientiam finem pratereaque baud att _{esfe bonutn g)~ Cui fententise quamvis fobrie}

magis adftipulantur quidam aetacis noilra Philofophi,

haud tarnen leviter favere, illo quidem nomine vi-dentur, quod humanam pra reliquis animantibus

di-gnitatem vindicaturi, a Theoretico rationis uiu

tan-tum non omne _petant argumencandi robur. Clarum

hujus rci prabet indicium illuftris ille NaturaIndagator

Buffon in _{defcriptione Hominis majeftatis plena b).}

Neque vero ii fumus, qui de ratione in

cauiis&^ne-xu rerum eruendis occupata leviter fentientes, illo·

rum comprobaremus coniilia, quibus pcrfvafum eft,

optimc nobiscum agi, il exfularent licterarum

diici-plinx, ingenuxque artes cum omnibus, quac Theo-reticam _{faperent doörinam. Quin magis fumma}

percellimur admirationc iicubi reputemus, fragiles mortaiium vices adhnc tanta _{permittcre cum am·}

plioris tum limatioris ingenii ornamenta. Quid?

quod

ne-/) Diog. Laert. L. II. c. 3.

g) Ibid, L. VII, c, 3. Cfr Cic. de finib. L. V. c. 8.

pro diverfa

Hominis

conjideratione

txaminata,

5

nefas omnino ducimus, igncam

illam

ac paenc

divi·

ntm mentis vim , capacitatem atque

profundicatem,

perfun&orie

&

quam par

eil

minus,

fuspicerc,

quae

rerum

quantitates&qualitates

innumeras

complexa,tum

apte, tum ornate

unumquidque

disponit;

qux

inuberri-ma, quam

offert

terreilre

domicilium

rerum

copia,

haud _{quiefeit, quin}

_ultra

fem

_per

aliquid intentet

ad-que aftra

pertendat

ipfa;

tum

vero

celeilcs

indc

orbes emenfa, iiilere gr^dum

adhuc

nefeia,

fenfuum

demum audax transcendere pergit

ditionem,

quo

promat

occultum

entium

ordinem

,

quem

inter

8c

caducam Naturse conditionem

haud

quaequam

datur

communis menfurac ratio aut

conicrendi

quamam idonea occaiio.

Quantum vero cunquc

igitur

polleant in

con-templando humanae

vires

atque

acumen,

attamen

ii

ultra Theoreticam

_ejusmodi

cxercitationem

non

hibe-ret ratio muneris fun£tionem,

haud

fane

deiignari

posfet, noftrorum

aliquis

certus,

nedum

univerfalis

propoiitorum

fcopus;

cui,

pro eo ac

tenderenc

alicu-jus conacus,

cenieretur

quisque

iibi

&

reliquis

pro-bandus ac neminis non exiftimatione

dignus.

Ab

cxqniiicis naturae

dotibus

iimul

atque

obvenerit

in-ilru£tior _quisdam,

_nobis

_mox

_fui

_movet

admiratio-nem quidem; _at

etiam

ingenii

quafi

ad

portentum,

vel ii maxime _{obilupefceremus, neque}

inde

magis

reportaret

fuffragium

ac

reverentiam

noftram,

antc-quam in

conipettu

csfet,

quonam

teneretur

(ludio

atque confilio, — quem

denique

in

finem

atque

u-ium _{praecellens converteret}

ingenii

dccus?

Et

_agc

ia-Ig _{Idea fiuis Ultimi &r Moralis Pr}

et_ii,

fane nobis una in _{compiexu omnit}

(ifterenuis, quac

fpcculsndo _{unquam attingere & cognira iimul}

cape-re _{queat humana}

mens, haee _{comparate grandia} quaneumvis, _juxta immenium tarnen _{illud, quod ul¬}

tra _fejTiper

ignoretur, facile evmefcercnt & _deliqaii

non _nihil

paterentur. Quo duntaxat _nomine, ali-quantum diiuatur affe£htionis Sc nimise _moroiitacis

nota, _{qüae jure ceceroquin iis impingi}

videretur, qui humanse _{cognitionis fphasram Sc}

ampÜtudinem

atten-tius examinare _{momentoque fuo ponderare}

fatagen¬

tes _{aequant demum nihdo}

/)

_Utcumque

_{feie ifta} habent, extra omnem _{dubitationem fuerit:}

unum-quemque fuis' adeo in _{judicando adflxi&um teneri} legibus, ut nequeät _{intelligendi faeukati tribuere} cer*

ti _{aliquid pretii Sc conitanus}

, niii ad volendi fiinul

indolem, refpeftu habito. _{Quamprimum enim} eo coniilio hominis ftudium _{fufeipere libet,}

atque quid-iit? _{inquirere, ut, ejusmodi}

analyii fa£ta, ad fines de¬

mum _perveniatur

explicandos , illo ipfo iiquet:

Vo-luntatem _{quidem ipfam, nifi}

ex ejus _{adplicatione ad}

racionis _{formam, non fatis}

cuique innotefeere aut fo*

re

i) Cicero. Acad. Qv. L. f. c. _{4. Socratem finit}

i-demtidern _{profireri: id utwm}

feire, fe vil feire. —· Mau»

pertuis fuo calculo _{comprobare non nihil viderur Mar«}

cum _Aureiiiim,

eorum _{explodentem operam, qui Theo«}

reticac

cognitioni, pofthabiro pra&ico hominis ftudio >

prinras concedunr. Oeuvres de M. _7. /. _{p. 222, ut Sc huic}

rei convenit _{illud, quod audentius}

quidem at acute

vi-detur _{dictum; Rieni Lctendue}

de Nos_{Connoisfances l'Espr, de} jlourrt. 1773.

pro _{diverfa Hominis confideratiotie} examin_{Ata, χ ζ}

re _{pcrfpe£bm, nec plene dum seftimari}

posfe; ac Theorecicam dein _{Cognitionen!, quippc}

qux per fe nil definid oiferat vei _{fubje&ivi vei abioluti boni, non} finein _{defignare quemdam; quo tarnen}

nequeunt

ca-rcre conatus _{noftri, quin quovis iimul rationali}

pri-ventur humane _{aQiones chara&ere, &}

pruöentia: &

moralitatis.

.

$· V·

Quod fi _{quidarn feientiarum} Theoredcarum gna-ri _{adftruerent: dulcedinem}

quam parit rerum

con-templatio, nobilisfimum _{utpote bonum, unicuique a}

natura, _{pro ultima contentionum meta exhiberi, in}

hac _{quidem re asfercre viderentur,}

fiipra quam cui-que credibilc esfet. Plane haud _{dubitamus, quin} ab-ftruiior _{ipia eruditio, littentquc interiores}

& _magis reconditae, (uis _{quidem cultoribns oble&amenta} non

contcrnnenda _{impertianr, interea vero,}

cum _genera¬

lis _{quidem hurmnte indolis}

contempiatio unica fit via, qua confidat _Philofophiai amans, _{perveniri urnquam} posfe ad _{deiignandarn Ultimi finis ideam, qui} huma-nitati _{quadret in univerfum, haud}

sequum videtur iftt _{morari, quae}

fingulari quorundam fagacitmi ac rebus _{circumilantibus, ut convcniunt, ita}

reliquis plane non funt accommodata. _{Unde heic quoque}

ratum _{haberi licuerit, Theorecicam}

cognitionem nec

per fc, nec mediate _{per jueunditatem cujus efficicns} fuerit, continere abfoluci _{aliquid, quo referre}

arque

dirigere _{propofita vicamque} oporteat deceatquc omnes.

§- vi.

Pofi _{innumeras primum,}

de ultimo hominis

Idea _{fin is Ultimi Moralis Pr}etii,

bo, opinioncs

gravisfimasque

contentiones,

judicto

pracpollentior

quisque

dcmum

cenfebat:

dc

iiliusmo-di _trgumenco,

_nil

_certi

_ullo

_{modo ftatui}

posfe,

nid

in antecesium _explieata

_forcc

_generalis

_human«

men-tis _{Theoria; quippe qua}

_nondum

adeo

enucleara,

_ut in univcrfum _polieret, ncque

inter

cos

conveniri

posfetde

fine,

quorum

adhuc

toto

ccelo

diftarent

pri

ma _qu«que

cognofcendi

principia.

Jam

dudum

ni-mis _{viguerat & usquc}

_percrebucrat

_quaquc, prscpo-itera

_{philofophandi}

_eorum

_ratio,

qui

rebantur,

o-mnes de hominis _rerumque indole,

ad liquidum

o-ptimc

perduci quxiliones,

pro

fundamento

pofitis

,

cx ingenio

contemplandique

facultate

mcrc

promtis

notionibus, atque ex arbitrio

indc

conflatis

definitio-ribus. Quam igitur primum

cognitionum

nataies

or-dinemque quo

idearum omnium

noftrarum

evadimus

confcri, experientia duce & apto nexu

rimari

(ibi

propofuisfent

ingenii

acumine

atque

profunditate

qui-que

pricpolfentiores,

de intcgro

qua(i

inchoatum

vi-debatur hominis ftudium. Nam iimtil atque

atten-tus ad hominem, non minus in gencre, quam

indivi

duo confidcratum, convertitur animus, mox abeunc in auras _{vagae vanaque}

dc

ideis

iniitis

conje&urae;

nequc in

medio

relidum,

aut

pcritiori cuiquam

du-bium adhuc videtur: ideas ita dietas externas,

orr.ni-um _primas in

confcientia noftra

oriri,

_quas

intern«,

reflexione adhibita, _{jugiter icquuntur;}

_dcinde

intcl-kftum _{ipeciale fuum}

_exferere

_{munus, quo}

ordo,

nexus & mutui inter fe perceptionum

innotefcunt

rcipe&us; tum vcro

ita

pr«parattm atque

digefttm

idea-pro diverfa

Hominis

confideratione

exnminatn

t

ι

%

idearum molem, anftm

praebcre

uhirnae

illi

mentis

opcrationi,

rationis

peculiari,

qua

unitio,

iynthefis

& _{fyftema per}

_intelle&um

oblads

conciliatur

fenfu·

lim obje&is. Sic quidem

ftabilitum

eft,

cui

ulterius

veri _inveiligandi

ftudium

fuperftruatur,

fundamen-tum; Ted ifthacc tarnen quae

exhibetur

idearum

Analyfis, nondum

potis

eft

Antbropologiam

Ί

bcore·

titcim +; adeo illuftrare, ut,

repercusfo

indidem

lu-'mine, Ptaåiica fatis

colluftrata,

unnm

omnium

ad-huc _{efficere queac}

confenfum,

de

fine,

de

Volunta-tis movendse ratione & de morali

prorfus

indole.

Ii-Ii enim _{ipfi , qui}

_naturalem

hanc

&

fuccesfivam

o-perotionum

mentis

explicationem

impenfe

amplcxan-tur, & eatenus quidem,

apprime

inter

fe

conveni-unt, _{quatenus a}

fenfibus

notitiam

fuam

nemo

non

fit _{aufpicaturus; pro}

duplici

_tarnen

ejusdem

Theo-riae exercendae occafione & ad

Voluntatem

adplica-tionc, bifariam

difpefeuntur.

Utrimquc

conccsfum

eft, _prseter

_materiem,

_quam

fenfibus

deprominus,

in

cognitiöne noftra

aliquid

inesfe,

quod

haud

ex

obje-&is, aut ex organorum

tempcratione

atque

ftru&u-ra _queat

cxplictri,

quod

vero

in

mentis

quadani

cuique

pcculieri

vi

atque

indole

fubfiflat;

k)

qualis

demum _propria

_mentis

adfe&io

_{— ,}

_utpote

_qua

tem-perantur,

limitantur

&

co

quafi

formantur,

quaccun-B _{3 que}

k) Cfr. C. C. Schmid überden Empirtfmus

und

Purismus.

i) Tantum non omnibus fuperveeaneum

foret

nota-tur _{Antbrupologia ut &} Patbologta _voces quoties

in

prae-fenti _{opella occurrunt, Philofophice> non medicorum}

fen¬

14 Idea fifiis Ultimi _{Moralis T}vet_ti,

que extrinfecus _{influant atque inftillentur, haud}

in-pte forma _{fenfationum diciiur. Hujusmodi Nativae} forms _{/) (quas minime}

oportet confnndere cum

na-tivis iilis & _{infitis, pridem}

antiquatis ideis) in rcli-quis mentis _{operationibus, quin imo in ipfa}

volunta-te _{analogas, rcfpc&u}

quidem temporis, quo innote-fcunt, pofteriores tunt fenfuum _{ideis, undc primam} fui cvolvendi occafionem _{habent; ratione vcro ut}

a-junt esfendi, forms non _{posfunt non cenferi}

origi-mriae _{itemque abfolutse &}

independentes, _quippe

quas, _{abftrahendi artifkio, a maccric certe}

dignofci

quidem, at inds minime _{deduci, conftat m).}

$. VII.

/) Falli quodammodo videntur: _{qui fibi perfvadent:} Uluftrem Locke _{commenta de ideis innans}

impugnantem

eo _{fimul &}

impugnasfe ac refutasfe receoriorum, _de

Na-tivis tnentis _{legibus ac}

forma potentiarum a _priori,

pla-cita. Cui rei _{indicio funro}

ipfius verba: Mihi etenim haud

prapofitum eft, potentiee Originem _{inveßigare, verum}

ex-quirere, unde ideam _{ißius ohtiaeamus. De Intellectu}

mumano. L. II. c. _XXI,

m) Seniationum _{Analyfin enucleare}

fatågens, flatus

fute aeneae _olfa£tum

iuppofuit quidem Cl. _{Condillac; quod}

β _{hujus inftar liceret vifus}

potentiam praefumere in

Ef-figie nummaria, Numifmati cudendo _{deflinata, fieret:} ut,eodem i£tu ac _lignarur

argentum, _{impresfa fimul}

con-fpiceretur _forma; quse tamen _{forma, in metallo eftypa} atque _{pofterior, referret}

apprime protypon illud,

prs-cedens materiem _{adventitiam. Sie nulübi}

Ectypa, ante

datam materie _{occafionem, haberet}

locum, forma; quac

vero, arque exfiftit _{fimul, prtebet protypo}

pr9 divsrfa _{Hominis conßderatione exmittata,}

Ef

$. VII.

Abfolutas _{ejusmodi menris}

leges & formts λ

priori ita dietas, nc Ernpirici quidem, _{qui pasfim}

i-ca _nuncupantur

Philofophi, negant o) fed minus

re-fpiciunt. Cum vero, omni animi contentione ad il· lud _{incumbunt, ut in}

matcrie, _{prout forte fortuna}

offert, eruan't _{aliquid quod pro prineipio}

ätque le¬ gibus habeant, pari ratione, _{prafticam Philofophitm}

iuam, non tantum a feniibus

oeeipere, fed ar£tos

e-tiam intra _{fenfuum limites ferc abfolvere}

videntur,

pro eo atque _{confequens aptumque fyftematis con·}

nexum _fervaverint. — Alii in limine Thcoriae huma¬

na; mentis _fubiiftere,

Empiricorum inftar, fas haud

dueunt; fieubi cfiim in critica circa _humenam Co¬

gnitionen! _{disquiiitione} non nulla _{judicia atque}

idea-rum _{conncxiones, offendunt,}

quarum abfolutac, uni-verfalis _{atque apodicticae necesiicatis}

ratio, in adven-titia _{illa & fluxa matcrie}

nequit deprehendi, unde non ηIii _contingens

quidquid posfit derivari — , i-ta iibimet _ipii

urgeri videntur ad _{ipfam mentis}

re-ctirrere formarO. _Esfe

apodifticas veritates, _quas ne-mini _{judicandi perito dubii}

aliquid permiferint, v. c.

Ma-fui _{anfam; iic}

absque originaria forma _{& protypo,}

nul-lis _{circurnfcriberetur}

mareries _{limitibus, nec formarecur}

quaquam. _{Exemplar, quod declaraverit forfan}

aliquare-nus, _qui fiat, ut cum in _{experiemia, ratione}

cognitiotiis, fit _{prior mareries, tum}

vero _{ufenäi reipe&u forrase}

habe-antur _originariar.

16 Idea finis Ultimi £f Moralis Pretii,

Mathematicas demonftrationcs, ne Hume

quidem

*

recentiorum facile antefignanas fcepticorum

infitiatur;

quum vero in

Phaenomenis

nullibi

&

objeåa

mate-rie, nifi quod contingens

&

hypotheticum

(it,

invenia-mus, res poftulat ipia, ut

ad

proprias

mentis

leges

formtsque, absque

quibus

nullus

cognitioni

locus

cs-fet, tantum refcramus, quantum

aliunde

nullo

pa&o

proficiici queat aut

deduci.

Ut _{igitur dogmacica}

_quondam

Philofophandi

_ra¬ tio anfam dcdit novse mentis Theorie, ac (lmul

Phi-lofophiam

rcvocavit

ad Ernpiricam

Baconis

Lockii-que viam

ρ)

qua

rcfercbantur

td

expericntiam

o-mncs cognofccndorum

oatales,

fic

quod in

horum

di-fciplina etiamnum

iupercrat

inquirendum:

Quid &

Quantum in

expertentia

debeatur

mäteriei? Qutd

i?

Quantum

forma?

y

necesfariam

effecisfe videtur

cri-ticam recentiorum operam. Quod

(i

in

Theoreticis

maximi eft habenda quaeftio: de

origine

univerfalita-tis idearum, quippe qua

in

re, naturac

legum

omnis

verfatur certitudo, ita in Moralibus neque minus valet. _Utrobique

_ialva

_videtur

_{res, pro eo ac} nt-tivis mentis _{legibus licuerit}

_adfignare

_atqne

_tribuerc,

quas

idearum

univerfales connexioncs

haud idonee

obje&is

referremus.

Atqui

longe

fpcciali

perinde

ac

peculiari

plane

modo,

morali difciplinas

inferviverit,

formalis ifta mentis confideratio. Etcmm

Principium

illud volendi _quo

_quafi

_cardine

_in

a&ionibus

libcris

i*

ρ) Cfr, Bruckeki Inftit.

Hiftor,

Philof, Additam

Cl.

pr9 diverJa Hominis confideratione examinatay IJ ipfa vertitar optio, refolvatur necesfe cft in Mate· rialc & _{Formale, prout nempe in Practica mentis} coniideratione _{refpexerint aut obje&am unice} mate-riem, aut _infuper formam. _{Uli, rationis ufum non}

niii _{Empiricum admittentes, omnia agendi incitamenct} atque rationes moventes unice a fenfibus haurire eo.

que referre fhidcnt; Hi vero, cum Empiricum ra¬

tionis ufum ceu _{Principium fubjettivum ac materiale}

agnoicunt, id vero non abfolutum fed fubordinandum,

tum rationis formalem & Pra&icum ufum _tanquam

Principium agendi univerfale ac Moralc in homine obfervant. _{Quod dispar vero haecce pra&icam} mends indolem _{contemplandi ratio, disiimiles} pror-fus _{pariat finium hominis atqtie Moralis pretii ideas,}

cum aeftimaverit limatioris _{judicii quisque, tum infra}

auitcrius pro modulo virium probare conabimur.

§. VIII.

Quam vero diverfa, c ftabilito diverfe volendi

prineipio, Materiali & formali, fluant morali refpe-öu _{confe&aria, examinaturi, haud ab re esfe}

duci-mus, in antecesfum & _{quafi in limine obfervare:}

plurimos, qui de liberae voluntatis _{argumento dis·} feruerunt, libertatem _{magis ab cxercitio atque obje¬} cto, quam a cente volirionem _{prineipio, esfe}

con-templatos. Excmplo funt, quotquot a CiceroniS indc _{aevo, in noftrum}

usque tempus, allatam ab

i-pfo libertatis definitionem: Eft potejias vivendi ut Ve¬

hs _{q), mutatis quidem verbis,}

re vero jugiter

ean-G dem

18 Icha finis Ultimi cf Moralis Fvttii}

dem _{iifurparunt. Et quidem hi, non}

_voluntatis

ad-co deter minand*e, _quam exercend<e jarnnum determi-natte libertatem atcendere videntur; _{neque non ope¬}

ra fua _magis circa exercitium & libertatis ita

diäam

fpecificationem verfari, quam fpontaneum

illud

vo-lendi _{principium, fine tarnen quo, non nifi}

_quaedam

haberetur externa libertatis fpecies. Ut _vero

cujus-vis a&ionis aliud cenfetur _{pretium, qua animi} inten-tionem, aliud qua effe£him; ita quoque seftimetur vokintas necesfe eft, aliter qua fuo ex principio de-terminetur, aliter _{qua jam dcterminata potis fit} cx-fequi volitionem optionemque exercere.

Illud ad

Voluntatem _{proprie pertinet, hoc vero non nifi}

ex-ternam agendi libertatem fpefrat vel potius

volitio-nis exercendae occafionem, quae a rebus demurn

merc circumilantibus pendet, & _tanto quidem minus

vidcatur derivata ab interno _{quodam principio. Ne¬} que vero ita mirum,

de libero arbitrio quseftionem,

quae nullo non tempore

praeclara exercuit

tum

Thea-logorum tum

Philofophorum ingenia,,

non

inde

ma¬ gis enodatam atque

explicatam

esfe;

praecipuum

β-nim, ut ajunt, ftarum quaeftionis in medio

relique-runt, quoties volitionis

exercitio

Sc

obje&o

confide-rando attentionem contulerunt omnem, _quam quidem

oportuit principio

examinando in primis

adhiberL

§. ix.

Ubi vero ad eos denuo aniraum convertimus, quo-rum interesfe videtur, voluntatis non tantum exercen¬

dae occafionem, _{quam fimul determinandae principiixtn}

in-pro diverfa Hominis confideratione examinatυ, 19

inveftigare, mox obveniunt, qui alias prorfus mo-vendi arbitrii rationes haud _{admittunt, quam} fcnfa-tiones _{profe&aque dein defideria, & tum formatam}

Empirico rationis ufu felicitatis idcam,' tanquam

vo-licionis unå _{objcttum atque Principiurn. Neque} fa-cile contra hos, infitias iverit _quisquam:

Ernpiri-ciim ejusmodi _{Principiurii ex} Pathologica indole

o-riundum , commune in hominibus esfe; quale vero, ut ubi esfet _{unicum, nec (ic quidem ulla evaderet}

voluntatis _{libertas atque fpontanea indoles; nec niii} cornparate, & refpe&u machinarum, qux interna

ex-ternave _{impellantur vi, homo esfet über habendus.}

Etenim Arbitrium hominis ab externa _necesfitate,

liberum _{quantumvis vifum, interne tarnen & a} defi-deriis _{utpotc totum quantum pendens, quse fuos}

quidem Ultimos referrent neccsiitati phyficas natales,

eo ipfo haud liberuuv ^sfet. _{Neque illud fummum}

Philofophiae decus atque reftauratorem Locke

fuge-rit: Volitionem , quatenus fui omnem determinandi

radonem, deiideriis plane deberc videretur, non

libe-ram esfe r). _{Quin immo, unieuique incongruum}

obvenerit, fin _{plane imposfibile, quendam, qui} feli-citatem _{pro unico fui determinandi prineipio fucrit}

ratus, in arbitrio & volendi a&u, non majus

fem-per praeferre bonum minori, pro peculiari quidem captu fuo & de bono ideå. Quod fi contra animad-verterit _{quis: Homines fepis/ime tngentis boni}

face-re _{jafituram, minutisfimum quodque nitro inbiantes}

>

C 2

so läsa Finis Ultimi & Moralis Fret_ii,

atque iftiusmodi exemplo impenfc _{crediderit probari:} Voluntatcm _{hominum, quamvis felicitatem tanquam}

principium agendi unicum refpicerent, nihilominus

libertacis charatfcerem in eo fatis _{exfererc, quod,}

pofthabito non numqnam ad majus bonum refpetUi,

cooptant quidcm minus. Quum vero inde ccsiaret principium, quod tarnen omnem in fe movendi

ra-tionem continere eft _{vifum, ifta iibi non admodum} cohaeferint. Praeterea non defunt _{fagacisiimi viri,}

qui inferunt: Hominis in voiendo arbitrium jugi-ter _{potiorem fibi vifam fequi partem; boni quidem} ideam, _jueundi puta & utilis, pro quovis loco, tempore ac

fubje£to,

diverfam esfe atque fluxam ; felicitatis inde momentum non _{posfe objekive & in}

univerium _{aeftimari, fed fubje&ive omnino esfe} pen-iitandum, & _quidem cum ex duratione atque quan-titate, tum ex intentione atque qualitatis gradu; unumquemque tanta magis perfentifeere inteniivam

praefentis boni vim, quanto minus posiit ex abfen-ti & remoto _{adfici; exhinc vero evenire: bonum}

quod

per

fe &

obje&ive videretur

amplisfimum, ta¬

rnen _utpote remotius _{, nec niii fubje£tive in altera}

librae lance _{penfatum, altero non nunquam} praepon-derari momento, cujus quidem _{in praefenti bono}

coniiftit omnis vis & _{pondus; & ita demum}

homi-nem, aeque parum esfe liberum, minori majorive vi-deatur determinari defideriorum momento _objeftive

coniidcrato, _{quum haud posiit non femper fequi,}

quod maximum fubje&ive aeftimetur. Verum enim vero; ii, quod dolendum eft, ufu aliquando venerit

acer-pro diverfa Hominis

cotifideratiorte

examinata^

21

acerrimi _ceteroqain

_ingenii

viros,

_tum

antiquos

_,

tum recentiores, poft

multos,

quos

fibi

fruftra

ftuduisfent eximere in

libertatis

causfa,

fcrupulos,

aliquando

propeniiores

faftos

esfe

vifos

ad

eorum

partem atque

ftudium,

qui

homines

ad Avtomata

rcferunt, quae

occulto

artificio

incitata,

per

fe

ipfa

moveri _{modo apparent;}

_tanti

erroris

in

causfa

fuis-fe, nobis quidem

illud

praecipue

videtur,

qiiod,

u-nice a fönte mere Empirico,

libertatis

idea

haud

quaquam

derivari

aut apte

declarari

posiit;

unde

vero potius & de

fato

&

de

cceco

cafu, fibi

quarr.·

vis contraria _difeiplinae, at xque

horrenda?,

emana-rint· Simul vero ac Voluntatis

libertas

ad

hunc

mo»

dum e medio tolleretur, nemo eft, quem

praeterie-rit, eo ipfo corruere

plane

hominis

dignitatem

at¬

que

morale

pretium,

indidemque

ad incitas

redigi

o-mnem & virtutem & religionem.

Ad _{praefens igitur argumentum,}

_poft

_revocatum

ab

objefta

materie,

ad Principium,

liberae

voluntatis

ex¬

amen, nil accomodatius aut convenientius

acciderit

forfan, quam eorum opera,

quibus

pretium

eft

vi-fum _{inquirere: Αι, praeter}

_Empiricum

i? inde

_qu<c

ptoficijcuntur

dejideria

adbuc

ahquid

reperiatur

a-gendi atque

arbitrii

determinundi

Principiumi'