PHILOSOPHIE
USUM
In
VITA CIVIL!
brcviflime
expofitum,
$emijju Jmplijf* College fhilofopl\
in
^eg. Jcad. Upfalienfi,
Sub
du erotnin
Vmj CELE'BE^JMI,
Da HEMMINGI
FORELII Poef.
Prof. Ord.
Diflcrtationc Graduali, Publica cenfura
fißet
OLAUS
ENECOPIANDER
in ^Mudit. Gußav, Maj, d, zi*
Nov+
Anno 1700.
UPS
JLlJBi
-Typis KEYSEWANIS.
DEO nUCE,
5. I.
VEritatis
adpellantftudiutn, philofophiam ( quod vulgo
quan- doquidem in rerumcaufas inqui-
rat, &,quod in unaquaque re
claram di-
ftin&amque
admittic perceptionem,
per- videat) hominem adfui perfe&ionem de-
ducere nititur , animum imbuendo tam veri, quam
refti cognitione. Adco
utde
rebus, quae ejus
perceptioni fubjacent,
re-fte fentire queat, Sc
dextrum juxta infti» f
tuere examen earum aftionum, emasvit»
ufus pdlTu'l'at,"""Ä'tn'dua lgTtuFnuius cul-
turå ad duo officia,nöbis å
nan^ ^
öa,ritepraeftanda.nemonon
poteriLreddl
idoneus, feienda feil.
feire,
&agenda
age-rc. U nde ratio conftatdivifionis in coml
tempUtivam Sc aäivam. Quarum neutra
cenfetur indigna r quae tota
perdifeatur
5utraque enimad
vit* hujus feiieitatem plu-
A rimum
0 2 0
rimnm Confert. Nam protit hasc, boni
naturam diligentius cxaminando, cemit quid honeftum fit, quid turpe, quid ju- ftum, quid injuftum, quid expetendum, quid fugiendumj ita illa in Palladiscol- les &abditiores ejus recellus fe intromit- tit, & veruminveftigans, occultarumre-
rumfcientiamadipifcitur. Dupliciicaque
huic philofophiae dignitas fua manet utili- tasque5 Collatione atitem fafta , diverfo reipeélu altera alteri cernitur praeftare«
Contemplatio enim in feScabfolutéeftprae»
ftantior$ ratione vero definitx alttuyts natu•
ix & conditmü [4} a&io magis neceffaria,
atque feculc/ hoc, omni vitiorum generc repleto , diligentius urgenda. Cererum longé abfit, ut iis materiem luppeditem
de principatu litigandi. Ar&iorinamque intet fejunftse funt vinculo, quam eas- dem eminentiae ftudio altercari deceat;
Verbo , ut ad propofitumrevertar, Phi- lolopfua, nveres magnasSc(ublimescon-
teinpletur, five nobis praeeepta con/lau¬
ter honefteque vivendi tradat, tota prae- clara eft & frugifera, ad animi culrume-
gregic comparata.
§, II. Amplum & fruäuofum
hoc
C «3 PM,grad, f. 48,
@ 3 ©
iiouCphilofophiteftudium, quo
haud fcio,
an poft religiolam erga Deum
pietatem,
aliquid ad utilitatemcommendatius,
autad dignitatem
clarius
, autad famatn
pulchrius
excogitari paffi^hominetninfigni
donat perfc£tione,ab animo,tanquam
ab
oculis,caliginem
diicutienÜo, cö quod
o-mnium omnino , ad quas animo
noftro
adituspatet, rerum , nec non
caufarum
tquibus hae res continentur,
notitiam ici-
entiamque unicé
comple&atur. Hinc
Platoexhumana mente dixit, pkilcfopbtAtn tjfe Deifimilttuditttm, &nehumanam
fortem
piané videretur
neglexiffe} addidit,
quatentu posßile. Nos equidemChriftianos,
reva*lata coeleftisdoftrinae oracula , aflidua o- raticne ac fedula meditatione confulereo- portet, fi animosnoftros
velimus falutari-
ter renovatumiri. Nequaquam
inde floc-
cohabere convenit
philofophiam
, utpocequae, nihil quidquam
adverlus ccelefKs do»
örinae decreta mdnendo,"pLicide
leiMI,
fibijure achertura ÖbTéqu
ii gloriam. Qua-
propter gentilium
doftrinam de moribus
non minus, quam
illorum in contenipla*
tione dogmata, in
Chriftianorum fcholas
re&é admittuntur, modo in
tali cafu di- iigentiHune
obfetvetur,quod Gentium do-
A 2 &0£
C 4 Ö
ÖordoCirit:fO
mtvni foKipufynl rixtttöii
»Ariden. Hinc procul usque ad Ga%
ramanfjs amandanda ed illa ohik-
ca viaeanuu piugrcui j quaniu prumuu»
ad veritatem impugnandam fuerint in-
ftruäi. CO A qua cavcndum monct i-
dem Divus Apoftolus, CO nc per philo*
iophiam auferamur.
f. III. Veramphilofophiam ipfae- jus praeftantia facit humano generi necel-
fariam. Quae quia in rerum cognitione
verum , & in vitae aftionibus aequum
rité indagat 8c docet} populäre liaud eft
artificium, nec odentationi comparatum, fed illudre Numinis donum,8c non, nifi
invi&olabore, parabile. Copiofus hiifui
ufus per vitam aeque civilem achumanam
߮8ifpenfat.
Nam, nifi redarn vivendiviammondraret philofophia, vix ulla in-
tcr fe mortales9 conjunfiionisceteroquin
amantea , jungerentur focietate . quippe
quae hoc nomine minus eflet digna, quin
ferocium potius animaiium convi&us au-
(b) ii. (c)vid.FeliciamOrat»<iedupl*
km.feiictt. (d) Cgllojf,i,8,
diiet.
\h%44Mrf£
&Ii<sft?.
(ju^
f*^r+ t\*&>cJ vÄ\twv^aWccnU'J hwumfa&ty
Pt<an<Lrft w l]!»t>.
WWÄ»(A^^'W')'''ilJi«;i
wto|iJ»? ^
«M£>C'tw
.wkkutäp7Z
ff"**]
, .
i ^ /;ih«vi'/t*"»jurrv - •
irn40j f
<X-*T Atrv^ /HfMiAfi?
^
^ nodli^Ü^yvuctf
**
UmmU
* 9Å tfufrini»,
Xtvi
L*t Si .. , T
"
«H* ku f/Z^/Akf
t/?" c?A
-7ÅMi^\ Lh
^k?w
JfcjJ
vLy&Z
v.hzjbttZti4 I
^4^ JyMi
2>. QuJvuäcj.Jntvfc Su c~i 4iTi Jcr4rpu->y^
wLwtZit§
vctTfa.l+CtähtJZ
JhiZtcz^
'11
f%2c-r'. fS)
~^txh'l*4
• Aa*l. c i*.Lt,..£fa*j„^u?. r\ ,y
Ifa
*
I' ":
■]!:ü
'cv^'iäity>u$
'i&STf.
?:«?A
^/WT ■£
fjUA^Uéry^
h-j-i^. ^jU xoÅ édi*4 iU^IJnit
t*1*!imÅi
VfJtaT\Q
fir*tu&fi4 (UtsoJ Åtfc+j/r lt\c&ifltfi
Ä* K7>i £
Alfjh) jiradii
uih ;PUJ*A£.
tyvf-l*U4U J cLc finfrdw
■,<(£iq t%l£
{ *kk Ht/lktuL cU Wfdv
i *-im#*-
fKtilJ^. etc &C<drAi(tisu Ju^^/JLJ. ßctfbwt
LtV&tp* c[l CQl^QjC«* cw
*-*f£trßii'fifrr
tt^purt^i^1
C(yfltf-17! ' QK<yfc?./iag. /.wr,WJ __ „_ . .Za»,
^Hhul
t&v* a£<Mj /, 1—7—7 f*JL I 1
14,1livhvr- t(tfU£mf>'■ QtU/fn&m
<**«(*,
* 0 — 'c
fifot»fU/uZxu/ i^j- S^iäUéc b^
oApT
■C V^~r'Cr
,pL+
tvéitt£. ft^iu
fl. Cci ^nlcGyfr£r o«J,^tycir ^rU tf r ' '- S*
/-t/kjTr
'"!u
*«y^/fa~
»*>€*> <>ri» *»p AXtth
r < . "- ■ —
/^. c# ^ y-r^urcj>
yI
^/^1' cnA^jév^tc^juir^f^Yi^ rd£)
%CCL Oy tn9 fl»
JjU**f^y
fTr+<*'-py+''?n>
;
/U^T^)'lj far (fyt fa1
I fa fdéf? kJiMjD. eb/ktüh lW^//U'"i
IMZ? jD (y^c%L\jL
% I^h(l~n*~ t^u3tj
flMXtU fHA&Cc^mi-
jnbri*J'f
G 5 G
diret: Nifi h»c, quae
rationi fuppcditat
confilium, opc fua praefto
fuiflet,
nequeurbes eflent aedificatae, ncque Icgcs con*
ftitutse, nequc alia multa
ad rationis
prae- fcriptumfafta. Cujus finc pxaeiidio
quehodie eadem Cftp
r"-yarpnrnr
,"p^nrr>
auycrentur. Parum
abeft, quin Tullia-
nam exclamationcmadponam : Ovitaphi¬
lofopbia dux, quid non modo tios,
fed ornnino
vita hominum finete ej[e potuijjet? 6c quse
fe»
quuntur, videfis[>).
Cumdeniquead
mentem Ariftotelis (/) eadcm fit uniuscu*
jusqueac civitatis
beaticudo,
aequumfuflfra-
giumfert
Cumberland ], ajem, poli•
t tam tum demum ej/fefelicem, cumfingula ejus mtmbra, pracipuéautem ptincipalia, et mentes habeant naturalibus pcrfeftionibus intetteilus et voluntatit praditas, et corpora fana vegetuquc
viribus animts famulantia. Verum
exindc,
quod heic juxtanotandumT^SHlequIffic
omnérSTTmguTbs in philolö^hi gjjuufflio-
raefffpenetraturos, cum
hoc
eorunlCon-ditioni rionlit conceffumTnec publicöbo«
no fenrperföretutiter "'QUare haut paö-
eisfufficit eam leviter tetigiffe,prout ad
communem vitae ufumfatiseft„
Ijf (e) TufcuLQuafi. Ltb. 5. (
f)
Pol.Lib,
7, ce1» et z, (g)Leg,NahCtf,
© 6 ©
Eßquo
dim prodire
tenni,ß
mndafür
ultra« [_h~\
Alia etiam ftudia artesque exigit reip.
ufuÄ. Quidulterius ? venia å Politicisrni- Ei impetranda eil, Ii eorum pace dicere aufim, ådcuratam reip. gubernand« ra- tionem , futTicientem fcientiam pruden- tiamquead curanda tum pacis tum belli negotii, non aliunde abundantiusac cer- tius, quam é limpidis philofophiae fon-
tibus polTe hauriri. Qiiod fateri non pu- det Ciceronem(i)quinecdebita laudefrau-
dare voluit Placonem, quod conjunctmem poteßatttacfapienÜAfalutj cenfiut cmtatibus eße pejfe. Facile licet concefferim, mukös e- rudiifle longum rerum ufum , ut nafti
fint prudentiam , hanc tarnen do£lrina plurimum promoveri quis ncgat ? Sed, qjjoniam fedentibus ad clavum propter
publica, longé maxima Sc
plurima
nego- tia, minus vacat philolophi« ftudiis in- vigilare, exiisfelegifle prodeft,
quantum fatis eß ad collußrandum animum & Ju¬dicium formandum, reli&a aliis fe infe- fioribus in iis excellendi gloria. [l{]
§. IV« Non defunt, quiphilofophi«
am
\E) Hor.'Ltb.i.Ep. i.p. 52.
(i) Ep'tßtt,ad
QJratr, (k) Saavedr.sjmb, Fol*4,7« 3 2«
e 7 ®
am folummodoutilitate metiuntur,&ea- propter, cum id, quod ad rem
faciendam
majuf momeneum habet,pluris reii imenr,
conantur extirpare contemplatrices fcien- tias, tanquam publicae rei inutiles, fpe-
ciofam hane prseferentes rationem, quod
focietatem intetfe coierunt morralesppe- randi cauta ,
n^nl^ulaTKli
gis ob conrmoditäFeni mutuiTii5Tidn\quam the~Qjri^lirbtlllfÅféhi» (^üi'ljus cenieo magis eifiTconSolendum, quam
quidi^r^repo-
nendiim,eo quodtot nobilium rerumno- titia deftituantur. Uli fi re&é memine- rint ifuilam artem dari , quae ad aiiquem
vitaeufum referri nequeat, 8c ful eultorem
commendare netciat, nec, credo , nega¬
buntTclentiarum ftudiaefle ampliflimaSc
maxirriae ütiHtatis, Qiise tum tandem
1
confpicitiu^
gurn ad hurnancs.ufus earum fa&a fuerit adpiicatio, adeo ut decus eo-rum}qui easdem norunt, hautquaquam
tantum fit, quanriirn horum. qui ignorant dedccus. Si darem , quod miniméeft dandum, deditos fcientiarum contempla*
tioni Qcontemplatio per fe magni pretis
eft magnoquchonore
decoranda
] nullam infigncm fentire utilitatemj iis nihilomi-nus tantum effet reliftum, de quomeritb
poffenc
® 8 •
poflent
glorian. Ifthoc ftudio utlque 5-
bimct ipfi(atisfaciunt, nam naturae (qu*
fcienti* femina tancum dedir, ipfamque
(cicntiam labore comparari voluit ) non funt injuriofi3 quemadmodum
ifti
quife¬
minaillafocordiåpatiunturfuffocari. Qua-
re, qui
finunt fadern adolefcerc Sc ad
matuwtatem perveuire ^praemii
loco
hane gloriam repajyaat*,utinfeitiae tandem
ru-bigipj^umü-
eapenitus,
quaeplébcj
ii- gnoraiuia9%iiratur, pervideant, cercisq;
argumentis adftruant* Quorum oculis fe
non fubducit h*c univerfi amplitudo, nec
rerumin eo contentarum varietap. Sed
qu*vel in aére,
vel in
aqua,vel in
ter-'ra occurrunt, quantumin hac
mortaiitate
ficri poffit,
obfervare
noverunr.Imocoe»
lorum conftitutionem, fiderum motus,di-
urnas noöurnasque viciffitudines,
quadri-
partitamanni varietatem, duo aeiWe hye-
meque
«quino&ia totidemque folfiitia,
longéaccuratiori,
quamvxilgari fcientia
aflequuntur.
§. V» Contemplativa hatc
fcientiaiper
fubdivifioncm, tres (ibi pirtes
conftituit, Metaphyficam
, Pliyficam ScMathefin.
Qu*
quamvis
nfcs ra nonfint
u-tilcf* ufus tarnen
fuos habent, Omnes
cnim
% J&Sr
w .
© 9 @
enim eo tendunt, quod
faepius
jam di-öum, ur animum ab admiratione , quse
comes eft ignorantiae, abducant, & yeri cognitionc, prout uhicuique fubjeftse
materiae cöftvenit, imbuant: Ex diligen-
tiori verofingularumtra&atione Angularis patefcit utilitas, Ut primb nominem Meraphyficam, Quam proprer infignem
ulum tam in Theologia, quam in Philo*
fophia, tanti faciunr philoiophi, ut eam celebribus elogiis pattim ornent. Awdit
nunc Theologia, aft quam philofophi hu-
manisviribus formarevaluerunt, ideoquc
naturalis: nuncfelaphilofofhia : flnnc f Primadicitpf : quod orimas rerum
canfasjW
exponat, ac fcientias
conTFituaTJearuni
principia, quse demonftrationem nonad-JP^
mirtunt, quando opus daclarando*
Quid dicam de fcientia rerum naturali- um? quae rariones caufasque efFeäuum, qui é natura? finu prodeunt, tradit do-
cetque. Mirum fane, quanta ad ufus humanos & publicos & privatos ab illa diffundatur utilitas* Huic, tänquam ba- b, iiinititur medicina, cujus umcus fco-
pus eft fanitatcm tueri, l*befa£tetamque inftaurare. Ad quem quia non colli-
neat, antequam animalium,
herbarum,
B ele#
© IQ ©
elementctfum naturas commutatlonesquej
hominis conftittitionem, morbomm caa- fas explicaverit phyfica. Absque hac,
fni notitiam nec quisguam habet. nec fa- tirTntelligit, quid quantunTgTrrfba
ipfi-
us nflTOTTvaleat, ad mutua humanitatis
officia"exercenda, Quid loquar de Ma- thefi? Quam,ut eximium bonum, vicae
civili commendat multiplex ipfius iifus.
Qui fe exhibet confpiciendum circa va*
rias artes, vitae maximam commoditatem adferentes, ut dubium nemini fit, quin
omnium in civitate utilium , machina-
rum, munitionum, aedificiorumj imo&
temporis-: ratio congrua ab eadem pro*
iluat, Ad vitamxiviiem tueadaanordi-
nandamque multum promovet, terrarum
litus, magnitudines ac intcrvalla noife,
atque fcientiam cailere caftra Iccandi,
aciem inftruendt, oppida muniendi, tor-
menta dirigendn Quorum peritia fecu«
lo noftro tanta eft, quanca unquam fuit,
artem experientiåin diesaugente. Atque
iic pro re nata , breviter demon ftratum
eft , philofophise ftudia reipublicae non
effe inutilia, nec longé recedere å civi-
lium officiorum natura.
§♦ VJ. Parum vel nihil potius referc
omni-
@ Il ^
ommgenårerum
fcientiå effe inftruÖimij
ni curae illi fit cordique , occafione ad
hoc ference in alios, quod fcit, transfun-
dcre , quandcquidem hoc etiam
bonum
absque communioneinepté poffideatur.
Nam nen nobis foLum mti fumus,(/) Hmtnet
Auttm bominum cauft efc generatos , ut ipß
inur je, alnaliis prodefe pojjent: in hoc na*
turam aebemus ducemfcqui, & communets uti-
lilates in medium ajene, mitatme officiorum,
dando , acctpiendo t tum artibus , tum opera, tum facultatthus dtvmtre h ntinum intet homi-
nes focietatem
(m),
inde quod opera circa fe ipfum excoiendum fumit bom o, non tn ipfofo¬
to terminatur , fed fruäwn fuum qu4m maxi-
me in genus humanum dijfundtt, Quocirca philofophus, qui in hoc
mundi theatrum
prodic j non ut fe obleflter
foium
,oti-
umque
magnifico
nominevelet, fed
na¬turas rerum ac mores hominum contem-
pletur Scemendec ,fpartam, quamna£tus
ert, ornat, q u ando fcimtiaiiuxx^g««- terqplation? fibimaramT in
aeyi vel
prae-fentls vel futuri ufum liberaliterconfert»
Quod ille inprimis peragit,cum nonfo¬
ium adolelcentem, å linels aberrantem,
B z cohor-
(A) Cicer, ex Plåt, Libi. Of,C,8.
(m)
idemtfad, (n) pufend, fur,N, OCf,l,A»C,4,
§,1«
:
1
U .® >2 ®
cohortatur & infticuit iis, quas eum o- li.m virum juvabunt ac ornabunt 3 quo cotnmodum focietatis membrum evadat, fpeculationem attionibus, in vita occur*
rentibus, \adcommodatuiusj fcd etiam e-
grcgia opera confcribit j quibus de po- ileritare bene mereaturj futura etiam fe- cula
vindicandoåfpiilis
ignoranciac nebulis, Quemadmodum diferttjjinm tlls llomuit Ne- potum(o) fe etiam otiofum civibus profu-iffe teftaturf/;] ßc quantum temporis å publicis quaudoque vacaret, impendiffe legendis
fcribcudisque
mtofiiaig f^). Au- diamuB Ciceroneiii iüa loquentem fr) Neque folum vm atque prafentes^ ftudtofoi dt- fcendi emdumt atque docent: fed hoc idem et-jam poß mortem monumentis literarum äffe*
qtiuntw, Cui haut abfimiiede fe fatetur
Senecafs) : In hoc gmdeo aliquid dtfcero ,
ut doceum: Nec me ulU res delectabit , Licet
eximia fit & falutaris , quam mihi um fåtU'
nuJim. Pofterorum negotum ,agoj Ulis aliquat
qua poffint prode/fet
mfcribo[t}.
Unde pla¬ne conftat , eos , quorum fludia rerum
conteinplationi additta funt, licet domi
moren-
£o) Catull. Zpigr.4.6, (p) Tufc. Ousft, Lil>r. 1.
fq)Ej)ifi%i, Lib.9.ad Fam< fr)
offic,
L. 1«fs) Bp,6« {t/ Ept £>„
© i5 ©
morentur 3 in privato tamen
publicum
negotium agcre.§. VII. Idcirco contemplativam
vitam non eam intelie&am velim, qux ill contémplarido ,
negleda omni adio-
ne,otium luum conlumit: liquidemna¬
tura utrumque facere nos volueric, 8ca~
gerei5CcontempUtmivacareQi): verum,quae, virtutis vise inbilens, indomitas libidines
rationis imperio coercet, & fpeculatio-
nes ad Divini Nomin is gloriam & pu-
blicam utilitatem dirigic 5 Ut vir la- piens,juxta Piccolominei fententiam, re* fern posßt ad Dean, ad patriam fuén & ad fe ipfumfk), Quanti
fit
retumcontempla-
tio absque adione, docet, utut folo na~
turae lumine illuilratus, Cicero-jy}. Vir»
tutis enim lam omnisin aä'mt conßfitt. Quid prodell fcire arrificiofam corporisftit ftra*
duram , convenientemque organorum nexum, li animum geris
ctvdppto&v?
A_nimus non magis
ad fciendum
, quantbene vivendum debet excoli. Quid er¬
go erat mirum, Cajum Marium,Patritiis
ftdnnullis Romanis, Graecse philofophise,
absque
virtute,ftudium exprobraiié
(zJ)
x&
fto}Senec,devit. bearc. $2. Grad.5. r« 49 (y) Lt0ßc,t,c,4}
fäJMuft. w&jugurtbif,
i© ■4 ©
6c Patuvium apud Atticarum Noåium au&orem dixiffc(7)
Odi bominem
ignava
opera,philoföpha,
fententia,
Non itaque puto quemquam , fi rem ritc reputet, aut vitae tam negligentem,
aut å ratione omni tam averfum effe, quin utraque ftudia ierio conj
ungenda
nobis eile cenfeat.
VIII. Nec quemquam decet philofophandi lludio, licet in eo excei-
lere pulchrum (it, å rebus agendis abdu-
ci, cum viderit, vel rempublicam labo-
rare, vel eoi, quibus officium Sc pieta-
tern debet, opera iuå indigere. Offici¬
um namque focietatis vincit Cognition is
fludium. Adeo, ut philcfophus , qui quidcm in ftudiis occupatus, verum ju«-
xta intelligens fibi eile obligationem a-
liquam, aliorum incoiumitati operam dandi , fimulac videt patriam vel ami-
cos eam deliderare , ad ferendam opem Iponté accedat , ne negligentiae poftujjgr
tur cum
Archime^e™, "^ri^tHematico*
rum contemplätroni lritentus, in obbdi-
one patriae neglexit ejus cultodiam.
Quo
tylG(ß*Lib*
13«$ <5 ®
Quo officio praeftito, opportuna
dabituc
illi occafio,intermilTa ftudia, cum volu-
ptatc, repetendi. Haec
funto jam di£U
pro pradenti rerum mearum
habitu,
noiipro
argumenti npbifitate.
DeceteropL»
um nuncupo votum j
O DEus , ferva Sereniffimum Regem CAROLUM, Patrem Patriae, jam pro civium fuorum lalute excubantem , Sc protegc eum ab omni pericuio ,
infidiis
ac holtili iniultiij ut fub lpfius tutela in
otio literarum ftudia, in tuam lau«
dem,6i publicum ulum^uarn
diutilüme elflorefcant
Clarisfuno Vir
oUiVeni
Dn. OLAO ENE-
COPIANDRO,
.Dc
DSU PHILOSOPHIE
IN VITA CIVILI,
Pro täurea Philofophica> egregiam dis
iertattoncm edituro»
'■IiiA- -• - : ■■ -V>' < . •''
Q
seminaV cm prtßent ujttm Sophia
mata civt,pU deg-
quafrutfw multiplicisfa
ferant,Pluribm hocmemorent REX LEX GREX ßc
probet
USUS :Namque herum femper conflat ubifa
vlgor.VincuUfunt
pepuli; regni fidtfftma
nu*trix;
iwperii fidus;
filiapulchra
DeU Uocdocet,utdebetifeltet PalUde pretfettsPaginayqm eft
darum (eduhiatisoput,Hoclaudentaln:mefunderß<uotadecebit:
Vignos
dent
USUSfata labore tibt.Italubensgratulatur J. POSSIETH,