/zv DISSER TA TIO DE
USU
ANTHROPOLOGIE
INPHILOSOPHIA
MORALI.
«B; «.ir SUSm » QUAMCONSENT. AMPL. ORD. PHIL. UPS.
P R iE S I D E
Mao
DAN.
BOETHIO,
eth. et folit. prof. reg. et ord.
PRO GRADU
exhibet
ERIC
USMTRBERG,
GOTHOBURGENSIS.
IN AUDIT. GUST. MAJ. D. XXXI MAJ. MDCCXCVII.
h. s.
U P S A L I JE,
DE
USU
ANTHROPOLOGIE
IN
PHILOSOPHIA MORALL
Anthropologie
in rerum, quatenusnomine
experientiaeam
comple&imur
cognofciScientix
posfunt,indoie rimanda occupatae, partem, quac hominis
natu-ram, vires, phyiicasque,(ecundumquas agunc,legespro
objecto habet. Haecfive circa corporis humani indolem,
live circa amrni nobis inditi genium, vires,
commotio-nesverfecur, maxima fe commendat utilitate, nec (ine
felicitatis humane detrimenco inculta vei falfis obfcu«
rata opinionibus jacuit. Sed ingenio humano
pecu-liare efl, & attetmonem & defideria fua ad res ex¬ tra proprium flnuito collocäxas prius
convertere, quam reflexa mentis acie fe ipfum cognofcere 8c feeum habitare (ludet. Hinc ad rnagnum evefla fuit natu¬ ra extra nos poEtae Scientia faftigium, antequam de*
bito ordine & ferio de cognitione fui ipfius
cogita-tum fuerit: hinc quoque libentius felicitatis
admini-xula mortales extra fe quam-a fe ipfis querere amant.
Et quamvis celebre illud: yva$j <rsocvrcv ab
antiquisft-rnis retro temporibus a Sapientioribus inculcatum
fuerit, poft rioris tandem aevi Philofophis debemus, quod in unum Sciemiae corpus colligi & ordine qua-licumque difponi eeeperint (parfx de humana natura
ob-obfervationes, & quod (Indium easdem augendi,
in-ter fc conferendi Sc ad regulas generales reducendi crevcrit.
De laudabili hac cura teftantur frequentes in
Pfychologiam empiricam Hifloriamque hominis
recen-tiori hoc aevo Eruditorum lucubrationes.
Inter fines, quorum causfa hoc proecipue ma¬ gni
habuerunt
(Indium, ille (ine dubio liaud exigui femper erit momenti, ut nocitia hominis & causfarum, qu« ad illius vires excicandas, dirigendas & perficien¬das contulerunt, augeretur tum publica, tum priva¬
ta
prüden
tia.Sed ad
alium quoque eumque adhucnobiliorem unicam hoc ftudio aperuisfe fibi blandie-bantur viam, a fcopo enim communi, quem ten-dentia naturalis virium & faculcatum homini
con-cesfarum, examinatis omnibus, quac ad namram ho¬ minis pertinent, fpe&are deprehendebatur, finem ul¬ timum conflituendum esfe crediderunt, cujus idea
leges liberis aftionibus praefcribere, moresque homi-num dirigere deberet. Apertisfime omnium Wolfius & qui eum in principio moralitatis quserendo fecuti
func, htinc commendare videntur anthropologias ufum.
Quamvis enim ab idea racionis, confenfum plurium in
uno requirente, fundamenta moralitatis petenda esfe
praecipiant, unum tarnen illud, in quo confentire de-bent Überse a&iones, a cognitione causfarum (inalium
quibus determinantur atliones naturales, colligendum
esfe flatuerunt, Et (i Recentiorum, huic quamvis
Scholas minus addi&i fucrint, disquifitiones
ve-in Philofophia Moralt* i
verimus, quibus naturam rnoralem explicare
völue-runt, facile inveniemus, illas tocas quantas in eruen-dis causfis finalibus aäionum naturalium occupari,
five de voluntate humana, hve de morali hominis indole comrnentationes iuas voeare, five alio quodam
nomine easdem infignire illis placuit.
A communi hoc de Anthropologie ufu
perfva-fione omnino aliena videtur recentisfimorum
Philofo-phorum fententia, qui moralitatem Sc qua principium
cognofccndi & qua vim liberas adliones
determinan-di a natura humana finaliumque, quibus
detcrminan-tur a&iones naturales, causfarum
cognitionc
indepen-dentem esfe docent. Hane noftra qualicumque ope¬ ra illuftratam fiftere voluimus fentenriam, qui
verus nobis videatur
Anthropologie
in Morali Philofophiaufus, indicaturi.
Philofophia moralis aöiones voluntate Iibera
et-ficiendas pratferibere Sc a lege indubia & fibimet conftante derivatas fiftere debet, in co,a fine, quem
libi reliqua Philofophia proponit, diverfa, quod haec
quid res necesfitate phyfica (int vel evadere posfint,
quasrat, illa vero, quid libera agendi facultate, «na
cum ufura rationis illis concesfa, esfe vel fieri
de-beant, monftret. Pofitis ccrtis natura viribus
fint-que qualicumque, quem per illas obtinere
cupi-mus, quserere quoque posfumus quid agerc debea-mus, ut voti compotes fiamus; fed haec quseftio,
quamvis ad praxin fpe&at, ad prudentiam tantum
peninet, Sc inäicui pofteft, licet fineni, quem
fitum nobis häbemus, vel illicitum judicemns, vei
necesfitate phyfica nobis injun&um esfe fentiamus. In
morali contra Philofophia de fine nunquam non ad*
probando, 8z cui reliqua omnia, quorum capaces
esfe posumus, propofira fubjici debenc, quseritur, ad quem tarnen non nattirali necesfitate perdueimur*
fed quem vi libertatis, ipfi nobis praeferibimus. Uc
toto ccelo a fe invicem diftantes mente concipimus
natura 8z libertatis ideas, nee fas esfe putamus; hanc
illamque confundere, feu officii 8z obligacionis ideas
prudenti« regulis
phyficaeque necesfitati
ultimo
fub-jicere.
Non vero video, quomodo ab hoc omnino
cau-tum esfe posfit errore, fi fines, propter quos, Iegcs
voluntati humanae praeferiberentur, in hominum in-dole da« esfent, per anthropologiam .eruendi, &
a-gendi necesutas ab hisce legem antecedentibus re¬ bus derivaretur. Praetcrquam enim quod fic
incer-ta 8z plerisqoe mortaiium prsclüfa fieret via ad
fa-ciendorum, quam tarnen omnibus ineumbere
fate-mur, Cognitionen! perveniendi, atque (i huie quoque
obje&ioni occurreretur, fenfum immediatum boni &
iinis, de quibus heic quscricur, fingendo, hac tarnen admisla fententia non poteft non fieri, ut omnis de
officio & obiigatione quaeftio ultimo ejusdem fit
fi-gnific-Jtionis, ac fi quid pmdentis fit, vel quid
ho-minibus placeat, quasreremus.
Omnis de necesfitate t phyfica ultimo diverfa
& de libemte cui illa prxfcribitur evanefeeret notio,
in Pbiloföpbia Moralt". 7
ü~ obje&um quoddam illis refpondens, inter res
ex-periundo cognofcendas, quaerere necesfarium esfet« Nulla enim unquam experientisE pätere poteft res,
nid prius eandem phyfica necesfitate fubje&am esfe
praefurnamus, & quae urpote libera cogitamus
ob-je&a, ea quoqac extra fpharram experientiae in
re-gione idearum collocata esfe agnofcimus. Lex mo¬
ralis, liberis irnperäns a&ionibus, protypa facienda»
rum ita procrear, ut nullo unquam modo ab iis quas funt atque fiunt, vel qux temporis fpatfque condi-tionibus fubjeffa fünt, fcmet coarftari 8c deformari
patiatur. Propria vi omnem, quam ad fui forrnam
ftngit, materian! praegreditur, res fibi, non fe rebus
fubmittit. Nec quoad fenlum quem condnet neque
quoad vim qua imperat a conquifita antea feiendx
copia pendet, fed unieuique ona cum rationis
confcien-tia adeft. Et (i vel nullum fincerae virtutis inter
mortales adferri posfet excmplum, illam tarnen utut
exemplar viribus noftris referendum proponeret
juberet,
Hac e luce confiderata prseeeptorum, quae mo¬
ralis philofophia extra dubium
ponere, explicare &
inculcare debet, fundamenta, Anthropologia (ive
co-gnitfone causfarum finalium, quihus determinantur
a&iones hominum naturales, inniti non posfunt,
caus-ias enim finales indicant, non ab hominis natura,
fed a communi omnium ratione
prseditorum indole
determinandas. Rationis, non hominis naturam
po-flcriori colligi posfunt. Ut vero magis appareat, an,
& quinam fit fcientise experiundo de homine conqui-fitse in Morali Philofophia ufus, ad fingulas, qnas
generali hujus philofophise nomine complc&imur
feientias, fpeciatim attendere juvabit.
Ad juftam & feientiae nomine condecorandam
Philofophiam moralem, requirimus 1:0 fundamentum,
quo totum do&rinae moralis fyftema innitatur. 2;o
Ipfum do&rinse corpus, ab omni fibi aliena re pur«
gatum 3:0 Adplicationern do£trinx ad ingenium &
vires hominis dirigendas, ut, quaecumque adfuerinc illi agendi occafiones & materia, eis moralem
impri-mere formam feiat. Finis certe, cujus causfa de
mo-ribus philofophari juvat, ille eft ut (ine erroris metu feiant homines, quse facere ipfi debeant, unde facile
patet adplicationern ad naturarn humanam necesfa«
riam esfe philofophix moralis partem, qux tarnen cum cognitione praeeeptorum, quatenus moralia funt,
non confundi debet. More inter Recentiores reeepto,
horuna feientiam, per fe fpe&atam, praeeipue Philo¬
fophiam Moralem vel Philofophiam Moralem puram
vocare convenit; continet vero prineipia absque
fpe-ciali refpe&u ad indolem homini propriam enata,
Ted quae fpeciali ad humanam naturarn adplicatione,
Philofophiam morum adplicatam pariunt.
His prxmittendx funt de fundamento:, cui fuperftruuntur moralia judicia
necesfitasque
omnis, quaemoralis
vocatur, disquifitiones, quibus cavetur,ne inter ideas fi&as vel vacuas relegari posfint mo¬ res
In Philofopbia MovaU. 9
res prxcepturae
regulae.
Criticam rationis
pra£fcic«
recentiores vocant. Imcipic hsec ex
occafione
judi-ciorum communium de officio, jure, merito & qux funt reliqua moralem indicantia indolem; quaerit, quae
(int conditiones, (ine quibus haec judicia inter vana
ingenii humani commenta ultimo referri merentur,
harum conditionum originem in facultatis non fi£be
proprium concipiendi
modum
eruit,earundem ad
voluntatem reiatarum reaiitatem commonftrat, atque
ordinem rerum a libertate pendentium, qualis hic
concipiendi modus eundem poftulat, a theoreticis li-berat dubiis. In hac morum do&rinam fundante
fcientia, humana natura occafionem quidem
disquifi-tioni praebet fa£to in judiciis hominum obvio, (cd
quod ut veritate deftitutum rejiceretur, ni(i
princi-pio univerfali & omni ratione praedito enti comrnuni
& neeesfario fundaretur. Heic enim non de fa&o ante Judicium dato & fenfibus obvio, ejusque ad
theoreticam rerum cognitionem augendam fpe£fonte
explicatione, Ted de fa£fco per Judicium conftituto
quaeritur, cujus veritas a principio, quo innititur
ju-dicium, pendet. In conditionibus porro eruendis,
(ine quibus morale jodicium cogitari nequit, progre-ditur fcientia de qua loquimur abstrahendo ab omnibus
phyfice in natura humana datis, omnique per experien-tiam concesfa materia, neque fubfiftit usque dum ad
eas pervenerit, (ine quibus rationalis natura, (ive
ea-dem in nobis, (ive in alio quodam a nobis in caete-ris omnibus diverfas indoiis ente, eollocata (it cogitari
nequit. Non naturam humanam, (ed naturarp
tio-tionis perscrutatur, illique proprium
concipiendi
jnod-um ab omni alienarum rerum commixtioneIi-beratum proponit.
Logologiam,
ii
novohoc vocabu*
lo uti Üceat, non Anthropologiam condit. Et fi re»gulas, quas horno natura?
&
fenfoum impulfu for¬
mat, adferrc folet, easdcm tantum illuftrationis causfaadhibet, ut luculentius apparcat oppofitorum
oppo-fita ratio. In his itaque a calcata hucusque, in
phi-lofophia practica
univerfali
condenda,
via,
quade
voluntate humana in genere, non de voluntate per
fe rationali perquiritur, omnino
recedit.
De
cseterometaphyhea non
anthropologica
funt
ea, quseordini
rerum a rationis concipiendi modo pendenti realita-tem adferunt, & a dubiis quibus theoretica
Philofo-phia eandem vexare
potefl?
liberant.
Pofito & flabilito fic in rationali natura, hoc eft,
rationis proprio
concipiendi
modo
prineipio,
quod
nnllo fe prius datofa£to innititur,
apriori omnino
ineipit & progredicur
ipfa,
quam pur amvoeavimus
,mor um feientia , nec officii gcneralem, nec
necesfita-ds a lege
derivandas
necmoralis
dignitatis
ideas ab
amhrcpologia vel
ullius
alius
experiundo
innotefeen-lis rei cognitione mutuans.
Hase
do&rina five
ju-flum re&umque eo fenfu, quo externa
fan£ione
muniri queat, pneeipiat,
five internas
virtutis
ideas
adornet, per fe Scindependens ab
experientia
fub-fiftit. Et quamvis e naturahominis,
perexperien*
tiam folummodo cognofccnda,
obje£lum Sc maceriam
exem-in Pbilofopbia Movoli. XI
plo monftret principioruni
rnoralium
univerfaliom
confecu:iones, camen neque fini, quem pnefcribunt,
nee vi, qua imperant
5
anthropölogia
fundaraenti
lo-co illam fubfterni.
Sed quem nec in eruendis moraiitafcis fundamentis,
nec in pura morum philofophia prseftat anthropologia
ufum, eumque tanto uberiorem in adplicatione hujus
philofophiae jure exfpedtamus. Quemadmodum enim,
quse inteiledtui a priori adfunt cogitandi conditiones,
extra experientiae campum evagantes, realem parere
nequeunt Cognitionen"), fic quoque experiundo colligere oportet materiam agendiqne occaliones, quibus ratio ge¬
neralen) legis fibi inditae formam irnprimere debet.
Ex-perientia nnica eft, qua fines particulares, quos ultimo
flbique proprio fini ratio fyftematice fubjungere debet,
illiusque tam iinpedimenta quam adjumenta cogtiofci
posfunt, via, quam fi deferuerimus, fanatismus, & qui
funt reliqui mentis male fanae errores, latisfimam fibi
apertam habebunt portam. Hic in quo vivimus, & qui
fenfibus noßris patet rerum ordo, Rhodns ille eft, in
quo, faltare jubemur, fcena, in qua virtus producatur
noftra. Quo accuratius igifcurhominis facultates,agendi
in-citamenta, anitni eommotiones earumquenaturalescausfas,
vires, rerumque ad easdem impediendas, augendas &
per-ficiendas efficaeiam noveris, quo ftudioßns in nafcuram tibi propriam inquifiveris, quo uberjori expe ientia
judi-caridi facültatem acueris, eo etiam feliciori iuecesiu
fpe-ciales regulas moribus hominum prsefcribere valebis,
tuamque & aliorum vitam morali moderari difciplina.
Fruftra quidem fi e. g. qnaereretur, cur autoche.'ria,
de-fperatis omnibus rebus, & cesfante vitae amore officio repugnet, ab iis, quse experiundo cognofcere potes,
va-lidum pofceres refponfum; fi vero qu<eris, quasnam funt
ad-adjumenta, quibus hujus officii idese obtemperans prse-cavere posfis, ne in eum delabaris ftatum, qui tasdium
vit3e parit, violentasque Ubi inferre manus fvadere
pot-eft, ea omnia ab experientia petenda funt; & fic etiam
in réliquis, quae fpecialia raorum prascepta continent,
quse, crefcente experientia & rerum ufu, & magis
com-pleta & fini, quem ultimo fpe&are debent, aptiora
eva-dunt. Philofophi, qui primus philofophiae moralis
pu-rge & necesfitatem & indolem docuit, de anthropologise
ad moralem doftrinam habitu, coronidis loco adponere
liceat verba: Das gegenftück einer methaphyfik der
fitten, als das andere glied der Eintheilung der praéti-fchen Fhiiofophie überhaupt, würde die moraliche An¬
thropologie feyn, welche, aber nur die fubjeétive, hin¬
dernde fowohl, als begünfligende, Bedingungen der Aus¬ führung der Gefetze der erfteren in menschlichen Na¬
tur, die Erzeugung, Ausbreitung und ftårkung
morali-fcher Grundfäzefin der Erziehung der fchui-und Volks¬ belehrung) und dergleichen andere fich auf Erfahrung grundende Lehren und Vorfchriften enthalten würde und
die nicht entbert werden kau, aber durchaus nicht von
jener vorauschikt oder mit ihr vermischt werden mufs,
weil man als denn gefahr läuft, falsche oder wenigftens
nachtfichliche moralifche Gefetze herausbringen, welche
das für unreichbar vorfpiegeln, was eben nur darum
nicht erreicht wird, weil das Gefez in feiner
Reinig-keit, als worin auch feine Stärke befteht, nicht
einge-fehen und vorgetragen worden, oder gar unachte oder
unlautere Triebfedern, zu dem,was an fich pflichtmäs-fig und gut ift gebraucht v/erden, welche keine fichere
Moralische Grundfäze übrig lasfen; weder zum leichtfa¬
den der Beurtheilung, noch zur difciplin des Gemüths in der Befolgung der Pflicht, deren Vorfchrift
fchlech-terdings durch reine Vernunft a priori gege¬
ben werden mufs,