Dissertatio de usu anthropologiæ in philosophia morali. Quam consent. ampl. ord. phil. Ups. præside mag. Dan. Boëthio ... pro gradu exhibet Ericus Myrberg, Gothoburgensis. In audit. Gust. maj. d. XXXI Maj. MDCCXCVII. h. s

/zv DISSER TA TIO DE

USU

_{ANTHROPOLOGIE}

IN

PHILOSOPHIA

MORALI.

«B; «.ir SUSm » QUAM

CONSENT. AMPL. ORD. PHIL. UPS.

P R iE S I D E

Mao

DAN.

_BOETHIO,

eth. et folit. prof. reg. et ord.

PRO GRADU

exhibet

ERIC

USMTRBERG,

GOTHOBURGENSIS.

IN AUDIT. GUST. _{MAJ. D. XXXI MAJ. MDCCXCVII.}

h. s.

U P S A L I _JE,

DE

USU

_{ANTHROPOLOGIE}

IN

PHILOSOPHIA MORALL

Anthropologie

in _{rerum, quatenus}

nomine

_experientia

eam

comple&imur

_cognofci

Scientix

_posfunt,

indoie rimanda _{occupatae, partem, quac hominis}

natu-ram, vires, phyiicasque,(ecundumquas agunc,legespro

objecto habet. Haecfive circa corporis humani indolem,

live circa amrni nobis inditi _{genium, vires,}

commotio-nesverfecur, maxima fe commendat utilitate, nec (ine

felicitatis humane detrimenco inculta vei falfis obfcu«

rata _opinionibus jacuit. _{Sed ingenio humano}

pecu-liare efl, & attetmonem & defideria fua ad res ex¬ tra _{proprium flnuito collocäxas prius}

convertere, quam reflexa mentis acie fe _{ipfum cognofcere 8c feeum} habitare (ludet. Hinc ad _{rnagnum evefla fuit natu¬} ra extra nos poEtae Scientia faftigium, _{antequam de*}

bito ordine & ferio de _{cognitione fui ipfius}

cogita-tum fuerit: hinc _{quoque libentius felicitatis}

admini-xula mortales extra fe quam-a _{fe ipfis querere amant.}

Et _{quamvis celebre illud: yva$j <rsocvrcv ab}

antiquisft-rnis retro _{temporibus a Sapientioribus inculcatum}

fuerit, poft rioris tandem aevi Philofophis debemus, quod in unum Sciemiae corpus _{colligi & ordine} qua-licumque difponi eeeperint (parfx de humana natura

ob-obfervationes, & quod (Indium easdem _augendi,

in-ter fc conferendi Sc ad _{regulas generales reducendi} crevcrit.

De laudabili hac cura teftantur _{frequentes in}

Pfychologiam empiricam Hifloriamque hominis

recen-tiori hoc aevo Eruditorum lucubrationes.

Inter _{fines, quorum causfa hoc proecipue ma¬} gni

habuerunt

(Indium, ille (ine dubio liaud exigui femper erit momenti, ut nocitia hominis & causfarum, qu« ad illius vires excicandas, dirigendas & _perficien¬

das contulerunt, augeretur tum publica, tum priva¬

ta

_prüden

_tia.

_{Sed ad}

_{alium quoque eumque adhuc}

nobiliorem unicam hoc ftudio _{aperuisfe fibi} blandie-bantur _{viam, a fcopo enim communi, quem} ten-dentia naturalis virium & faculcatum homini

con-cesfarum, examinatis omnibus, quac ad namram ho¬ minis _{pertinent, fpe&are deprehendebatur, finem ul¬} timum conflituendum esfe _{crediderunt, cujus idea}

leges liberis aftionibus praefcribere, moresque homi-num _{dirigere deberet. Apertisfime omnium Wolfius} & _{qui eum in principio moralitatis quserendo fecuti}

func, htinc commendare videntur _{anthropologias} ufum.

Quamvis enim ab idea racionis, confenfum plurium in

uno _{requirente, fundamenta moralitatis petenda esfe}

praecipiant, unum tarnen illud, in quo confentire de-bent Überse _{a&iones, a cognitione causfarum (inalium}

quibus determinantur atliones naturales, colligendum

esfe flatuerunt, Et (i Recentiorum, huic _quamvis

Scholas minus addi&i _{fucrint, disquifitiones}

ve-in _{Philofophia Moralt* i}

verimus, _{quibus naturam rnoralem explicare}

völue-runt, facile inveniemus, illas tocas quantas in eruen-dis causfis finalibus aäionum naturalium _occupari,

five de voluntate _{humana, hve de morali hominis} indole comrnentationes iuas _{voeare, five alio quodam}

nomine easdem _{infignire illis placuit.}

A communi hoc de _{Anthropologie ufu}

perfva-fione omnino aliena videtur recentisfimorum

Philofo-phorum fententia, qui moralitatem Sc qua principium

cognofccndi & qua vim liberas adliones

determinan-di a natura humana _{finaliumque, quibus}

detcrminan-tur a&iones _{naturales, causfarum}

cognitionc

indepen-dentem esfe docent. Hane noftra _{qualicumque ope¬} ra illuftratam fiftere voluimus _{fentenriam, qui}

verus nobis videatur

_{Anthropologie}

_{in Morali Philofophia}

ufus, indicaturi.

Philofophia moralis aöiones voluntate Iibera

et-ficiendas _{pratferibere Sc a lege indubia & fibimet} conftante derivatas fiftere _{debet, in co,a fine, quem}

libi _{reliqua Philofophia proponit, diverfa, quod haec}

quid res necesfitate _{phyfica (int vel evadere posfint,}

quasrat, illa vero, quid libera _{agendi facultate, «na}

cum _{ufura rationis illis concesfa, esfe vel fieri}

de-beant, monftret. Pofitis ccrtis natura viribus

fint-que _{qualicumque, quem per illas obtinere}

cupi-mus, quserere _{quoque posfumus quid agerc} debea-mus, ut voti _{compotes fiamus; fed haec quseftio,}

quamvis ad praxin _{fpe&at, ad prudentiam tantum}

peninet, Sc inäicui _{pofteft, licet fineni, quem}

fitum nobis häbemus, vel illicitum _judicemns, vei

necesfitate _{phyfica nobis injun&um esfe fentiamus. In}

morali contra Philofophia de fine _{nunquam non ad*}

probando, 8z cui reliqua omnia, quorum capaces

esfe _{posumus, propofira fubjici debenc, quseritur,} ad _{quem tarnen non nattirali necesfitate perdueimur*}

fed quem vi libertatis, ipfi nobis praeferibimus. Uc

toto ccelo a fe invicem diftantes mente _concipimus

natura 8z libertatis ideas, nee fas esfe _putamus; hanc

illamque confundere, feu officii 8z obligacionis ideas

prudenti« regulis

phyficaeque necesfitati

ultimo

fub-jicere.

Non vero _{video, quomodo ab hoc omnino}

cau-tum esfe _{posfit errore, fi fines, propter quos, Iegcs}

voluntati humanae _{praeferiberentur, in hominum} in-dole da« _{esfent, per anthropologiam .eruendi, &}

a-gendi necesutas ab hisce legem antecedentibus re¬ bus derivaretur. _{Praetcrquam enim quod fic}

incer-ta 8z _{plerisqoe mortaiium prsclüfa fieret via ad}

fa-ciendorum, quam tarnen omnibus ineumbere

fate-mur, _{Cognitionen! perveniendi, atque (i huie quoque}

obje&ioni occurreretur, fenfum immediatum boni &

iinis, de quibus heic quscricur, fingendo, hac tarnen admisla fententia non _{poteft non fieri, ut omnis de}

officio & _{obiigatione quaeftio ultimo ejusdem fit}

fi-gnific-Jtionis, ac fi quid pmdentis fit, vel _quid

ho-minibus _{placeat, quasreremus.}

Omnis de necesfitate t _{phyfica ultimo diverfa}

& de libemte cui illa _{prxfcribitur evanefeeret notio,}

in _{Pbiloföpbia Moralt". 7}

ü~ _{obje&um quoddam illis refpondens, inter res}

ex-periundo cognofcendas, quaerere necesfarium esfet« Nulla enim _{unquam experientisE pätere poteft res,}

nid _{prius eandem phyfica necesfitate fubje&am esfe}

praefurnamus, & quae urpote libera cogitamus

ob-je&a, ea quoqac extra fpharram experientiae in

re-gione idearum collocata esfe agnofcimus. Lex mo¬

ralis, liberis irnperäns a&ionibus, protypa facienda»

rum ita _{procrear, ut nullo unquam modo ab iis quas} funt _{atque fiunt, vel qux temporis fpatfque} condi-tionibus _{fubjeffa fünt, fcmet coarftari 8c deformari}

patiatur. Propria vi omnem, quam ad fui forrnam

ftngit, materian! praegreditur, res fibi, non fe rebus

fubmittit. Nec _{quoad fenlum quem condnet neque}

quoad vim qua imperat a conquifita antea feiendx

copia pendet, fed unieuique ona cum rationis

confcien-tia adeft. Et (i vel nullum fincerae virtutis inter

mortales adferri _{posfet excmplum, illam tarnen utut}

exemplar viribus noftris referendum proponeret

juberet,

Hac e luce confiderata _{prseeeptorum, quae mo¬}

ralis _{philofophia extra dubium}

ponere, explicare &

inculcare _{debet, fundamenta, Anthropologia (ive}

co-gnitfone _{causfarum finalium, quihus determinantur}

a&iones hominum _{naturales, inniti non posfunt,}

caus-ias enim finales _{indicant, non ab hominis natura,}

fed a _{communi omnium ratione}

prseditorum indole

determinandas. _{Rationis, non hominis naturam}

po-flcriori _{colligi posfunt. Ut vero magis appareat, an,}

& _{quinam fit fcientise experiundo de homine} conqui-fitse in Morali _{Philofophia ufus, ad fingulas, qnas}

generali hujus philofophise nomine complc&imur

feientias, _{fpeciatim attendere juvabit.}

Ad _{juftam & feientiae nomine condecorandam}

Philofophiam moralem, requirimus 1:0 fundamentum,

quo totum do&rinae moralis fyftema innitatur. 2;o

Ipfum do&rinse corpus, ab omni fibi aliena re pur«

gatum 3:0 Adplicationern do£trinx ad ingenium &

vires hominis _{dirigendas, ut, quaecumque adfuerinc} illi _{agendi occafiones & materia, eis moralem}

impri-mere formam feiat. Finis _{certe, cujus causfa de}

mo-ribus _{philofophari juvat, ille eft ut (ine erroris metu} feiant _{homines, quse facere ipfi debeant, unde facile}

patet adplicationern ad naturarn humanam necesfa«

riam esfe _{philofophix moralis partem, qux tarnen} cum _{cognitione praeeeptorum, quatenus moralia funt,}

non confundi debet. More inter Recentiores reeepto,

horuna feientiam, _{per fe fpe&atam, praeeipue Philo¬}

fophiam Moralem vel Philofophiam Moralem puram

vocare _{convenit; continet vero prineipia absque}

fpe-ciali _{refpe&u ad indolem homini propriam enata,}

Ted _{quae fpeciali ad humanam naturarn adplicatione,}

Philofophiam morum adplicatam pariunt.

His _{prxmittendx funt de fundamento:, cui} fuperftruuntur moralia judicia

necesfitasque

omnis, quae

moralis

vocatur, disquifitiones, quibus cavetur,

ne inter ideas fi&as vel vacuas relegari posfint _mo¬ res

In _{Philofopbia MovaU. 9}

res _prxcepturae

regulae.

Criticam rationis

pra£fcic«

recentiores vocant. Imcipic hsec ex

occafione

judi-ciorum communium de officio, jure, merito & qux funt _reliqua moralem indicantia indolem; quaerit, quae

(int conditiones, (ine _{quibus haec judicia inter vana}

ingenii humani commenta ultimo referri merentur,

harum conditionum _{originem in facultatis non fi£be}

proprium concipiendi

modum

eruit,

earundem ad

voluntatem reiatarum reaiitatem commonftrat, atque

ordinem rerum a libertate pendentium, qualis hic

concipiendi modus eundem poftulat, a theoreticis li-berat dubiis. In hac morum do&rinam fundante

fcientia, humana natura occafionem quidem

disquifi-tioni _{praebet fa£to in judiciis hominum obvio, (cd}

quod ut veritate deftitutum rejiceretur, ni(i

princi-pio univerfali & omni ratione praedito enti comrnuni

& neeesfario fundaretur. Heic enim non de fa&o ante _{Judicium dato & fenfibus obvio, ejusque ad}

theoreticam rerum _{cognitionem augendam fpe£fonte}

explicatione, Ted de fa£fco per Judicium conftituto

quaeritur, cujus veritas a principio, quo innititur

ju-dicium, _{pendet. In conditionibus porro eruendis,}

(ine _{quibus morale jodicium cogitari nequit,} progre-ditur fcientia _{de qua loquimur abstrahendo ab omnibus}

phyfice in natura humana datis, omnique per experien-tiam concesfa _{materia, neque fubfiftit usque dum ad}

eas _{pervenerit, (ine quibus rationalis natura, (ive}

ea-dem in _{nobis, (ive in alio quodam a nobis in} caete-ris omnibus diverfas indoiis _{ente, eollocata (it cogitari}

nequit. Non naturam humanam, (ed naturarp

tio-tionis _{perscrutatur, illique proprium}

_concipiendi

jnod-um ab omni alienarum rerum commixtione

Ii-beratum _proponit.

_Logologiam,

_ii

_novo

_{hoc vocabu*}

lo uti Üceat, non Anthropologiam condit. Et fi re»

gulas, quas horno natura?

&

fenfoum impulfu for¬

mat, adferrc folet, easdcm tantum illuftrationis causfa

adhibet, ut luculentius apparcat oppofitorum

oppo-fita ratio. In his _itaque a calcata hucusque, in

phi-lofophia practica

univerfali

condenda,

via,

qua

de

voluntate humana in genere, non de voluntate per

fe rationali _{perquiritur, omnino}

_recedit.

_De

_csetero

metaphyhea non

anthropologica

funt

ea, quse

ordini

rerum a rationis concipiendi modo pendenti realita-tem adferunt, & a dubiis quibus theoretica

Philofo-phia eandem vexare

potefl?

liberant.

Pofito & flabilito fic in rationali natura, hoc eft,

rationis _proprio

_concipiendi

_modo

_prineipio,

_quod

nnllo fe _{prius dato}

_{fa£to innititur,}

_a

_{priori omnino}

ineipit & progredicur

ipfa,

quam pur am

voeavimus

,

mor um feientia , nec officii gcneralem, nec

necesfita-ds a lege

derivandas

_nec

moralis

dignitatis

ideas ab

amhrcpologia vel

ullius

alius

experiundo

innotefeen-lis rei _{cognitione mutuans.}

_Hase

do&rina five

ju-flum _{re&umque eo fenfu, quo externa}

fan£ione

muniri _{queat, pneeipiat,}

_{five internas}

virtutis

_ideas

adornet, per fe Sc

independens ab

experientia

fub-fiftit. Et _{quamvis e natura}

_hominis,

_per

_experien*

tiam folummodo _cognofccnda,

_{obje£lum Sc maceriam}

exem-in _{Pbilofopbia Movoli.} XI

plo monftret principioruni

rnoralium

univerfaliom

confecu:iones, camen neque fini, quem pnefcribunt,

nee _{vi, qua imperant}

5

anthropölogia

fundaraenti

lo-co illam fubfterni.

Sed quem nec in eruendis moraiitafcis fundamentis,

nec in _{pura morum} philofophia prseftat anthropologia

ufum, eumque tanto uberiorem in adplicatione hujus

philofophiae jure exfpedtamus. Quemadmodum enim,

quse inteiledtui a priori adfunt cogitandi conditiones,

extra _{experientiae campum evagantes, realem parere}

nequeunt Cognitionen"), fic quoque experiundo colligere oportet materiam agendiqne occaliones, quibus ratio ge¬

neralen) _{legis fibi inditae formam irnprimere debet.}

Ex-perientia nnica eft, qua fines particulares, quos ultimo

flbique proprio fini ratio fyftematice fubjungere debet,

illiusque tam iinpedimenta quam adjumenta cogtiofci

posfunt, via, quam fi deferuerimus, fanatismus, & qui

funt _{reliqui mentis male fanae errores, latisfimam fibi}

apertam habebunt portam. Hic in quo vivimus, & qui

fenfibus noßris _{patet rerum ordo, Rhodns ille eft, in}

quo, faltare jubemur, fcena, in qua virtus producatur

noftra. _{Quo accuratius igifcurhominis facultates,agendi}

in-citamenta, anitni eommotiones earumquenaturalescausfas,

vires, rerumque ad easdem impediendas, augendas &

per-ficiendas efficaeiam noveris, quo ftudioßns in nafcuram tibi _{propriam inquifiveris, quo uberjori expe ientia}

judi-caridi facültatem acueris, eo etiam feliciori iuecesiu

fpe-ciales _{regulas moribus hominum prsefcribere valebis,}

tuamque & aliorum vitam morali moderari difciplina.

Fruftra _{quidem fi e. g. qnaereretur, cur autoche.'ria,}

de-fperatis omnibus rebus, & cesfante vitae amore officio repugnet, ab iis, quse experiundo cognofcere potes,

va-lidum _{pofceres refponfum; fi vero qu<eris, quasnam funt}

ad-adjumenta, quibus hujus officii idese obtemperans prse-cavere posfis, _ne in _eum delabaris ftatum, qui tasdium

vit3e _{parit, violentasque Ubi inferre} manus fvadere

pot-eft, ea omnia ab experientia petenda funt; & fic etiam

in _{réliquis, quae fpecialia raorum prascepta continent,}

quse, crefcente experientia & rerum ufu, & magis

com-pleta & fini, quem ultimo fpe&are debent, aptiora

eva-dunt. _{Philofophi, qui primus philofophiae moralis}

pu-rge & necesfitatem & indolem docuit, de anthropologise

ad moralem doftrinam habitu, coronidis loco adponere

liceat verba: Das gegenftück einer methaphyfik der

fitten, als das andere glied der Eintheilung der praéti-fchen Fhiiofophie überhaupt, würde die moraliche An¬

thropologie feyn, welche, aber nur die fubjeétive, hin¬

dernde fowohl, als begünfligende, Bedingungen der Aus¬ führung der Gefetze der erfteren in menschlichen Na¬

tur, die Erzeugung, Ausbreitung und ftårkung

morali-fcher Grundfäzefin der Erziehung der fchui-und Volks¬ belehrung) und dergleichen andere fich auf Erfahrung grundende Lehren und Vorfchriften enthalten würde und

die nicht entbert werden kau, aber durchaus nicht von

jener vorauschikt oder mit ihr vermischt werden mufs,

weil man als denn gefahr läuft, falsche oder wenigftens

nachtfichliche moralifche Gefetze herausbringen, welche

das für unreichbar vorfpiegeln, was eben nur darum

nicht erreicht wird, weil das Gefez in feiner

Reinig-keit, als worin auch feine Stärke befteht, nicht

einge-fehen und vorgetragen worden, oder gar unachte oder

unlautere Triebfedern, zu dem,was an fich pflichtmäs-fig und gut ift gebraucht v/erden, welche keine fichere

Moralische Grundfäze übrig lasfen; weder zum leichtfa¬

den der _{Beurtheilung, noch} zur difciplin des Gemüths in der Befolgung der Pflicht, deren Vorfchrift

fchlech-terdings durch reine Vernunft a priori gege¬

ben werden mufs,