Dissertatio de prudentia per lectionem historiæ confirmanda. Qvam venia ampl. ord. philos. Ups. præside mag. Eric. M. Fant ... pro gradu philosophico exhibet Chr. Rein. Huldt, stip. Hammarsk. Ostrogothus. In audit. Gust. maj. d. XXX Nov. MDCCXCVI. Horis a

D I S S E R T A T I O

D E

PR U D E N TIA PER LECTIONEM HISTORIÆ CONFIRMANDA.

< ==g - i . — .

Q V A M

V E N I A A M P L . ORD. PHILOS. UPS.

P R Æ S I D E

MAG. ERIC. M. FANT,

H I S T . P R O F . R E G . E T O R D . S O C . R E G . S C I E N T . U P S . E T A C A D » R E G . L I T T . H U M . A N T I Q U . E T H I S T . S T O C K H , M E M B R O .

PRO GRADU PHILOSOPHICO

E X H I B E T

CHR. R E I N . H U L D T,

S T I P . H A M M A R S K . O S T R O G O T H U S .

IN A U D K T . G U S T . MAJ. D . X X X N O V . M D C C X C VI.

H O R I S a . m . S O L I T I S .

~ — — - --- = = ^ *

U P S A L I Æ ,

Litteris Joh. Fr. Ed h a n, Reg. Acad. Typogr,

M O N S I E U R

C M JLS.ZE S G "OXZEJLTJÆE

sjLJL&Qisrxxrs,

S E C R E T A I R E D E F O R M U L A I R E S D E S A M A J E S T E L E K O Ï D E S V E P E .

L e Vrai penchant que v ou s a v e z m ontré à V o u s donner tous les foins gén éreu x propres d’avancer m on bien E tre — f’eft attiré dès lo n g tem s to u te ma gratitude — c e tte gratitude vien t de m on c o e u r , en vous en faifant l’h om m age — la fincerité la d irige. Je faifîs c e tte occafion avec tran sp ort, non pour em p loy er le s term es d’ une vile adulation — m ais co m m e un inftant ardem m ent defiré, o u m on am e me fervant d’in terp rète pourra dire folem n ellem en t a un B ien faiteu r ch éri & r e fp e fté , prenant l ’augufte vérité pour gu id e — ce que je fu is , & ce que je veu x être — R econnoisfant. — Je v ou s offre ces fe u ille s; o rn ées de v o tre N o m , e lle s rem plisfent tou t m on E tre d’une fatisfattion ausfi d élicieu fe que defïrée. — O vous ! en qui jé réunis

to u te s le s facultés que la N ature m e donna pour aim er e t refp etter f o y e z asfuré qu’elles rév eillero n s conftamm ent en m on am e le s de- firs les plus ardents de v o u s voir jouir jusqu’au T o m b ea u d’un b on ­ h eu r pur et fans m élan ge ainfi qtjç d’une félicité inaltérable. — V oila le s fouhaits q u ’e le v è au C iel celu i qui eft avec tou s le s fen tim en ts que V o u s m éritez

MONSIEUR!

V o tr e Z élé & refp ettu eu x fervitenr CHR. R E IN . H U L D T .

D E

PR U D E N TIA PER LECTIONEM HISTORIÆ CONFIRMANDA,

i t.

M

m i n i f t r a r i o n e , uf um f a t e nt u r o m n e s , qui juftum r e b u s p r e t i u m f tatuere di dicerint. N o n e n im t a n t u m g r a t a e- v e n t u u m v a ri e ta t e & a d m i r a n d a f a t o r u m , triftium & lae­

t o r u m , vicisfitudine, e le g an te r e x jufto o r d i n e d e f e r i p t a , m a x i m o p e r e d e le c la t ; fed causiis etiam & effe&ibus, lu­

c u l en t a n a r r a t i o n e p r o p o i i t i s , i ntelle&utn va ri a & p e r ­ utili a g e n d o r u m & f u g i e n d o r u m c o g n it io n e i n f t r u i t , at- q u e iimul valida r e&e faciendi & n ox i a v i t an di m o n t t r a t i n c i t a m e n t a . C u m e n i m hæc n o n fatis uni cui que f u p - p e d it e t fua ipfius e x p e r i e n t i a , i nt ra anguftos propriae v i ­ tee t e r m i n o s c o a r c t a r a ; aliena hu nc defe£lum f up pl et h i - f t o r i a , quee in o m n i cafu & e v e n t u , quid a g e n d u m , ma*

j o r u m e xe mp l is in illuitri pofitis m o n u m e n t o , d if li ta r*

c u m nihil jam e v e n i r e pr obat , cui n o n (imile vel aequale a n t e a acciderit. Q u a m autem foler, qui d ad p r u d e n t i a m a d d i f e e n d a m ac f i r m a n d a m l i b r o r u m h i ft o ri c or um le£tio faciat. In hanc r e m , a multis antea c opi of e t i a £ l a t a m , praecipua t a me n m o n i t a in m e d i u m a d f e r r e Tuoeque L . B. c enfuræ p e r b e n i g n œ fubjicere conftitui.

A 2 §. II*

§. h.

H i f t o r i a r u m cujusctinque g e n e ri s & a r g u m e n t i , t ant a p e r o r b e m exfiftit mult it udo, ut f c r i p t o r u m , qui r e s ge- ftas ad f oci eta tem p o l i t i c a m , Ecclefiafticam & l it te rar i am f p e£l ant es , di spar i licet fide ac d i li ge nt i a, e n a r r a n t , n u ­ m e r u m i nir e n e m o posfit. Q u a m v i s enim antiquisfima*

r u m g e n t i u m , fi M o f a i c a m e x cepe ri s hi ft ori am , nulla hi ft or ia rum ex ft ent m o n u m e n t a , ut t emp us ci^Xov hoc r e f p e & u prisca & e x o r d i o m u n d i pr op io r a fecula m e r i t o n o m i n e n t u r : fatis t a me n m a t u r e fabulofa tradi caepit r e ­ r u m d e fc r i p t i o ; d o n e c t a n d e m , f ciibendi arte melius e x ­ culta & latius p r o p a g a t a , & artificio t y p o g r a p h i c o ha ud ita p r i d e m i n v e n t o , do£li p a r i t e r arque r udes hiftorias f cr iber e, a pud o m n e s p r o p e m o d u m populos, funt adgresfi.

I n t e r t ot v e r o f cr iptor es dele£hi m inftituere a d c u r a t u m necesfe h a b e t , qui v e r u m ftudii hujus d e g u f h r e cupit fru£lum. A d hi lt ori am re£te f o r m a n d a m multae o m n i n o r e q u i r u n t u r d o t e s , n on fane ubi que obviae. S i n g u l a r e m q u a n d a m naturae d ifp of it ione m ac felicitatem hoc n e g o ­ t iu m libi depofcit. Q u o d de poeti s dici foiet, i ti dem de hi ft ori arum f cr ip ro ri bus valet: boni non ram fiunt, q u a m nafcunt ur. A u & o r i b u s multis dexter it as feu g e n ui na r e ­ r u m , qu æ n a r r a n t u r , c o gn it io defuit. Sc r ib u nt q u o d ab, aliis a u d i v e r u n t , vel q uo d ipli p e r c onj ec tur am aut r a ­ t i oc i n a t i on e m fingunt. Alii part ium ftudio du£li v e r a , qu æ n o r u n t , litteris n o l u n t c omm it t er e . H i vel amicis a d u l a n t u r , vel fa£la i n i m i c o r u m acerbius c a r p u n t ; ut a lios jam tac ea mus f c r i p t o r u m nævos. Paucæ o m n i n o funt h i f t o r i æ , t u m antiquioris tum r e c e nt io r is æ vi , q u i ­ bus veritas i n c o r r u p t a jufto o r d i n e , m e t h o d o p r u d e n t i &

ftilo facili t r ad i t ur . Qui t a m e n defc£tus n o n f cr ibent ium f e m p e r i g n o r a n t i æ , n e g l i g e n t i æ aut p a rt i um fludio: fed r e r u m fæpe o b f c u r i t a t i , o b i no pi am aut infufficientiam f ubfi diorum, ha ud f uperabili, eft tribuendus. §. III.

§. III.

A d hiftorias ve ro diTcernendas, legendas & in ufiis d e b i t o s adplicandas non mediocris requiritur prudentia ; u n d e conflat, hanc virtutem præftantislimam a ftudio hi- f tor ic o n o n pr im u m esfe diTcendam; fed ad prudentem t a m e n agendi rati onem confirmandam plurimum condu cit h ift oria rite adhibita. Patefcit hoc dilucide, fi ad n o t i o n e m atque indolem prudentiae attendimus. Su­

m i t u r h oc vo ca bulum , ut alia in libris ac Termonibus e- r u d i t o r u m p l u r i m a , jam latiori jam ftridliori fignificatu.

U t e n im Tapientia cognitionem interdum rerum diftin- dtam & certis finibus obtinendis Tufficientem denotat;

i n t e r d u m habitum ac folcrtiam res cognitas, Teu vires p r o p r i a s & Tubfidia divinitus concesfa ad fines bonos jufte c o n v e r r e n d i , iignificat: ita prudentia nunc genera­

rim o m n e m Tapientiæ pradticæ ambitum, hoc eft, tum r e m e d i o r u m rite c o g n ito rum juftam adplicationem, tum i m p e d i m e n t o r u m & periculorum remotionem atque evi­

t a t i o n e m p r o v i d a m , compledtiturj nunc cautionem tan­

t u m r e m o r æ cuique finium opponendam , quæ Tapientiæ Tpecies eft haud dubie necesTaria, continet. Utroque Tenfti p rudentia h o m in i, cui fines nobilisfimi ab optimo creatore Tunt praefixi, & qui tot erroribus & obftaculis p e r o m n e m vitam eft expofirus, m aximopeie eft com­

m e n d a n d i ; & , quæ ad hanc augendam & ftabiliendam f a c i u n t , ad jum enta m a g n o Tunt conquirenda & uTur- p a n d a ftudio.

§• IV.

Adjumen-tis prudentiae, tum latiori tum ftridtiori TenTu fumtæ, ledlionem hiftoriarum, redte inftitutam, me­

r i t o accenTemus. Ad hanc enim ftudii hiftorici partem feu Tpeciem meditationis noftri argumentum ab initio

re-

r ef t ri n xi mu s . E t e n i m p e r fe p a t e t, h i f l o r i a m cujuscun- qu e ge ne ri s, vi va fapientis ac fidelis magiftr i voce p r o - pof it am & e xpli cat am, p r æ c i p u u m esfe vitae fapi enter in- i l i t u e n d æ a d m i n i c u l um , five p ub li ca five pr i va t a fpecla- v e r i s negotia. C u m v e r o n o n o m ni b u s c o n t i n g a t p e r i ­ t u m a u d i r e hiftoriæ in t e r p r e t e m , m a x i m u s certe illis d e ­ b e t u r h o n o s , qui res g e n t i u m , fociecatuin h o m i n u m q u e i n f i g n i o r u m geftas lucul ent o f cr i pt ioni s ge n e r e pofteri*

tati t ra d i d er u n t . Sic enim, illuftrium vi r o r u m f o r t i u m - q u e & ut ilisfimorum f a£t or um c o n f e r v a t u r m e m o r i a , ut ad pa ri a t e n t a n d a ac perf ici enda i n c i t e n t u r alii; & fune- fti fimul v iti oru m t u rp i u m q u e f ac in or um of fe n d u n t u r e f ­ f e r i u s , ad flultitiam aut malitiam a bf te rren da m. S i c p e r multa fecula l o ng e lateque pl u ri mo s fuis libris pof l o b i t u m e r u d i u n t , qui n o n rnli brevi t e m p or e St p a u c i s , d u m v i v e r e n t , fuo f er m o n e p r o d e s f e p ot er ant. Biblio­

t he ca i gitur h i f t o r i c a , pracfertim f el e £l a, n on e x i g u u m c o nf ti tu i t e rudi tioni s & fapientiac t h e f a u r u m ; fed q u e m i n fuum a li or umqu e co m m o d u m n e m o fcrutatur, nili qui aliqua faltem r e r u m & d o f t r i n a r u m peritia fuerit pr æ- p ara tu s. T i r o n e s mul ti o b l in g va m t a n t um a dd ifcen - d a m fcripra e v o l v u n t hi ft ori ca; alii n ud a m in va ri eta te n a r r a t i o n u m & eleganti a ftili quaerunt obledlarionem. Sic v e r o n on eft m i r a n du m , q u o d i nd e no n di fc ed ant pr u- d en ti o r e s . A d e o m u l t u m i n t e r e ft , quo quis a n im o ad hiftorias l eg en da s fefe contulerit,

§. V.

C e t e r u m ad d e l e f t u m f e r i p t o r u m antea c om m e n d a ­ t u m q u o d a t t i n e t , h u nc is d e m u m r c f t e inltiruir, q u i , v a r i o fci enti arum g en e r e St m o r u m i n p r u n i s do c lr i na i nft ru£ lu s, hiftoriam q ua ml ibe t ad leges veritati^ St fa*

pientiae e x a m i n a r e valet. H i n c j uni or ibus fapientiac ftu-

Hiflor i £ confirmanda. 7

♦

ftudioiis fideli d u c e , in l ibr is æf ti man di s ac d i f c e r n e n d i s v e r f a t i s f i m o , opus eft; qui c a v e n d o s in h o c ftudio e r r o ­ res a pe ri ar 8c a lacunis t u rb a t i o r i b u s ad fontes d u c a t pu r io r es . N e q u e hac in r e ? ubi fubfidia p r u d e n t i æ quae­

r u n t u r , v e r i t a s t a n t u m 8c o r d o n a r ra ti o ni s f p e t t a r i d e ­ bet : fed q u æ n a m 8c q u o m o d o ab hiftoricis fa<fta l au­

d e n t u r aut v i t u p e r e n t u r , d i f p i c i e n d u m eft. Sic p e r i n d e eft, in h if to ri a belli T r o j a n i , u t r u m v e re exftiterit A c h il­

les & p e r o m n i a ira fefe gcsferir, ut n a rr a t Homerus: h o c v e r o c u l p a n d u m m a x i m e , q u o d fatta ejus non nul la fu- p e r h a 8c c rudel ia t a n q u a m f ac i no ra praeclara 8c he roi ca:

v i r t u t i s d o c u m e n t a laudar i v i d e a n t u r . M a x i m i h o c p o e ­ m a H om eri, 8c praecipue a n i m u m Achillis c e d er e nefci«

urn, faciebat Alexander r e x M a c e d o n u m : fed d e c a n t a t u m illum h e r o a imi tat urus, n o n m o d o g e n t e s Afiæ plerasque*

f ed fuos etiam cives ac mil it es vaefana p r o r f u s 8c p e r ­ tinaci g l o r i æ bellicae c upidi ta te gravi sfi me adflixit ac p e r ­ d i dit . S un t etiam, qui exift imenr, hi ft ori am hujus A lexan­

d ri, a Quinto Curtio e l e g a n t e r c o n f c r i p t a m alios p o f t e a r e g e s nellandi c u p id os in e u n d e m induxisfe f u r o r e m , ipfis e o r u m q u e r e g n i s ac vicinis p e r n i c i o f u m , H i s u t ique h i ­ f tor ia p e r laudes i m p o r t u n a s 8c i m i ta t io ne m i m p r o v i d a m m i f e r a n d u m in m o d u m nocuit. Felices v e r o qu os alie­

n a e j u s m o d i r e d d u n t peri cula cautos. In hi ft ori a r e l i g i o ­ nis 8c e r udi t ioni s d i fp u t a t o r e s f e r v i d i ac p e r t i n a c e s in- q ue fuos a d ve r f a r i o s a cer bi & c o n t u m e l i o f i , vel e ti am b l a n d i aut frigidi v e r æ d o t t r i n æ d e f e r t o r e s , m a x i m o c u m i m p r o v i d i cujusque i mi ta tori s p e r i c u l o , l auda nt ur ,

§. VI .

U t i g it u r p e r l e t t i o n e m hi ft or ia rum p r u d e n t i a cre- fcar & c o n f i r m e t u r , necesf um eft, ut quisque f uam fuae- q u e focietatis t um i n d ig e nt ia m t u m vires 8c i n vi a fa-

pi-

f api enti æ p r o g r e s f u s p r o b e cognofat . Sic enim facile p e r f p i c i e t , u r ru m e g r e g i a , quæ n a r r a n t u r , fafta necesfi- tas i mitari j u b e a r ; i remque an i mi tat ionem vi res & r e r u m c i r c u m f l a n t i u m m o m e n t a a dmi tt ant. Vitia autem & quae­

vis ftolide a u t injufle f a £ l a , quae in hifloria r e p r e h e n ­ d u n t u r , fi in a n i mo fuo vitæque curfu l ect or a g n o f c i r , f er iam e m e n d a t i o n e m m at ur e, D E O d i r i g e n t e , fufcipien- d a m videt. S u p r a vires age re n e m o obl iga tur ; & quae aliis facilia f u e r u n t , alii, in cafu disfimili conflituto, fie­

p e nimis a rdua f u n t , & quantumvisi alio loco fint prae­

c l a r a , ab eo t am en tent ari non debent. Ub i c u n q u e fine i n ju r ia aliis i n f e r e n d a h o m o b o n u m q u o d d a m fibi fuis- qu e a d qu i r e r e p o t e f t , nulla qu i de m ftri£tiori ad h oc fa­

c i e n d u m u r g e t u r obligatione; mfi pa£to jufto fefe ob ft ri n- x e r i t : fed l iber o fibi p r o fp i c ie n di & aliis benefaciendi Audio c o m m o v e t u r ; qu od i n ci t a m en t um poenali coa£tio- ne, q u a m ftultitia tamen & pr avi tas h o m i n u m ad fecuri- tatein t u e n d a m , faepius r e q u i r i t , multo eft nobilius. E x e m ­ pl a i git ur n o n d o c e n t , quid in quovi s cafu p r u d e n t e r fufcipi, o m it ti , aut t oler ar i posfic: fed c o m m o d a m t a m e n p r o p r i a s v i r e s , virtutes ac defe&us & vari a r e r u m c i r ­ c um f l an t i um m o m e n t a , e x a m i n a n d i occafionem f ubmi ni- f t r a n t atque ita ad vi ta m p r u d en t iu s inft it uendam nos prae­

p a r a n t . In m o d e r a m i n e q ui d e m civi tat um h un c hi fl ori a praecipue f al ubr em h a be t ufum, q u o d multa fatis illuftria p r o f e r a t a dmi nif tra tioni s, in pace & bello falutaris & n o ­

xiae f p e c i m i n a ; u n d e c a p e r e posfit p r in c e p s ac civis q u i s­

qu e c o r d a t u s , qu o d in r epublica r e g e n d a ac d e f e n d e n d a i m i t a r i , q u o d vi tare debeat. At n e m o t a m e n folis e x e m ­ pl is, etiam o p t i m e f criptis & o b f e r va ri s , ad civitatem fa- p i e n t e r c o n f t i t u e n d a m , g u b e r n a n d a m , t u enda m aut e m e n ­ d a n d a m , o b cafus infinite variantes, fatis inftruirur. A d - c u ra t a cert e r e r u m a g e n d a r u m c o g n i t i o , n o n praeceptis m o d o fed & e x er ci t a t i o n e c o n f i r m a t a , vel m a x i m o p e r e

eft

eft n e c e s f a r i a , ut fuo quisque facile ac feliciter fungi posfit officio.

§. VII.

Re f ta r , ut domef ticis exemplis asfertiones noftras c o n f i r m e m u s , q u o r u m nullum ha be re posfumus illuftrius, qua m Regni Cancellarii Ax e l i i O x e n s t i e r n a, qui fuis a d filium litteris arque agendi rationibus id inprimis egit, ut p r o b a r e r , q u a n ta viro p r u d en ti opu s esfet m o d e r a ­ t ione. Sic ubi r e f e i v i s f e t , inter O x e n s t i e r n a m atque Salvium , ad pacem IVeflpbalicam L e g a to s, fimultares e- r u m p e r e o c c e p i s f e , illum his a d m o n u i t 1641 : Ja g kan icke undet làta , at varna D ig , at du i f dfångan icke lågger dig i di [put e r , fa ß dig ån motte något mijsbagligt. Sal- vius bnf ver fina quint e r , fom mig bekånde å ro ; men år lik­

v ä l en gam m al kronans tjenare ocb genom inånga faker lu- pen, font en annan ocb du m å rie for fl tr a 61 ev a F.der igenom ocb co :r m itt ra många fa u te r , få r ran J kun nen o f ver binnat ocb finna rationes fvetas viro prudenti, at fbra en fak ut. Ob- fervera min lårdom ocb r i f intet noten fonder for några vaniteters f k u l f på det du icke fje lf mer a må befkyllas va­

nitatum , ån ban. Aliis nimii faftus illum r e p r e h e n d i t , q u o d Caput Legationis falutari voluerit. J a g bafver i min tid m a tiga Legationer ocb Commisfioner foretrddt ocb fSrr at­

ta t , u i der (lundom en fa n i , underflundom Collegialiter med andra. M aß bafver ja g baft fråm fla ß ål let ocb likvål nå­

gra gånger haft andra fh r mig. Men om Capite Legationis eller Commisfionis hafver ja g litet eller intet bbrdt. Ocb bafver faller i begynuelfen flått frå m ft ocb en annan nedri­

gare baft direSlionem, men ock underflundom flå tt midt uti och dock fô r t dire flor iumet. Hår hemma ve fl d u , at rege­

ringen fo r es a f j ocb ingen bafver m e r, at fåga ån den andra. J a g v ill fu ller hedra Drotzen, at kalla bonom prin­

cipem Senatus ; men d a rf öre hvar ken vika bonom, eller om han Jjelf v ill berömma fig dår a f rådes j a g , at det gåfve

bonom liten refpefl. B Pru-

Prudentiae huj us & p r o p r i i r e f i g n a n d i ftudii, ubi de republics a g e r e t u r , illuftre e x e m p l u m e di di t ^Ox e n s t i e r n a

an. 1647. L eg a t u s ad pacificationem IVeßpbalicam A n ­ tonius Brun, pecuniis c o r r u p t o Gallicae L ega ti oni s fcriba, odto menf ium epiftolas, a Legaris d o m u m misfas, obtinuit, in quibus Cancellarius atque ejus filius d u r e t r a n a b a n t u r , G a l l o r u m q u e m a c hi n at i on es ad i ll o r u m ruinam dete­

geba ntu r. H a s ad di sfociandos G a l l o r u m Sve co ru mq ue a nimos S t o c k h o l m i a m mifit; v e r u m ^Ax e l i u s O x e n s t i e r n a,

publicam r em Temper praeferens p r i v a t a e , easdem t r a d i ­ di t Gallico Reficienti Cbanut, fuppofitas esfe affirmans

& Hifpanorum ad f p a r g e n d a disfidiorum f emi na artificium.

Q u o d ejus fadtum ita excepi t Cardinalis Mazarinus, ut lit­

t e r i s , d. 21 F e b r . 1648 Lutetiae Par if ior um daris & i n Mercurio H iß or ico & Politico Cei G ö r v e l l P. /. p. 62. e*

di ti s, h u n c in m o d u m g r a t u m Tuum a nimum ^{Ox e n-}

s t i e r n æ fuerit teftatus; D exemple de Votre Excellence j e tiens pour la meilleure regle, qiton puisfe [vivre en la con­

duite des grandes affaires. J e fv is tellement perfvadé de la baute eßime de [a prudence, qu'il m 'eß fouvent arrivé en parlant des grandes hommes de notre te m s, que fi tous les Mimflres des Princes, qui regnent au jo u rd 'b u i, étaient embarqués dans un me me vais lean, ils Jer oient obligés d’en donner le gouvernail a V\re Ex:ce.