EDUCANDI IDEAM

'

1

DIS5ERTATI0

ARTIS

EDUCANDI IDEAM

SIGNIFICATURA, .

'

.* ~ / /

Cujus Partie. Primam.

CONS. AMPL. ORD. PHILOS. UPS.

PUBLICO EXAMINI SUBMITTUNT

Mag. ELIAS

CHRISTOPH. GRENANDER

STIP, KÅHR.

'et

ERICUS MAGN. ALMSTEDT,

NERICIUS',

IN 'AUD. GUST. MAJ. D. XXV. MAJt MDCCCItt,

—TS-

UFSÅLIfi,

LITTÄRIS JOH, FR,EDMAN, RECf.ACAD.TYPOÖR.

KYRKOHERDEN vÅlarevordige och hoglarde

MAGISTER

SAMT

HOGADLA frun

FRED RICA ALMSTEDT

född BKCÄ2MLAJN*.

MINE HULDASTE FÖRÄLDRAR!

Sällan

^{var ett} Barns bemödande att uttrycka fin^ taekfamhet

emotßna Fåråldrar annat, än enpåmirmelffomenfkyldighr/t, hvil-

ken det ofullkomligt uppfyller; menännu fällfyntareär forßandiga

Föräldrars fordran, att ett Barn Jkall gifva ßn erkänjla emot

dem ett uttryck infor Allmänheten, ffagfruktar clärfore, att, genom* denna offentlighet afmin barnfiga vördnad och tillgifυen¬

het, fynas hafva glånit, hvad jag varitJkyldig både EDER och

mig. Men ett lifligt minne af EORA välgemingar fegrar for

närvarande ofver en blygfambetänklighet: och genom tillegnandet af desfa blad, hvilkas forfparjag åtagit mig, onjkar jag blott,

att hos EDER ytterligare ßadfctßa den ofvertygelfen, attjag

icke forgäfves njuter EDER godhet.

/

CKIC MAGNUS ALMSTEDT»

ARTIS

EDUCANDI ^ΙΌΕΜ

SIGNIFICATIO.

Expertos,

commune,

Scientia;

quod

Educatrici hoc

e Philofophia

ipfi esic

non parum

cum ceteris

lucis adfulgeat, nos illorum, qui purioris

Philofophiae

praecepta

edo&i, Iaudatae Seiend» radonem akius ri-

mati fuerunt, cogitadones perfequi &

evolvere aufos,

non ingratum opus

fufcepisfe, confideremus, ü quid

inde novi ad veterem diiciplinam

adferri posiet. Quod

cum a juvene, tirocinia ponente,

imperrari

nequeat, ad benevolentiam mihimet, opus

adgresfo Iaboris for-

inan peenitendi, at vero argumenti haut

exigui,

con- ciliandanv, aliquantulum juvare

crediderim, quod illi-

co Le&ores intelligant, tironem voti

fore damnatum,

ii deficientium virium ienfum benigna illorum mitiga·

verint judicia.

A Mul-

4

Multurn diuque fuerunt eruditi iummi nominis

in ca illuftranda occupati, quam nobis retra&andam

iumfirnus, materia; quorum vero plerosque, conftat, in longe diverfas diftrahi fententias. Scilicet in Educan-

di negotio, qux

géneratim

reprehendantur, vitiorum

multo efl facilior, _quam originis, unde deriventur, inveftigatio, quod ipfum fieri nequit, nifi ftabile de-

teöum fuerit principium, quod, difcordibus compofi-

tis ftudiis, flabiliorem exhibeat di (crep a ηtes fententias dijudicandi normam, & ^earum fiio quamque loco po-

nat. Licet igitur non rara hic judiciorum occurrant divortia, ea tarnen nec reprehendes, ^nec miraberis,

il illorum _operam, qui vel ab aliis pofita Educandi

fundamenta examinaverunt, vel ipfi ab eis diveria iupponere annifi funt, eo

valuisfe

memineris, ut cer-

ta nobis aliquando ^ac probata fit rei peragendas ratio*

Mtrjta

quidem in materia,

disputationi fubje&a,

posfe videmur, rem ex

effe&u judicantes, ad

certam

quandam ^revocare normam;

fed nifi omnia

nos

fal-

lant, dum ex ingeniis hominum, lingvis, legibus,

inftitutisr, moribus, diverfisfimis inter fe & haut raro

contrariis, agendi regulae, vel

fegreges, adfnmantnr,

vei in univerfitatem quandam, tumultuariae, compo-

nantur, illam res adhuc dubitationem habet, annon operam Educatoris, jure quispiam

dixerit, esfe

^regu-

la deftitutam. Nobis, contra hasc ex causia rem per-

f

percontantibns, fuisfe aliquam, adparet, rationem ul-

timam, ^cur, quxcunque

re&e

usquam

praefcripta fue-

rint, eadem e ftabiliori

fhixisfe principio, agnoicas,

quam ut

vel

e

copia divagantis experientia; du&a, vel

ad particulare

cujusdam arbitrium

^arte

effi&a putea-

tur. Quae

adferuntur experientice documenta, par-

ticulatim forittan commonftrant, aptiorem

esie hanc

illamve Inftituendi methodum & alio tempore

ufitatac

prasferendam,

fed fubfint huic judicio notse, necesfe

eft, conftantiores, quam quas

habeamus

e

folo

re-

rum ufu depromtas.

Immo

vero

propoiitis

atque comprobatis

pluribus Iuventutis Inftituendse exemplis,

inter quse optimum

quodvis Doccnti feligendum eft,

Sc ubi citari posfunt in utramque partem

locupletis,

qux multis

quidem videatur, experientiae teftimonia;

certam, nifi jufta jufti

opprobrii causfa adfit,

ex

al-

tiori pedtam

origine, habebit ele&ionis regulam.

Hanc vero necesiitatem

peripicere facillimum erit uni-

cüique

negotium. Ad

nosmet

enim ipfos adtenda-

mus, quum,

fa£ta

praeceptorum

collatione, alia aliis,

qus2 iri

Educationis provincia obferventur, meliora

judicamus.

De

re

deliberamus, deliberando autem

quid

indicatur, niii vires nos velie Diicentium per- quirere? Qux perquiiitio, qualis, quaefo, inftitui pot-

eft, nifi

perfpe&am habeamus ipiam illam iiniverfe

mentis indolem, cujus in

flngulis iingularem

expres-

iam tenemus differentiam?

Nimirum in hoc es(e,

tan- tiiper exiftimes, omne

rei mornentum adeo poiitum,

A 2 πt,

ut, hac rem exputandi notma neglcQra, fi qui, vel

eoeco imitandi ftudio vel aliis adduäi rationibus, alie-.

nam experiendam, indieem ^, féquantur, iliorum ipen*

cum incerto exitu iluitantem _cernas, necesfum fit,

eernas eos, fi quid nativa fidencioris animi vis valet, frequenti turbatos erroris fufpieione & inecr anxiurn

diftra&os propofiti, jam rednendi, iam rejiciendi^

confilium.

Quid ? quod fiiit ab eis obfervatum,

qui

de

hac

re inquifitius disferuerunt *), homines fagacioris in- genii, multa licet diligenter explorata pcricripferint,

non plene expresiam tenuisfe Educationis ideam.

Etenim non in ea tantum definienda difiant, finesque dispares proponunt, fed & in ufii principiorum ^com-

jnuai aliam alii nobis viam monftrant.

Nonnuffis contendentibus, fimpliciter adfveicendo

8c negative ducendo; aliis, homines ad ^certas ratio-

nes adfvefaciendo 8c pofitive ducendo, Educationem abfolvi: illis, per res homines Doceri, per homines,

per naturam; aliis. inter penates paternos, fin ludo,

in vita communir ilhs, fcopom oportere Educationi praeicribi, ut fimplicem almas natura: habitum prse- optare in dies homines difcant; aliis eirndem ci, quem Re£ti Juffique Difciplina habet, esfe finem confiitu-

en-

*) Philofi Journ. von Fichte und Niethammer g. B.

endurn: i'Iis, eo huc usque praecipue peccatum

esfer

quod in Liberis

Educandis quodammodo Civitati,

non

Humano Generi, profpe&um fuerit, aliosque in er-

rore verfari & in errorem inducere, qui hominimi

memoria ac meditationi commendant, quac animo lu-

mina, quas probitad

folatia

^y qtiae virtuti

prabdia o£

ferant do&orum vigiliss; bis contra, infundi deberc

jftiusmodi lnmina, eo fere acrius inbftendbus, qna defertam alias turpius propriarn omnem Educadonis provinciam

expoftulant:

vix

dici poteft,

quam

difco«

lor hinc nobis adpareat

hujus

omnis

Diiciplinse

facies»

Qui

igitnr

fieri poteft,

ut

iibi

non

conftantibps

varix artis praeceptis non

iibique diftineamur, peripi-

cientes, jam in aliqua, ex alienis

judiciis pendente,

humanarum formatione viriurn, jam in earundem Ii- bera, proprio

auiu

excita,

exercicadone rei cardinem

poni, quin

&

mixtam ex utroque

ab aliis formam

fingi? Verum tarnen

bic,

ut & in

aliis rebus

per- multis, eognitioni ρropodds, multa bomines per

in-

terioris natura oftenta re&a fenfisfe, &

priusinufum

convertisfe, animadvertimus, quam ad pleniorem

&

definitam icientiam pervenerint;

id quod

in

causfa

esfe arbitramur, cur hoc loco ^, in

fumma

prscepto-

rum varietate, hunc omnino illumve fallendo

fällig

non facile dixeris. Quam

ob remetiam

cum

in

prae- eepds, quae tradiderunt

falutaria,

tum

quando

mor- taies meliora vident, fequuntur deteriora, nec a vero

aver-

i ^{jfr .. ^=?FT}

averfi nifi integerrima pii

{tudii fvada

^{revocari posr-}

fent, eundem nos hunc refti juftique fenfurn grati agnofcere debemus; quamquam nec novis nec vetu- ftis erroribus aditum pr^clufum fuisfe, vel ipfi

fuo

exemplo oftendunt, quippe

qui & diverfos conftitue·

rint fines & diverfås in eundem fiepe fcopum vias

inierint.

Sic licet multum fententise difcrepent, eo, iicuti

diximus, omnes valere exiftimemus, ut in Educatio-

ne definienda esfe aliquid declaretur,

quod, intelligen¬

tia anticipatum, e

particulari hominis arbitrio

num- quam pendeat, atque

conftantem demonfixet rationem,

ad _quam fingula

cujusvis generis monita ita exigan-

tur, ut non mutabile ipiis pretium conftet. Aut e-

nim in cafii futura res efl:, aut causfa manifeftetur ultima, oportet, cur hoc

illudve confilium bene

pro¬

cedat, cur posfit experientia

comprobari. Neque

quae de Educatione

tradenda funt, Scientiae formam,

antea verse, habebunt, quam a

capite, unde omnia

iüa iponte manent,

disquiiitionem

totam

arcesiiverimus.

Educationem novimus ad omnem hominis aetatem

a nonnullis extendi, in _quo fi vel veri

ipeciem fecutos

diceres, cum perpetua

fit

inter

homines humanarum

a£tio«

f

acticmum reciprocatio, vi

cujus posfunt in dies

me¬

lius iriftrui, inimo esfe, negari nequeat,

permukos*

qui numquam

fint

ex

alienx tutelae difciplina exituri,

tamen, ut ne omnis vagetur hujus rei

disputatio, in¬

trä ar£Uores limites reftringendam putanius; neque

adcurate loquendo perperam

contendi,

nos

Educan-

di munns explevisfe, quando in homine

illam,

qua ipfé in

fe

animus

refteäatur, fui confcientiam, atque

qua, in

agendo,

ex

fe,

^{non ex}

alterius arbitrio, bo-

mo pendeat, animi firmitatcm

adesfe, agnoicimus.

Eo duntaxat intenditur omnis in hoc negotio

ritecol-

locata aliorum cura, ut feie haec exferat

fuse mentis

poteftas, ^qua

magis genuinum nulium exftat hurna-

nie dignitatis fignum. Atque

Juvene jam

re

ipfa

te-

itante, fa8:um esfe fe fui capacem,

colligere fas eft»

ad exitum

pervenisfe

öptandum, teneras

duduni

men¬

tis indagatrieem, curam hominum.

Sine dubio ita-

que, priorem

propoiita hic qusilio locum

^non

tenet,

quam qui

complicatam

notionem

animi evolvendo,

rationem oftendit, _qua Prolis homine lutx

conicientiai

fui a primo

prodeau

Unicuique ab

incunabuiis hominum

retro

respi-

cicnti non nifi animata Proli impresia

Humani Ge¬

neris iinago cernitur; adeo ut

compagibus materias

^?

fingulari concreto artificio, quaii

inclufam & furtim

fefe oflentantem iliuftrioris principii vim, quae,

juftam

declarans fuilentandas inopis ietatis

eurammollia

ar-

ar-

So 4-v"

tliits conglutinat mutua generis vincula

& futnri

lolatii ipem firmat, Suboles ab adultis

aiiquarndiu

rau-

tuatam habere videatur. Verum variam non fuisfe jueundam parentum prafagitionem, brevi arguat per- petuas in

füccrefcente

homine agitationis

nifus, cujus,

fegregatis, quas commixta

habet

materia,

nulli

^non

a&ioni patens 8c penitus

fubftrata

vis remanet.

Quse

ipiä interiör, aftionis

cujuscumque effectrix, facultas

extrinfecus exhibendse invigilat iefe exierendi occafo- ni, cum antea numquam posiic in

aäum produci,

quam admimcula ipii

defiderata adiint. Nam in

ea

licet inveniamus ipfum agendi principium, tarnen ut committenda terra iemina langvent, donec internas

fefe vires & externas invicem penetraverint, iic hic

quoque omnem virium

effe&um deiideras, dum

mutua fefe ftudia excepisie animadvertas. Ingenitam

homini facultatem nos non quidem modo adfici, pu-

tamus, eodem, quo res, adfici conftat,

noftro

totas judicio 8c formandi poteftati

fubjeftas, fed aliunde nid

fuppeditaca materies

fuerit, nobis tantummodo

vacuae forms ipeciem iifti.

Ad vim mentis excitandam necesiario accedet

externa opera, qua

intercedente, formae aliquam

nos ipii materiam infinucmus, atque

nifus virium, ad

quam fefe tetendit,

efficacitatem confequatur. Scd

interea vero, ut fui conicientiam in

ipia,

quam

iic

provocavimus,

efficientia jam

nunc

agnoicas, mul-

tum

tum abefh

Quin etiam ratio multis forfitan exiffci-

mabitur esfe ^non inconveniensj cur fit, quae

jam

^. ef-

fiGientiae causfa _{compareat, tota} in exrerno a&ionis

fönte quserenda: ifta vero ^, iimulac ingenium in ho-

mine efficax iemel confpexeris,

admisfa

lententia, ve- rendum esfet, ut, conjefhira abcrrans, in decipientis deceptique

judicii diffieülfatem

incurreres.

Scilicet

res jain animps, iibi oppofitas, quodam

modo for-

mandoj ac formatas _vagis (bis nnibus adaptando oc¬

cupatio, per easdem

feie nobis repradentat. inven-

tam ampleclendo rerum imaginem, ^res

ftib potefla·-

tem redlgit, fed hoc

ipfo,

modum

rebus ab ipfa fux

impotentis cetatis cogitatione

impresfoni aliis exhibet

liominibus. Unde cojiigitur, eo hie progredi

follici-

tam Educacoris adtentionem, ut, qua adhuc deftkui-

tur, fui, utpote agentis,

confcientia apud fubje&um

excitetur; atque ad hanc Educationis partem

perfi-

ciendam Educator apud fe requirat,

necesfe esie, &

intueatur leges, quas acHvo, conicientiam

evolvente,

nifii prasmonfixat animus, in

mortali

recens.

. In Infantili Statu nulla tenerre menti inteliigitur

inter fubjeftum &

objefhim discrecio; fed quemad-

modum primis vitas

diebus ab oculorum acie

rerum

externarum fpeciem

judo

propius

diftare, vel in iis-

dem quafi inildere audivimus,

iic fefe

mens rerum

umbris involvit: _rem, quam iive

fortuito naöa fue-

rit, five de iriduftria quispiam

objecerit,

ut

intimam

fui partem adamat, atque in re, non

in fe, ipfa fe

ientire videtur: incerta vacillant rationis lumina, in

re-

rebus inhasret homo, & rudium tenera aetas

obruitur

rerum mole.

Jam igitur

Informatione

opus

esfe diligentiori

crediderim, atqui hujus

irxftituendse coniiliorum

^pru-

dentia & vis in eo eil, ^{uß quam} vagas

mentis indo-

lem oilendat irrequietum temcre

agentis ingenium,

eandem adfumat alios Manudu&urus; neque

aliud

in-

ter hunc, ii opus rite

adgresfus fuerit, & ipfum,

quem

manuducere

oportet,

difcriminis interesie nove-

ris, quam

quod Yit Manuducens fui confcius &

^pro-

poiiti iitius, quo

decrevit, iibi fcienti rationis fefe

nefcientis formam induere, ac iuas dudum formatas,

ut ita dicam, internae externasque naturse

habitum de-

nuo informem reddidit.. Etenim illos hoc paQo mu- tuis teneri iludiis, ^memento; atque Manuducentem

immaturas ietati, quam inopis

adfici inertiae dolore las-

tus

prasfenfit, pedetentim adminiftratis animum Eupra

res efFundendi adminiculis, eo demum perventurum,

ut mens Puerilis ^, _quo illuilrata

ipii, ample&enti &

nefciae, olim refulgebant

obje&a,

lumine in

ipiam

re-

percusfo, ipfa ^ie dignofcat, & libertatem, benevola

aliorum ope aliquatenus

iibi vindicatam, arripiat, fa-

8:0 iignificans rationis

praeientiam. Ita

quam antea

in folo Educatore contemplari licuit cum conicientia' conjun&am a&ionum

reciprocationem,

eam

dehinc

quoque in

Educando expeditam manifeftari adparebit;

& iniimul facienda

prascipientibus veluti indulgentio-

rem exhiberi formam animi.