DISSERTATIO GRADUALIS,

ls\ A,

DISSERTATIO GRADUALIS,

De

LATINITATE,

AD

OBRUSSAM RATiONIS,

EXAMINANDA;

Cujus PARIEM P

CONSENT. AM PLISS. FACULT. PHILOSOPH.

IN REGIA ACADEMIA UPSALIENSI,

PRiESIDE

VIRO C ELF. J! F. RR IMO t

MAG. P E T R O EKERMAN,

ELOQUENT. PROFESS. REG. ET ORD.

P URLICE VENULAND AM SIS1IT

Laurentius lund,

A NG ER MANN US.

IN AUDIT. CAROL. MAJ. DIE XII. MARTH,

ANNI MDCCLV.

H. A. M. S.

UPSAL1AE, Exc. L. M. HÖJER, Reg. Aead. Typog!»

alis lihgvae caftimonia, Dis- ferrationis priori Parte, pancis

vindicata- emorcnae quoqtie ,, ut ne vis inferatur ulla, hac-

ce partigula, Brntos & Caffios,

ii t ita dicarn , adjungämus, ne-- cefle efh Non me fugit mtil-

tos eo procedere, ut, aniore patrii fermonis, ^ceflro'

qnafi, perciti, Larialem. penitus explofum _cupiant..

Q iilibet, cui lana mens in fano corpore, niin-

qiiam inficias ihithabenas eis adducendas efle ^, qni, inconfnlto abrepti fludio^ lingvae Larinae ^y

nativam« defpicatui. habeant. Pretium unibs gem-

ms tantr utique erit faciendum,, nt de alteriiis ni¬

hil derogetnr adHmatione eaque de bita, Nomer*

boni civis migrat, qui pnritate, 8z per/picnitate lingvS j, a, majoribüs accepcx,. fusque. deque ha~

bita!„

©» ) 4) (

bita, pro peregrin-a ^, tanquam pro ■ aris-& focis,

decertaé pugrtatque. dum natale folum dulce-

dine crmctos ducat, nemo eft, qui non videaf-,

nativum fermonem in oculis in finuque geftan-

dum t-fle* Gentem hand partim id illiiftrat ^{, cum ,}

quo uti cur., avirum férrrronem ifa exeolere fhidec,

ut exteris nationibus (i palmam ^non praeripiat t se-

quis tamen poffibus illas lubfequatnr. Infacetae plebis ut rrotibus animi inordinatis frena injici-

antur, rudibus virtntesmorumque _prsecepta, in- culcentur, faluti civinm mutua; profpicatur, diici- plinae buic fini conducentes, _quam fieri poteft,

apte & decenter, vernaculis confignentur literis,

oportet. Attamen, qui plus judo lermoni tribuunt patrio, nulla omnino Romani ratione habita, pefiime de erudita polderitate merentur. Non pau-

ca ingenii monumenta fub ifto delitefcunt cortice.

Multorum ingeniole cogitata feculorum, te£ta hifce involucris, circumferuntnr. Etenim veteres non

alium, nifi Romnleum, redolere prsegefliebant thy«

mum. Cum ideoqne iingvam hane ^, inftar com»

munis asrarii, conftituerint _patres (äpientum con-

fcripti, unde cimelia, ^{auro cat} iora , exprome-

rent pofteri, ingratine eRemus, fi Rcu & asru-

gine eam non tantum vitiatam, verum etjam plane

exefam veliemus? Heic Aganippides fapientias in- fundunt laticem: Machaones _fomenta admovent animo : Heliades fpiRas expellunt tenebras. Ejus-

modi Rellis radiant laqueata Lafii palada, ac tot,

tantisque ^ornamur convmodis, fi eo, quo decet»

A 2 hono»

$£9 ) 2 0 ( 15®

ftonore, Latina feripta afficiantur. Ergo, abfit qtiam longiffime r in bonas irtes ut injuriofi fimus:

'

videndum namque eft, ne, nuntium lingvae Lati¬

nse remittendo3 thelauris, in fcriniis ,ejus recon-

ditis, privemur, univerlaque vita barbarie, (b*

«.ordise juftiflima pcenainfufcetur.

$. XII.

Ät habeant, quod velint, adverfarii; Roma-

nus lermo in erudito folo plane conticefcar. In quo articulo _rerum, bone DEus! deprehenla tunc hse-

ftrarec felicitas literaria ? quodnam vitrum da-

mnunive cunöse facerent fcientise? Singulse difcipii*

n$ Latinis adhue tinfbe funt Jiteris , &, _pro prsefénti rerum ftattr, univerfa fere eruditio ex fon~

tibus haurienda er it Latinis» Exftccatis vero iftis, eruditicnem, doQrinasque ingenuas peflum ituras,

nemo eft, qui non ultro confitcatur. Hare lacuna qua ratione expleretur ? Nid plane itieptire velimus ^,

libw potiores Latini in patrium eftent convertendi

férmonem. Sed nonne hoc _opus eftec aleas plenum?'

num ornnia mala ejusmodi induviis obtegeren-

tor t Eft©, quosdaro, bonis avibus, iftam tclam

perfexmros ; negotium tarnen föret ingentis laborisp

& Herenleariim, ai-lim dicere ^, virium. Iftis ramen

moribus, muka Latinis iiteris, memorfeque träds-

ta-, eaque Icitu digniftima, in lucem nunquam prod- irent, niulta, ex Latinis libris ^» minus commode no¬

vo illo ferrnone indufis, perperam intelligerentur;

uuiita _? qui fupra vulgus fapere geftiunt, defide-

rarent».

3*# ) sr ( mm

rarent. Cum vero nihil obflet, quo minus, ver- naeula eruditorum _, Latialis fermo maneat; quin graviores fint rationcs, qua2 neceffitatem ejus fvade-

aot _, quid de eorum confiliis exiftimandum fic ^, qui patria commentandum efTe lingva pracipiunt, ne- mini non in aperto eft. Omnia non poflumus

ornnes. Haud pauca de exteris addilcenda. Im- probo animi labore multa conftant. In iaxo igitur Silyphi volvendo detineremur, fi faltem praecipua-

rum nationum lingvas nobis familiäres reddere-

mus. Hasc orbita aut premenda, aut , in (lar tal-

parum , parum domi, nihil foris ^, faperemus.

Complicatam animi fui notionem certe volunt, optimisque doQxinis magnam morcalium partem

privaram cupiunt, tantura oneris in aliorum impo-

flturi cervicibus, Non exiguae vires cot Unguis

edifcendis _pares eflentf & fi nonnullis tam felix ingenium obtingeret, quanta temporis pars me- lioribus feientiis eriperetur? Cum denique magis

fuo videatur fatisfacere officio, _qui' plurium po-

pulorum commodis, quam qui uniustanturn fervire (ludet, ex omnibus una deligenda eft lingva ^, qua eruditi colloquia inter fe mifcerent. Qdorum ci-

vitate cum Latina femel füerit do na ta-, per muka>

que jam invaluerit fecula, tuta contra omnes ini-

petusfemper fervanda fit a).

(t) Cfr Difffft. CL Magi fl, ,Jacob. Malmden O-Botn*

de Lihgv. Eruditorum Vernacula habit. UpfijAi,

$. XIII

Variarum fcicntiarum ea eftindoles?ut involu.

cris

) 22 C «*£

cris Latialis fermonis ^eas testas veile prüftet,

quam, in propatulo patrii tradicas^ variis, inface-

tx plebi, turbis anfam dare. Non qurevis arcana

capiunt peftora plebeja, ut non femper, fine offen-

fione , quse ante pedes funt, rimantur. Quid vero dicamus de ab (fru fa Philofophia? Animarum haud efti curvarum , de fubtiliffimis véritatibus, qui-

bus ^ea fcatet, diflerere; pericuium alioquin eft, ^ne,

Phaetbontis exemplo, ifru fulminis deflagrent.

Summum Numer, accuratam fidei, & morum re-

gulani, in lacris Uteris, di&avit, quse quin fuffi-

ciens multitudini fit, ad caute agendum, ad fan- ftevivendum, ad bene beateque _{moriendum, nul¬}

luni dubium eft. Altiorem gradum intelligentias

fi affecuta fuerit , non poflunt non, qui natu~am

magis fautricem, in tribuepdis animi virtutibus ^, experti funt, rebus, captum fuperantibus, féfe im*

mifcere. Qui ^{, cum} alter findet eminere alterum,

lemina fpaigunt periculofarum qiiaeffionum ^, & pul- los, ut i ta dicarn, excludunt Jitium ^ac fa&ionum.

Perverfum fane di&is (enfum adfingunt, fupernam-

que fapientiam infimse plebis tantum moderatricem fundere baud verentur. Reipublicas, quantas fit

noxas, cum res arduae, nexusque celantes, fermone

proferuntur vulgari, dici quidem Inequit. Claffi-

cum bi Philofophi canunt» 8z univerfum infacetuin ordinem ad arma veluti provocant, qui fubliinioris

doclrinae fpatia ingredientes, animi fui fenfa iis ^non

obvolvunt faiciis, quas, pradlat, rudes admirari,

quam , apertis capitibus, folvere. Mentem hi a

-) 23 (

fen fi bus cum fevocare nelciunt, ad re&ac ^ra tion is trutinam pauca revocantur, fed (amma, ut diett

tur, imis mifcencor. Par conditio eft _eorum', qui develato ore, & non te£lo calamo, in certaminibus

tradendiSy _quae (ublimiora & a! fl rida fid i Chriflia«

nas dogmata tangunt, verfancur. Stibtiliorcs ejnsi

modi difceptationes mirum _quantijm rüdes uvove- ant, nec nifi novarum rerum fic cunidas .;ui fer-

mone illis familiari eas depingit. Cum v ero fcri- ptores vident periculum ^non immihere, ac ejusrnö?

di _res, qua; fine (aJucis ulla ja&ura mentes plebe- jas fugere. poflunt& non nifi diffieulter ab illis

capiuntur ^, pertraftant ^, bene quidem (ani funtr,

fi difceprationes ejiismod i fåcras ^velo peregrin i (er-

monis tegunr. Perniciofas confequentias, qtias ha;c cerramina, fi divulgentur, omnibusque pro-- mifcue patefiant, paritura fint, qui confideraverit

faciie intelHget, quse populi prascervehuntur ^intel- ligenriam, ad circulum eruditorum tantum perett

nere _„ nec nifi lingyaillis propria, exponi deber**.

§: xiv.

Glorias & bonori patriae parum conlolere vtt debuntur» qui nacivis ^, quod magno animi labore- adinvenerunt-, literis mandanc, Cuiiibef, pro natalium condirione,.& ingenii viribus,ad civitatis (us fämamr

& xifiimationem eft incumbendum. _Num magis compendiafia adhunc apicem apparet (etuita, quam

fi, _quae multa indufiria , & ingenfi fiudio depro>

raunt eruditij, in. omnes> oras, &. _quam longifiime,

fr

) 24 C

diftundantuf. Ifti fcettis qua ratione agnofcentur, f"

fi non (im.nl cum cr.epundiis fint expofici ? Res

fane memoria efl: dignitfima, cum pro filio ado-

ptatur peregrinusf Male iani quidem fuat, miran-

tes, nullum, ab exteris, honorem feie reportare,

cum, communi eruditorum calamo fpreto , ignoti

& tefti, iub patrio, delitefcere lemper amant«

Spes etjam nobis imponit, feculurn fore ^tarn ferax

bene animatorum, & incogniti fermonis tarn avi-

dorum , ut, fontibus ejus, hortulos (uos irrigare

cun£ti hand _sgre ferrent. Per falebrofos ejusmodi

»alles vix, ant ne vix quidem, omnes incedere a<i

vebuiit,muldque,cum, augufta fapiencise palatia in- grefluri, ejusmodi Ipinis retardantur, animum de-

Fpondent, Injuriofi inluper in omnes eruditos fiunt,

qui, nulJa bonarum artium ja&urs ratione habica, v ceteris moleftiis hane minime lev«m, prseeipuas

ialtern viventes linguas addifeendi, addunc. Atque finge ^, quosdamquaiicercunque eas exprimere, vel, fi

rnavis, callere, quam pauci tarnen pure, peripicue, co-

piofe,hocpneftarenr,id quod tarnen requiritur,fi nati-

va civitate donentur. Sed num unus, vel alter, tan- to oneri ferundo _par eilet ? Aut minus re&c fape-

remus , aut tanaim remors, perverfis iftis mori- bus, erudicioni omni iujicietur, ut lacuna in dies

ba-ud _parva deprehendatur. Iiis ^gentes aliquid

menftri certiffime alunt, intusque fibi canunt, cum, qux feire omnium interefl, Iltens tantum tra- dunt vernaculis. Invidis forfan virus, in prscor- diis conceptum , geftanc, eaque, qus patriam, &

naca-

W» ) fljr (

natalc folumi egregie colluftrare poffint, flocci fa-

ciunt. Nihil ergo reliqvum erit, nifi ^ut lartus te&us- que, contra periniquos ofores, lemper maneat femel receptui eruditorum fcrmo, hoc ed Latinus»

XV.

Omnes in palaedra literaria qui (cribunt, tra*

huntur plerumque laudis ftudio, quse tantum abeft,

ut maneat fixa, ut maximis potius fic ^obnoxia vicifli-

tudinibns, ex infano ifto pruritu Latialem lingvam

cavillandi. Quibus mutationibus fubfuntne res hu-

isanae ? Etenim novas femper induunt formas, & fa¬

dern crebro mutare religioni _{nunquam habebunt.}

Lingvarum viventium eadem ed indoles. Vefcudas,

qux manu fa&a paulatim exedendo perimit, fuccum

& fangvinem lingvarum ita immutat, ut, exa&o exi- guo temporis fpatio, di verde plane, fi ^non alieniflimae,

procedant ^natura. Qui miremur fcripta antiqua ean-

dem non odentare venerem, quam pradanc hodier-

na. Ut hsec,noftro sevo, funt in oculis; itafuo ^et- jam feculo ^tuere illa, fed per invidiam fatorum, jam quafi lordida, corrugant frontenu.Et _{de meliori forte}

an fibi gratulari viventes lingvae _{posfint, fumma} no-

bis ratio eft dubitandi. Silvam exemplorum _prabenc utique _more Europaeae lingvae, quarum fere omnium ed, torrentis, cum vulgo abripi, & vicifluudines femper moliri. Sed longe alia conditio emorcuae ed Latinae. Haec, innatali folo, pridem exdin&a, ut cum Borrichio loquar, indar arboris excifae lele ha¬

ll bet,

)2 6( &t3>

bet, _quae nec regerrninat unquam, nec inoculationem

novarum vocum admittit, contenta robur luum dc- cusque in tot libris veterum eudodire. Quis ergo ed , qui pernegaverir, margaritas nihil vitii facere,

led omni nitore Iplendefcere, quamdiu ejusmodi o- racula confulentibus rcfponfa dederint? Redeantad fe, ad melioremque Irugem, a partibus lingvarum

viventium mordicus dantes. Pod lata viveré _, fa-

inamque poderiratis perperuam tueri, nemo ed, qui

non amet. Fugit levis juventas, & ^, qui nodra state cadiflimi, politiffimi, fvaviflimi, fcriptores falutantur,

ludris aliquot interjeftis ^, nihil nid lordes, ad quas delicatiora palata haud excitabuntur, audire poflunt.

Haec mala cur, Latiali lingva eleganter compoliti, libri formidarent, nulla fubeft caufla. Sicut enimfontes funt _perennes, ita non potednon latex belle lapere, dulcedineque poderitatem adidue ludentare. Cum jarn eloquentia patria ejusmodi vices perfentiat, uC

nunc cadant, nunc renafcantur ^, vocabula, incedit eodem condanti# vultu Latina a), nihil omnino de

gravitate> cultu, dignitate concedura* quin maneat deliciolae eruditorum, fal fapientum, facetia; dofto¬

rum; quibus obleftamentis qno magis tenentur, eo

propius ejus in amplexum, fponte veluti, ruunt.

a) Cfr. Difp- Cl» M, Andr. Tollbom 0«G, hab< A. 1749»

de jafto pretio L Lat, ftamndo.

$. XVL

Accedk,quod lingvae emortuae, per ipftm ^mor-

tern,

e-.-v.f-- ^_

- -

mttm

... . '

..i i V"- : J* / ' •'

) 2? (

tem, immortalitacem na£be fint, vivantque, varieta-

ds nefcis, in antiquorum Icriptis, in ore literatifii-

morum, formam, quam habent, conflanter fervari-

tes. Sic revixerunt, eaque eft conditio lingvarum, Hebrase, Grxcae, & Latins. Ex his cum Hebrsea nimis ar&is includatur limitibus, &, quod pmer (acrum codicem, nuikim i:ere _pure Hebrasum

transmifit prifca antiquitas librum, omnibus animi notionibus, bene & commode exprimendis, haud

fufticiens fit; dudum viderunt eruditi ^{nomen ver-} naculas eruditorum eam non promereri. Aliud

vero de Graeca tenendum. iEquc illa ivavis, te-

que nitida, aeque copiofa eft, ac Latina, mirnm-

quc, cur, renaicentibus literis, eo fermonis genc-

re _, lcientiam ac erudieionem ad pofieros ^trans- fundere, majoribus non placerct. Certe majori in

pretio fuere praeclariflima Grascorum monumen- ta, quas jam, ob contemtionem lingvae, igno- rantiamqne ^, in tabernis inflitorum, aromatum

plena proftant. Aliqua tarnen ratio feie obtulic de gradu eam dejiciendi. Nemo enim, nifi pla¬

ne hofpes Kngvse, efi, qui ignoraverit eam plurimis fcatere diale&is _{, ut} Attica, Jonica, iEolica,

Dorica _, muka profe&o parientibiks incommoda;

ideoque ^, ut ejusmodi fcopol i evitarencur, Lati-

na adoptata fnit, palmam prairipere ceteris viia ,

qnafi maxime locuples, diale£brum nefcia, & ve¬

tt uftatis abundans _; pleno an tem jure ? rneritoque*

cuüos fcientiarum conftkuenda.

§. XVII

* W® ) 218 ( t|£5>

5. XVII.

Sic cauflam noftram _pro virili parte perora- vimus _, at non tam noftram , quam virorum de

re literaria tuenda praeclaritfime meritorum, & ju-

dicii quidem ingeniiqne fuba£H. Nam, ut fileam Berntggerum ^, in Oratione de artium bumanio•

rum 7rgoyvoo<ri( ad fludium hiftoricum, eos falfe rid en¬

tern _, qui monumenta antiquitatis aut e Graeco

fermone in Latinum, aut ex utroque in verna-

culum, & eum, qui laniis etiam & lalfamenta-

xiis notus ert, elfe converla di&itant, ita ^{ut neu-}

tro illorum fit opus? cum, illo peregrinitatis _qua-

fi cortice ^ac putamine detraclo , nucleis velci &

velut ofle confrafto, fuccum ^ac meduliam ipfam exfiigere liceat &c. fiquidem lingvae erudirae ipfa

fundamenta fint difciplinarum ^, lacraria qusdam

Sc primus condae ; utque mittam teftimonium

Schurtzfleifcbii a),quod lingva Latina fit mortalitatis

ipfius triumpbatrix Sc (emper manfura lingvarum regina ^, quae nunquam efle definet ^aut mutabitur, nifi homines ipfi in barhariem ^mutentur. Ert enim haec non unius gentis propria, led omnibus

populis communis & tam late _{patet, quam} orbis

terrarum : neque ut veftes, _{fic lingva Latina} va-

riat & in dies _mutatur, fed inter rerum tempo- rumque viciflitudines, priftinum atque emenda-

tum dicendi _genus retin et, 8c, veterum ufu ac

fimilitudine, _quam apta imitatio effingit, tuetur;

ut Heumannum b) prseteream : Latina, inquit ille,

lingva ert eruditorum communis ac veluti verna-

) 2p ( «t**?

cüla _, Sr illud habet prsecipuum, quod, fpfius be- neficio, alitur atque confirmatur conjun&io & ^com¬

mercium totius iicerati or bis, _quamobrem cum omni ftudio illius cultura commendanda inque Icholis urgenda ; prodeat in medium Cel. Stol- Hus c), ita differens? male me habet, mukös Lati-

nam prorfus neglexiffe lingvam, quod aeque eff abfurdum,ac (i, dum Cicero Latine philofophaba-

tur, Graecam, tanquam in uti lem,, voJuiffent rejicere Romani. Lingva contemnenda non eft, in _qua

tam egregia jam Tunt confcripta Sr confcribuntur adhuc neceffaria _{y quaeve} unica eff , qua omnes

ex univerfa Europa eruditi ^, _quaqua demum er natione fint oriundi, fecum colloqvuntur fuasque

cum aliis cogitationes communicare 1 olent. Ad-

jungo dignifflmam effe pradarionem ReverendifL Jo. Laur. Mosbemii ad Lexicon L. Latin. Äntibarba-

rum Noltenii A. 1744 ^, qux confulatur ;■ icrdem-

que I) i fp. de Aujcultatione Äcademica , fub prasff-

dio Reverend i fl. Dn. Do&or. Sr Epifcopi Eeronii hab. Upf. A. 1736, ubi p. 26. tarigit illam _quas- flionem _; fintne Äcroamata c5 Leffiones füllten

Acaéemus parrio potius• quam Lati ^no fermone, in fl i- tuend# ?' Ad hunc eundem fontem digitum inren--

dit Au£tor Tra&atus, Svetico idiomate editiy

Stockholm, A. _{1741 r} Wälmente Anmärkningar

Sfwer den nu brukelige här doms wäg §. 15,' &

feq., nec non nuperrime, in Novellis n off ris Lite- rariis N. edicionis Salvianré, Li fa Sanningkär

dum plumbea illa,, am jocularia magis,, argumenta»

conra

I

; 30 (

contra ftudium Latinitatis, quae Märta Fjälla, An¬

no praeterico N. 14. ibi ambitiofius in fcenam pro- duxcrat , ingcniofe excepit, difcuffit atque con- futavit. Ceterum, colophonem addituri, effatum

illud Ciecronianum, a quo Diflertationis noftra titulum fumus mutuati , heic adponere non gra-

yabimur : expurgatidus efl Jermo Latinus ^, adbibenda, _tamquam obrujfa, ratio ^, qu& mu¬

tar i ^non fot efl ^, nec utendum gravifftma con/vetudinis regula d).

a) In pr tefat, ad Biß. Acaåemicas. b) In pr tefat, ad Åntbolog. Latin, p, ta. c) Hift. Liter. f. 143, d) De

Cl ar, Oratorib, c. 74.

SOLI DEO GLORIA.

*JT ^*"C ^CLifu S/<llU ^{jhc+vr frvcUKj M~,}

f73c/t ^21 7/a»)^e •jfcrtr,*» ^87, T* ^fccw*

«ÄsÄiöttC _{jx^3 Zu.}

^ JL.. ®