Q. P. P.
DIS SERT ATIO
De
PRIMO
4 ft G t-
AMBONE.
Qu,a m
Confentiente Amplisfmo Ordine Philo*
•
fophico in inclyta Svionutn, qu£ Up fa¬
its efi 5 <^4cademid,
Sub PRjESIDIO
Max. peVerendi atque Amplisfimi
y i %i
Dn. JOHANNIS
ESBERGII,
S, S.TheologiaeDoä.Celeberrimij
& Graec^ Ling. Prof. Ordin, v
Placido C an dt clor um cxamini modeße
t
il DANIEL Oßro-Gothus. KREMER
In Aud, Guftav, Maj. d. XIII. Mardi
Anno MDCCI.
•«»§§«»*»§ 5«»
VPS ALIS,Typi» KEYSERIANIS.
%EFE^END1S.
I
Dn S. haqvino
S.Thcologiae Doâori Celeber- *
penfis Epifeopo Eminentiflimo, Con- 1
& Scholarum ccterarum per O. Gothiam I
trono jVlaximo
,fubmifïo ani- 11 Reverse PracLrùfimo DOMINO
Dn. M. OLAO LAN- 1
G E L I O ,
Dioeccf.Lincop.Archi-Praepofito, Tem- C pli Cathçdralis Paftori, Synedrii Ecclefiaftici «
Adfeffori Primario laudatitiimo
,quondam fi
ut Pracceptori fidçliûimo
,ita nunc
Patrorço ac Promotori certiflimo.
Lucubrationes hafte juveniles 3 omni dl
& gratisftmi animi^ ob paternum & in-
6? fpem certisßmam adßicla* fuus ff
gen* incolumitatH Votorfio Ö> fub- w
D. *
S- S1M0 In CHRISTO
tic DOMINO,
I
r- rimo, inclytas Diœcefios Linco-
n- fiftqrii Prœfidi Graviflimo
,Gypnnafii
m Ephoro accuratiffimo
,Maecenati ac Pa- ii- mi cultu aeternum fufpiciendo.
-
DOMINIS MAGI-
ci- Gymnafii Lincopcnfis Le&oribus adou¬
ci rariffimis
,Coufiftorii Ecclefi^Üici Adfçffo-
m ribus prudcntilfimia, Fautoribus & Promo- toribus, quovis obfcrvantiae &of&-
ciorum cultu aetacem pro-
fecjuendis.
ni ditâ deßitutds ornatu , in Venerabundi
i- fignem ßbi prœflitumfaVorem r&K^ç/ovy
s Jpes inpoflernm juvandij cum omni-
»- wiffo animo offert^ dicat confecrat.
Reverendiflimi Dnik Patris
& ClarillimorumNominum vc.
ftrorwn kumilimus cultor
Plurim. Rev er, tc Pr4cUrisßmü
STRIS,
>. K. A.&R.
Ad diflcrtationetn
Eruditisfmimi D 0 M INI
danielis kre-
M E R S,
De A M BO NI B US,
UN.de fapis^ quœfo^ Bisfime K^EME^i dum fets, do~
Quo fuggeßus erat Vertice primus
Adœi
Àïdïtum ( nam mille joci funt ) quu
fuit idem
Die mihi, quœque facri cetera pom¬
pa loci.
quia debuir, adpofuit
Fabianusiïcntft
§• I.
Amputn differetidi de
inquirendo Ambone anti*
quifiîmo mihi ingrefîuro, u*
tinam felici fuccefïu ! Inu- Ctatus fcrè pavor obvenit, üt diu, ac-
i CLirata animi lance pöndus hujus argu¬
ment^ & rudém meam Minervarti per- pendens, plane nefcius Cm, cogitatio-
nes meas exprimam ne an taceam. Sta-
tum in Paradifo Protoplaftörum, quem obiter mihi ventiiandum propöfui, curat prxfenti collaturus, 6 quam ingens a£
Vaftum inveniet difcrimen ; imo tantum,
ut fatius hodiernum acerbifiimis deflerö iacrimis videatur, quam cum ParadiCa-
Co, qui in vera fapientia, fan&itate Öc jüftitia» omniumque luperiorum atque inferiorum facultatum pulcerrimo con*
fônfu & harmonia confiftebat, conattt
quodam fermonis comparare. Titulurn
A idcic*
idcirco, frontifpicio hujus diflfertationis?
affixum,& propofitum ipfum infpicicus,
me turbulentum & fcqpulofum pelagus,
ctfi ingreflum effé deprehendo; fludu-
antem tarnen animum operis hujus no-
bilitas confirmât, & praeter alios fcri- ptores Ecclefiafticos & Profanes valde
ad profcquendum inftitutum» mihi pro-
fuitDni. Dodoris AUGUSTI PFEIF- FERI Tradatus de inauguratione Am- bonis Mariani Liibecae, cujus veftigia
in nonnullisfequutus fum 5 promodulo
idcirco ingenii, brevem quandam deli- neationem hujus negotii, Candido Le- dori, fiftere conabor. Verum ante- quam ulterius progrediar, inftituti mei
rationem paucis indicabo, quae fequen-
tibus momentis continebitur.
I. Ordine retrograde, hoc eß, a recenùoris
avi ambonibus ad antiquiores ajcenden-
do
tad primum inqmrenâum mihi vinn
muniam•
II. S entent i asfalfas refellere & ver am c on•
firm Are pro vir ib na conabor.
III. Art"
III. f^AntiquijJimi ambonis locum, matt*
riam dr for ma m delweabo.
Et h#c omnia fumma brevitate; enixè
petens, digneris B. L. pro tua folita hu-
manitate, quâ Mufarum cultores am- pledi foies, Académie# vit# primitias
benigne accipere, emendanda corrigere,
omififa fidlere, & innoxium faltem co-
natum dextre interpretari»
$. II.
Ut felicioribus progrediamur au-
fpiciis, ê re videtur de vocabulo AM¬
BONIS nec non de fynonymis pauca differere, antequa manum negotio pro- pius applicamus» Vocabulum AMBO
natales fuos Graecis debere facile patet,
cum prifeis Latinis ignotum prorfus,ferâ
#tate feriptis Ecclcfiafticis tandé infper-
fum inveniatur, Waifridustamë Strabo originem hujus vocis AMBO è Latio
ducere non dubitat: Ambo, inquiens?*&
am biendo dteitur, quia, intrantem am bit &
À 1 cingit
«S 4 S*
««g/7. (4) Alii fie di&um autumant ex.
inde, quod locus ille gradibus cingatur, (b~\ Verum limatioris ingenii feripto-
res oftendunt vocabulum effe origine Graecum & derivatum äar* £ eua&a*votv, quod notionem feendendi habet, quafi Afcenforium diceres. fc) Qiias
derivatio eo aptius inftituto noftro con- gruit, quod açl hune locum, aliis fub- felliis, circumcirca excitatis fublimio-
rem, per gradus afeendatur.
AMBO igitur inprxfenti negotio dé¬
notât locum vel natura editum, vel in*
duftriâ humana fublimatum, quem Ota-
tpr
jverba adpopulum facturus, afeen- dir, (a) deexordiès & incrément is rerum Ecclcfi- aß. c. 6, (b) videßs Durandum in ration di
div. cffîc. (c] Voff. Etym.pl. 2 2. Meurfius
in Glofjariop. 28. Svicerm Thef, Eccl, T. /,
% 218. Georg. Cblidni de inventario tem¬
porum art. 5. q. 7. pag* 19 S. Hof mann cet l,ex. univtcontin• T.l. v. Am bo, p. 87. Fer-
rar ins rit, facr. conc» l 3. c.ß.pag. ïfi. &
f. 3. cire afinento
r §&
dit, ut eb commodius â circumfufaau-
ditorum Corona & exaudiri & confpici poflit. Eodem fpe&are vidcntuc pieraque alia nomina, quibus Ambo-
nes dcGgnantur. Nancupantur enim DICTERIA, non â dicendo, Ted 'bon 5 JtHwuetv, ab oflendcndo vel repr&fernando ,
ut nos docet ßafilius Seleucienfis,locus
cnim erat undique confpicuus, pro ro-
ftris facris dicentem concioni, & (ingu-
lisj aut certe plerisque ad audiendum experredis confpiciendum exhibens.(^) Appellatur porro Greecis /Sattet ( unde &
td no'3 Talmudicum) quod itidem lo¬
ci altitudinem haudobfcure innuit. Haec
enim verba S.Chryfoftomi in prima Pen-
tecofteshomilia nobis confpicicnda prae-
bentur : Nihil humcMum eß eoritm, qu* c*
kyiy Bqpctl: in hoc fancluario vel fagge*
fin aguntur* Et paucis interjedi» dicit j
nomen hoc, "$on & ßcdvetv à feandendo oriri, & pro folo juggeßu & pro toto Choro, façris rebus facrorumque mini- ftris
[d) àe miraculis thecU l, z, c. 27. />,310^
§§ 6 §$
ftris deftinato, ufurpari, quod in utrumq;
gradibus fcanderetur, Ulterius dicitur Ambo latine SUGGESTUS & SUG-
GESTUM, non tam à fine, quod inde populo fuggeratur, quod in rem ejus
efle polfit, quam â congeßa materia, in
qua concionatores ftare folent. {e) Vocatur quoque PULPITUM, quod
fit locus in publico conftitutus, ut, qui
in eo confiftunt,ia confpeftu prüfend*
um fint, (/) Idonea ad hanc rem fta-
biliendam verba fiftit nobis Cyprianusi Jguid aliud, inquit,^«4«? fuper pulpitum,
i. e. fuper Tribunal Ecclefia oportebat im- font (Celcrinum) ut loci altiorü celfitatt fubnixus, & plebi univcrf& pro honoris fut flaritateconjpiçutfsdégât pracepta & Evan¬
gelium Demini, qua for titer ac ßdélit er fe- qvitur (g) Ex eadem ratione nomine TBJBUNAUS infignitur, quod ficiiti
TRI-
(c)vid. Beckman. Origg, Lat. ling* p. to6.
Martin, Lex* univerf, cont. v. Suggeßum,
(f ) JValfridus S trab o l. c* c. 6. (gYXom* IM
Epißola 34.
33 7 §*
Tribunal
.locus erat excelfus, unde fus Tribubus reddebatur; ita facrarum
concionum locus fublimis erat,ut com«
modius ex eo Legis & Evangelii peri-
copae populo explicarentur, (h) Prxte-
rea appellatur locus,ex quo profanx xqj
ac facrx Le&iones habentur/communi
ore CATHEDRA, quœ non à kccSoç fe-
des ( quod tarnen nusquam invenies) &
gdjbu (fonda, quafi federn jfondatam dicas,
cum Hugone inepte derivanda eft j fed
ex ÎÇ* & ifya, coalefcit K&fyfyei, quae
federn five fubfeliium notât. Item LE- CTORIUM, unde corruptü Sveticutn Peftatf. Item *A«g0a*fe*o S. AUDITO¬
RIUM per Synecdoché totius pro prxci«
pua parte. (i) Eft prxterea, qui probare,
conaturSALUTATORIUM dici con-
fveviffe iocum , ex quo Epifcopi popu- lum alloquercntur. [£3 Sed hoc lolide
refel- [h] }ac% Pamelis adCyprianiEpifl. 3 4. T Fer¬
raris 308.311.3 31. (i) CovßfL.de la
C er da Adv.c. 135* p l$,(k)F i d,]ojeplj s S la*
fhantu l. de ofeulationepedfi Rom* Pont* c* 1&
m s §*
refcllit, & erroris originem oftendit Ferrarius. (/) Cum cMdicuU Salu-
tatoria fuerit potius domuncula rem¬
plis annexa, in qua fedebat Epifco-
pus, cum ad Sacra peragenda fe pararet, alias Paflopborium & Sacrarium nobis 0a- cetfï^a » ut nobis in monumentis fuis re-
liquit Jof. Arndius. (z») Sed de his pro
renata fatis,
$. III.
Univerfo hoc fyftemate, quoad o- mnes fuas partes, per fex die*, creato*
quievit die feptimo Deus. (») In piam ideoque memoriam hujus ceffationis, fe- ptitnum hune diem, divino fuo cultui
& concionibus folemnibus confecravir.
(o) Celebratione Sabbati ita inftituta,
veritati conléntaneum videtur
,Proto-
plaftos, poftridie à creatione ipforum,
quo jufta ôc débita obfequia Deo prge- ftarent*
529. (tri) Lex. Antiq. Ec-
tlef. p. 1089, £n) Gw. i, (o) Gert*
vV wfi*
9 §&
ftarent, mandatum adhuc recelas obfct«
Vafife ôc prinaum Sabbatum in Paradifô
fa m m a re verentia celebrâffe
,quae ce- lebratio , récurrente quolibet die fe- primo, fuiflet a primis parentibus eo- ruiîique pofteris, pari religione repetita
& continuata
,fi De o fidem & obfe- quium probafîent. Quamquam enim c|uotidie bénéficia Dei bymnis & gra- tiarum a&ionibus commemoraflent ; tarnen tempore a Deodefinito, infti-
tuti fuifTent publiciconventus, ubi ver- ba î)ei prœdicajjeut , bénéficia Bei coin-
memorafjènt, nomen Bei fanffificaffent, facrtficta Uadis & gratitudinis myfitca mut"
tipltca[fent , religiofis lattdibm & hymnà
DEum glorißcajjent y quoe verba funt D»
D.Deutfchmanni.(p)Quibusfolemnitati-
bus rite peragendis, locum aliquem au- guftum in Paradifo dele&um & di-
catum fuifTe, non abs te, cum fummis Theologis fufpicamttr. Cum enim Pro- toplaflorum & eorum liberorum facrä,
B Ci
(p) In Theolog. Paradif p. 30,
■«S IO §£
€ non peccaffent, in concionando, pro¬
cès ad DEum fundendo & grates pro bcneficiis Tibi praeftitis perfolvendo, con«
fiftere cfeberent; idcoAmbonem, tam- quam his fingulis. officii partibus reâe exfcquendis, imprimis necelfarium, â
facro illa convcntu & cœtu
,ubi o- mnia ordine jufto, ôc decenter fieride- bebant, abfuifle
,vix eft
,ut nobis
perfvadere queacnus» Dabimus itaque o- peram , ut luftratis quibusdam in trarr- fitu Ambonibus, antiquitatis aliquâ no- tâ claris, ad hune ultimum ôc vetuftis- fimum re&è perveniamus.
f. IV.
Annotavit Baronius cxSozomeno, Chryfoftomum Antiochiae de paulo poft ConftantinopoleosEpifcopum, pro pri¬
mo falutandum eflfe, qui fuggeftuman-
tea in choro ad fincm altaiis pofitura,
in navim f» gremium bafiticae transferri jufïit ; quo ipfuni, debilitate vocis &
laterum laboranten!
,diftinde audire
,êc quae docebantur re&è affequi atque
intel-
m " st
liitcliigerc poflcnt. Populus cnim taa-
ta ejus aufcultandi cupiditate dudtus e- rat, ut quisque magno cum ûudio,fae- piusculè cum tumultu, principem & pro«
xknum ab eo locum occupare fcftinavc-
rit. Ut igiturChryfoftomushofce tumul-
tus & altercationes fcandalofas fedarct.
federn mutavit & fuggeftum alium in
medio tcmpli erexit«, (#) Quod Nicc- phorus calculo fuo adûruit, in tantum9 dicens
,pUbs doBrina ejus, qua fatiari
non poierat, inhiabat, ut periculum etiam fibi bomines çrearent, dum inter fa confer¬
la turba premerentur, cubitù alii alias fub~
woventes atque repeUentes ^ quod pro fe quisque ad eum proKtme decedere conare-
tur, quo certtm clariusque tllam die entem audire pojfet. fffuam ob c auf am iüe quoque
communem fe omnibus prœbuit, &tnLc-
Borum fuggeßu in media turba confidens 9
uberem doBrinam, quaß communem quan-
B % dar»
Cql Vid. Hiß, Bccleflt ?• c. q.p. 764, Soor it.
Hiß. B etil. U 6, c♦ 5. p. 3 04,.
m ii
dm grdthm omnibus impevtiit, (r) Chty*
foftomum autem primum fuiffc , qui Ambonem in medio templi çrigendum curavit, facile concedimus -, interim
tarnen longe ante ipfius tempora Thro-
nos feu Âmbones in choro ad finem al- taris, qui a Graecis dicebantur >
ufitatos fuifîe ex hiftoriis pateft Horum igitur teflimonia propofitum noftrum
co minus tangunt ,• quo certius confiât
loti varietatem
,prout quidem heiç
confideranda venit, rem ipfam non va,
tiare ; in quacunque enim regione vei parte erigitur Ambo, five in çhoro five
extra cum
,eodem tarnen nomine in-
fignitur , Se ejusdem utrobique idem
eft finis ac ufus. Exempla habemus fug«?
geftorum
,conditione temporum ita exigente, fub dio, in libero çampo ex- citatorum. Nam Antonium de Padua
30000. Auditoribus Sc Bartholdum Re*
ginoburgenfem duplo pluribus darum,
in
(r) Htft. Beel.h$*c.7.Frans.Bemhard.Fer*
Tarif#
tU 3» de r 'm Sacr* concionam c.
m i? §£
in libcro campo conciones habuifife re«
fer t Henr, Willeb. (*)
$. V.
Quidam cx Epiftolis decrctalibus
narrant Clementem Epifcopum Roma-
num annoChrifti 90 decreviffe, ut Ca¬
thedra Epifcopalis in fublimiori locoe- rigeretur,in qua Epifçopus ftans feurefi- dens, omnes poflet circumfpiçere, Ôc
ab omnibus circumfpiçi. (0 Sed audia-
mus de Cathedra Divi lacobi fratris &
Apoftoli Salvatoris noftri JÉfu Chrifti differentemEufebium, cui major, quam
Epiftolis decretalibus , maximam par-
tem confiais, aut cette immanem in
roodum corruptis & depravatis , fideé
adhiberi poteft : Verba vero ejus ex Graeco in Latinum idioma translata fie fe fe habent ; J acobi C ai hedram, qui pri¬
mus Bierofol. Epi/copus ab ipfo fervatore é*
ab
£sj In ^Athenis Orthodot♦ Sodalitii Er ami- fcani p. 41.67. ap. D.Dt Mayer?tMufP% 1 i»
f. 6 6 9» ( t) Ho[p. de Orig.TempLc. 3 ./>,90»
14 §&
âb i^lpoßolis eß confiittttus & quem fra-
trem Da m im cognominatum fuijje divina teßaniur volumina
,ad noßra mque tem- pora confervatam fratres i Iii tu Eccleßajam
irtde a maj or ib m magna profeqvuntur re- verentia, («) Si igitur, quspiam in an-
tiquitate Cathedratum ab Apoftolis in- feffarum, quaercnda effet preefulura, his
fucccdentium praerogativa ätque au£to- ritas, quis dubitaret PatriarchamHicro- folymitanum, Romano Epifcopo prae- ferreï qui tarnen, Pecruru cjusquean- tiquamCathcdrapi crepans, nul iura pa- rem, nedum fuperiorem in terris agno- feere fuftiner. Nonnulli perhibent fug- geftum Marci per multos annos absque
omni ja&ura Alexandrie refervatum effe;
nt annotationes ftabiliendi hujus nego¬
tii gratia, quasHenr.ValefiusadEufebii H, E. adjeeit, innuere videntur : Adeß, inquit, et Um hujus rei teßis, qua mque
fn kodiernum diem ad confirmandam hujus
veri«*
(u) L. 7. Hiß, Eccl, confer ?{icephorus
h 6, ç, 16,
m 15 §§
verit atîs aßertionem in eadem Ec clefia per fi"
v erat, ex ebore utique antiquo Cathedra ^
politis compara tabulii ; in qua qu'idem ßetijfe iilum dum Ev ange lic as paginas exa-
rar et, praßantium non reticuit memoria re-
Utorum. In cujus nimirum Cathedra fi- àili, nu II m eß aufm unquam Tontißcunt deinceps refidere. Sed in magna venera-
tione haftenm a cunflis extat pontificibm
humiliter honor ata. Ca:] Exiftimant
nenape Marci fucccflbres in Ecelefia A- lexandrina concionaturi, in Cathedra Marci coelefte apparuifle jubar , quod
reverentiam loci ita amplifieavit & au-
xit, ut nullüs deinde in Cathedram il- lam
,prodigii religione deterritus , tc-
mere adfeendere aufus fuerit; ied fides
fit pencs au&orem. [[y ) Ex allatis ita- quelevique oculo luftratis, non poffu-
mus dicere, nos adhuc primum Ambe¬
ne m fpeftafife ; idcoque nobis ineurabit labor porro in adytis hiftoriarum inqui-
rendi
(x) pag. 161. a, ex aftis M SS, B. Marciftqfc
Cy) idem /. 7» Hiß. EcclJ, c>
Ǥ i 6
rcndi, 5c pauciflîmis, quae judicia cete-
ri fcriptores fuper hoc negotio ferant, expendere.
j. vt
Uîterius ad Pétri Cathedram ligne-
am, in Vaticana Bafilica Romas exftru- dam, plurimi alii progrediuntur, quam
cp certius inter Chriftianos populos pri-
mam omnium efle decernunt, quo cla-
rius & notius omnibus elle putant,quo
in honore, pretio dignitateque habea-
tur. Neminem cnim, vel aliquali fla¬
tus Romani Ecclefiaftici nötitia înftru- dum, fugir, quantopere Hcclefia Ro¬
mana fibi placet,& de Suggeftu ligneoPe-
trino gratulaturj fcilicet in quo, princi-
pem Apoftolorum Petrum per 15 an-
nos fedifle, & populum informafîe, fibi perfvader„ Qux Cathedra fané tanti a>
ftimatur, ut non tantum inter fuppèlle-
dilem facram reponatur; fed 5c, quo Xandior & auguftior habeatur, in ejus perpetuam tevçrentiatn 5c honorem,
Pon-
m 17 §«
Poritificis Romani anniverfarium feftum
xiix |anuar» magnificè concelebran-
dum inftituebant, qui proinde dies in
Romanze Ecclefisfaftis,Pctri Cathedrac
feftus audit. ( Unde adagium hoc
de Pétri Cathedra Roms natum, &
inftar fumi per orbem difperfum eft.
Quantum quoque lucri quaeftusque Ca¬
thedra hsc lignea Ecclefiae Romans af- ferat, exponit operofè Paulus A ringhus»
£44] Et poft aliqua è Baronio inter- jeda & â Johanne Pinadello 1. de Qvi-
nario numéro, refert Pontifices inau- gurandos huic felis olim infediffe, ÔC
fie poffelfionem accepifie. Porro, ut omittam authoritatem poteftatemque
omnimodam in univerfi orbis populos f
quam ex hac Cathedra arcefiunt Pon¬
tifices, etiam fus religionis veritatem
rudi & fragili ifti lignes felis fuper-
ftruunt: ut vel ex eo appareat, quant
C bene
fz] V'td. Baron. y^Annal. T. I. ad C.45.
n. n.p.378, [telRofft.fubterr* Li. cj*
18
bene Papas, hoc carie exefo folio fub- nixi, humeris fedeat, Ecclefiae Roma-
nae imperium. Qui plura de his legere
avet, confulat nominatum Paulum A- ringhum I.e., ubi â principio usque ad
finem capitis, de fella ifta magnas projicit ampullas & fesquipedalia verba. Hase
omnia vero meris figmentis & conje&u-
ris inniti, non pauci noftratium folidè probarunt. Adhuc enim lis eft pendens
& incertum, an Petrus unquam Romas fucrit j in certius, an in fella illa li-
gnea
,quas populo oftenditnr, per 25-
annos ut Epifcopus feflitaverit ; incer-
tifîimum
,ne quid gravius dicam , an
propter âMxAtajr in Divi Pétri fubfellio, Papas, perinde acApoftolo fuggeratur virtusfpiritusfandi, omnia errandiperi-
cula in religionis negotio avertens. Nam
fi ex quorundam patrum teftimoniis vel
maxime largiremur Pontificiis, Petrum aliquamdiu Romi commorantem Apo-
fiolico & Epifcopali munere funäum
fuifle i ex eo tarnen nullum
,pro a (fe¬
renda
%§ i9 SSr
renda Pontificis infallibilitatc, idoneuna argumentum , quibuscünque admotis
fidiculis exprimi poteft, quod vel cen-
ties â noftratibus eft oftenfum atque e-
vidum, & nominatim quidem â D. D.
Seb. Schmid. Tr, De Petro non Papa
Petro niemat)f£ Q3afc|t. Sed haec obiter
& praeter inftitutum.
§. VII.
Longius itaque progrediendum c fl:,
antequam primus fe nobis Ambo con- fpiciendum offerat. Efram,quadringen-
ta annos ante natura Chriftum, & quod excurrit, florentem, concionem cx c- dito loco habuiffe, neminem» quiNc-
hcm. \_bb~\ perlegcrit , latere poteft.
Ibi cnim narratur, Efram in fuggcftu ligneo ad fcminandum verbum Dei, in-
ter populum Judaicum opportuno , fu*
periorem toto populo ftetifte. Hoc
Efrae exemplum in Novo Teftamento,
Chriftianos aeque ac Judaeorum pofte-
ros fibi imitandum propofuiffe , & in
C 2 Scho-
(bb) Cap, 8, f. 4.$.6»
m §*
Scholis, Synagogis, Templis, publicis-
que aliislocis, erudiendo populo & pu- bi deftinatis, Cathedras exftruifle, ali- qui cenfcnt. \_cc~\ Prolixiorem A m bo¬
nis hujus Cognitionen», qui fibi acqui-
rere cupit, confulat B. Gregorii Strige-
nitii duas conciones, de hoc argumento in magna populi frequentia habitas, Scd
ilium primum fuifle, utide ceteri ortuni duxêre
,vix nobis aliquis pcrfvadebit.
Cum in feriptura facra nonnulla occur-
rant loca
,quœ partim obliqué & per
confequentiam
,partim difertis verbis indigitant, jam pridem & longe ante captiviratem Babylonicam Ambones fu¬
ifle ad ufum publicum transîatos ; ad ho-
rum claflem referri poflunt. {dd\ Quin ôc
ad Mofen usque œtatem eorum adfur-
gere, probabiliter colligi pofle videtur
ex diâo Matth: (ff), qvum Chriftus di-
cit : In Cathedra \Mofis fe den t fcrtbœ &
pha-
(cc)Conf.Bti.QztißorpttM Ann. Bibi ad hune lofuwip.3j7.a. [dd]i Paral.ô.v. i 3.P/.94.
20. ?/. 87. v. 3» (eej Caj) 13. v. 2,
m 2i §$
Pbart/œi, Ubi tarnen arbitramur nul-
lum nobis obtingere tam ineptum ho-
rum verborum Interpretern , ut negle-
&o vero fenfu, verba fecutus ftatuat jamChrifti adulta aetate, poft tot fune-
ftas fatorum vices, populiIfraeliticica-
lamitates
,& citerioribus praefertim temporibus fecutas terrae fanäaecrebras devaftationes, urbium & templorum
incendia, expilationes & rapinas, Am-
boncm aliquem Molis, ex quo concio-
nari folebat, fartum & integrum per- inde ac de Petri Cathedra comminifcun-
tur Papicolaî, fuperfuifle. Quis enim
nifi mentis inops ita nugari & ineptire poteft? Si enim area foederis, quae ran¬
ta religionecuftodiebatur, velcumtem- plo conflagravir, vel nefcioquoabdu&a
periir, quis MofrsCathedram ex totnau-
fragiis falvam emerfifle affirmet ? prae¬
fertim cum par fit credere auguftum il-
lum excrcitus Ifraelitici ducem, popu-
lum in deferto vagum 3c per intervalla, refpirantem, pro re nata, nunc ex colle,
nunc
■$§ 22
nunc ex montis clivo
,nunc ex Ca-
ftrenfi fuggeftu, vel ex alio quovis,quem
fors obtulerat
,loco ad legis prornul- gationem idoneo atque apto docuifle,
Ubi enim non cum lenioribus
,tribu- nis
,legionum praefcclis , & ponrifice
maximo feorfim aliquid egerat, Ted ad
univerfum populum verba facere con- ftituerat, nullum eft dubium, quin de
Arabonc aliquo, fivc per rçaturam ido¬
neo, five eo déficiente, alium manu fa-
dum procuraverit, ne ex loco humili
atque abftrufo concionanti verba fru-
ftra & in caflfum exciderent. Refpicerc itaque videtur Chriftusad receptam jam
Mofis œtate doccndi confvetudinem ex
Cathedra
,licet Mofis fella aut Cathe¬
dra Uusquam Chrifto, in terris vifibili-
ter agente, comparuerat; quod nobis
fufficit, Alioqui nos non fugit, quid
citato loco per To Jeder c in Cathedra Mofis intellexilTe Chriftum Celeberrimi Theolögi rede & ad mentem fpiritus
fandi appofitc doceant; nimirum legem
per
per Mofen latam praelegere , cjusque
verum fenfum/cum Mofis do£trina con-
venientem/exponcrc. (ff) Ex his vcr~
bis porro intclligimus neque Ambones
Chrifti œtate in desfvctudinem venifle,
ficuti nec hodie apud extorres & omni«
um ferè nationum advenas JudaeoscoS-
dem defiderari videmus. In iingulis c- nim Synagogis reperitur fuggeftum, quod voce ignora
mor [gg) & pH Vucan vocant, pro
cujusque Synagogae facuitate eleganter exftruâum, & nontiunquam auro gem- misque magnificè caelatum atque diftin-
öum
,ex quo ante menfam, fuper
illo fuggefto pofitam, 0 Sacrorum antifies , & deinde reliqui nominatim
ab xditimo evocati, ex libro legis ali¬
quot verfus recitant, (hb) Quin & gra¬
ve
(ff) Ccnf de Icco Matth&'t D. ffuenß.
^s4ntieju,Bibl. p 764. (gg) Buxtorf, Synag*
)ud. c 14. (hh ) In Uterif. Sufca c. 5 •/ 5 $ ♦ Fj
Et Berefih* rubba f 90. 3.
%§ 24
ve cenfetur verpis peccatum , fi facer- dos/populo benediäurus/fuggeftum con- fcendere neglexcrit, ita enim citante
Buxtorfl in Lexico Chald:Talm:& Rab.
habetur; (ii) Omnis facerdos, qui non con-
fcendit fuggeßum transgredttur tria prx- eepta affirmativa. Stru&ura talis fuggefti
patet ex Ichnographia Synagogas Am-
ftelodamenfis Judasorum Lufitanorum,
quam Nobiliff. JobusLudolfulSfluarn
Hiftoriam iEthiopicam infpetfit. (kk)
Ex hifce rudi calamo allatis fatis fuper-
que confiât, fuffragantibus literis divi-
nis
,& in antiquitate verfatiflimis,
Amboncs in templis & aliis locis,
facris deftinatis rebus
,ubique pofi-
tos effe ; Sed hörum aliquem effe pri-
mum
,quem in hane rem exflruendum
curarunt minimè veritati convenit ; id-
circo nobis incumbit
,pro ratione in- flituti, ut priora adhuc tempora adea-
mus.
S. Vilt (ii) p' 5 3& in voce pn in Sot a fol. 38. z.
(kk) fag. 371.
m 4f &
$. VIII.
Ut mihi munirem atque praeftruci
tem expeditiorem viam ad primum Am-
bonem inveftigandum, antea indicave-
ram diem feptimum cultui divino pe- cuiiariter fuifîe confecratum, idque Dcï
ferio & fingulari mandatai > qui ficuti tcmpus cultui fuofolemni défini vit; mo-
dumque, fuae divinae majeftati congruum,
partim virtute concreatae imaginis di¬
vinae indicavit, partim reVeiavit : nam abftinendum fibi efie ab arbore fcientise boni & mali, (//)citra pectiliarem rcve-
lationem, nihil quicquam homo, quam-J
vis integer,fufpicari potuerat,- ita pareft
credere Deum etiam determinafie lo- cum, cultui lolemni & publico oppor«^
tunum & décorum, ut omnibus inno-
tefceçet, quo fe inftante Sabbatho cori- ferrönt i ut jun&a opera & confociata devotioné, Dei fummam erga fe bonita-
tem concelebrarent. Nam quamvis Sab¬
bat hum agere potuiiïe videantur fepara-
D ' tim,
(11) Genefi.v. 16.17,
m *6 s*
tim , & in quacunque Paradifi regione
& plaga > tarnen nemo non intelligit
convenientius & auguftius, facta pera-
gi potuiffe in magna populi, ad certum locum confluentis, frequentia& copia,
quam fi in latebris quisque, aut non- nulli feorfîm facris vacarent. Placuiffe
autcm illad Dco argumento effe poteft, quod cultui fuo in Ecclefia Ifraelitica clegerit certum locum/nimirum Taber- naculum, Templum & urbem Jerofo- lymitanam , ad quam ftatis & anniver- fariis feftis oportuit populum univerfum congregari. Cum itaque hxc fententia, ctfi in ïcripturis non expreffè revelata
,cultus divini decentiœ & gravitati con-
gruat, & fummis quibusve Theologis probetur , non video quo argumento
idoneo, tanquam abfurda refelii, aut
ut dubia elevari poffit. Porro,cum ma¬
xima religionis cultusque Deo exhibcn- di pars pofita effet in divinorum man-
datorum religiofa obfervantia, Deoque
placuetat, conceffo homini omnium
alia-
m *7 §s
aîiarum rerum ufu, exeiperé unam ar¬
borent
»juris divini ejusque in res crca-
tas fupremœ poteftatis indicem & tefie-
ram, qux oculis vifa hommes admo-
neret officii & fubje&ionis Deo, ut he-
ro ac omnium rerum domino débitas;
(mm) omnium intererat hanc arborent cognofcere, ne quis ignorantia deceptus
ex ejus fru&u, quem fub comminatio-
ne xternx mortis cavere debebat, te¬
rn ere comederet, & ficut omnibus die-
bus hoc interdi&um in memoria fre- quentare debuerat 5 ita imprimis die
Sabbath^ incumbebat familiarum prin- cipi Adamo , & qui illi ordine fucce-
debant fenioribus, idem prxceptum ex loco/aeris conventibus deftinato eoque iiluftri, fublimi & confpicuo repetere
& inculcare, & reliquis omnibus &fîn- gulis DEum adorare, pro confervationc
D 2 ft&i
(mm) Conf. Dannhauver. Hoàof. pdg. 472«
LAÖttCatecb- P. 8. p. fix« & Chriß. C hemnit*
Dijf, de b. & m, $♦ 7, David Rum*
gm in Gen, 126,
m 28 §*
Aii/imprimis in bono fiducialiter invo-
care &c, qui omnesa&us nullibi reftius videntur peragi potuifle, quam in'loco arboribus vitac & fcientix boni & mali modico intervallo diftantibus contiguo
& proprnquo, ut earum contempiatio
vitx & mortis mcmoriam refricaret.(»w)
Cum igitur hanc piam & fcripturx a -
nalogam opinionem videamus fummis
viris probari, fperamus nos eam fecu-
tos haud procul â primi Ambonis area
<onfilleret
S. IX.
C nn 3 B. Luther Corhm, in Gen f, 21. a* f.
21. b. f 23. b, joh. Brentm Comm. in Gen.
T. I, Op.p. 3 5. joachim, Mathefiua in fare~
fta (oncïonum 14, David Chytrœiu Comm,
in Gen, T. 1. Op. p. 59. Zeœmannut
Tr. imagine Dei ct 16 327.
Ger har due in Gen* p. 49. Chrifl. ehem. Ûijfc
âe a. f b. & m. p, 14. J. Con. Dannh, Laft.Ca- tech. P. 9. p. 483, D.D.Deut/chmanntu in
yheot. Paradif. Pro t op. p. 2%. 30. 31. A/iot,
*» J ehôva Elohim Provifere pag> 74, ubi
egregie rem tllußrat*
29 §$
§. IX.
Antequam vero propius accedamus
ad fœnerandam Templo Paradifiaco Ôc
Amboni noftro aliquam lticem, paucis ifidigitabimus,in quot partes vetera Chri-
ftianorum templa fuerunt defcripta ;
pradertim cum hane digreflionem non- nullis haud ingratam futuram fperamus,
Primi Chriftiani Bafilicas (eu templa fua augufta ad imitarionem templi Hiero- folymitani, vel etiam, ut a Iiis placer,
ad formam navigii, in tres partes divi- ferunt, quas cingebat. (00) Pri¬
ma pars verfusoccidentem, citima Val- vis, templum ingrefluris liberum ape- riens aditum Nvocabatur
,qui lo¬
cus pcenitentibus, catechumenis, ener-
gumenis feu â Diabolo obfeflis deftinatus
erat. Altera pars media fcilicet GraéËis
nuoç & Latinis nàvis appellabatur, in
qua fideles aderant, qui Compétentes de U5re/77À7ïç falutabantur, Tertia eaque priti- (00) Conf. Leo de tewplis GMh
recenttor, ». 3.
?o §$
princeps pars ad orientent, appellaba-
tur typa f, Uppcj&ov (alias Chorus) quod
aGremio rempli, cancellis, velis atque
gradibus feparatum, nemini, ( excepto oblationis tempore ) praeter Epifcopuro
«Sc Clericos ingredi fas erat, (pp ) Qui
uberiorem hujus nobiliflimi argumenti
notitiam fibi acquirerc cupit, confulat Theologum fummum & in antiquitate
Ecclefiaftica verfatifiimum D. D. ]oachi-
mum Hildebrandum. j Sed juxtahaec obfervandum cft, Franf. Bcrnhardinum Ferrarium nâfax* f. extimam Templi
partent ficco praeteriiffe pedc, & tantuna Chorum 6c Gremium bafilicae, tanquam
primaria templi loca annotaffe» (rr) Quod non fine rationc fa&um videtur,
cum
(pp) Le&uilUtim /. c. ]dc. Goar. Euchologib f rituali G tac. pdg* 13 • ivilh. Beveregiw in fyneduo f. notis ad Concilia
,& txeo Job.
Jjudolpb. Comm. in Hiß. tyföthiop. pag. 371.
(qq) ln Enchir; de ju. pu bi. t emplis (jr fe- fittprif.Ecclefc.3. b*f Err]/.3. dcritufae*
tone. c. 314.
31 §£
cum quidam Nu^kcc â Templo fepa-
ratum veftibuli vel atrii vicem obtinu- itfe eontendant, («)
$. X.
Nos locuoa Ambonum inquircntcs,
pro temporis conditione/modo inCho- ris, modo in gremio templi,modo quo- que in libero campo eos ereftos cflc deprehendimus. Suggeftus Judteorum,
qui ipfis dieitur, in medio Synagogas pofitus erat. (//) In primis
a. Chriftianorum Templis. ratione alla-
tae divifionis, Ambonis locus erat in
Choro, qui Graecis B^u nuncupatur, modico fpatio ab altari diftans. (uu) Sed
praeter hoc notandum eft, quod veteres
(templis praecipuè in auguftiorem for-
mam reda&is ) non modo infra altare prope adCancellos Chori cx Thronö feu Cathedra Hpifcopali 5 fed & ex altaris
(ss) Conf J. Cafter SvicertuThefuirEccle- gra-
fiaft. T. if, p.391. (tt) Hicrof Succs c, 5.
Fol. yy. i, fuuJVid,Ferra. /. c,f.6.pag,ji$t
3* §£
gradibus conciones ftias habuerint. (xx)
Succeffu autem temporis in gremium
bafilicas extra ChoriCancellos translatus
& paulo aitius ere&us eft; quo concio-
nator aptius audiri & commodius Vide-
ri poflet. Au&orem mutatiloci fi refpexerimus , Chryfoftomum pro
primo ialutandutn efle, fupra indigita-
yimus* Et ea ratione, interB^a &n4ö-
in finu bafiliae adeoque in Eccle-
fiae navi Ambonem pofuerunt. Qui mos quoque in patria noftra plcrumque re- tineturB
XI.
Cum cogitationes noftras in fitum Ambonis Paradifiaci conjicimus
,diffi¬
cile utique primo intuitu hujus inqui-
rere locum nobis erir; tarnen facras literas vel hjftoriam creationis infpici-
ens, fine dubio, quod quaerit, inveniet.
Quod noftri Ambones in medio ferè
tern pli
[xx] Ferrari ut cap. 7. pag. 3-23,- (yy) idem
33 §8
témpli etigantur, fuis non caret ratio*
nibus. cum exemplo & inftituto fuo Je- hova,in initiando primo & antiquifïimô Ambone, nos praeiverit. Ut ceteras ar¬
bores jucundas & fvaves, Protoplaftos
in Paradifo deledantes, in prsefentiarum
mittam
,confit# erant arbor vit# &
arbor fcienti# boni & mali, ut antea
oftenfum eft. Has arbores
pn ro
in medio Varadifi plantatas fuifife, fcri- ptura facra difertis verbis indicat.
]ud#i exiftimant hafce arbores in pul-
vino cujusdam horti, qui circumfeptus
erat, jundim ftetifle» (a a a) Hoc fuis auåoribus relinquimus j interim tarnen extra dubitationis aleam ponimus in
fingulari & certo loco haud longo inter*
vallo & fpatio difiitas i plantatas fuifle,
vitam & mortem veluti in theatro ho- mini proponentes, ut ea ratione anfa commodior y Sabbata çelebrandi, no-
E men-
Ezz] Genef z4 9, c. 3. 3, (aaa) Mener to
in Genef, pag, 49.
34 §$
menquc Jehov# praedicandi, hominibus
datetur.
5. XII.
Ut templum non poteft nifi ex ma¬
teria quadam exftrui*, ita nec Cathedra
concionatoria fine aliqua materia ex-
ißere, Dum Ambones in noftro natali folo infpicimùs, illos, nunc ex pretio- fiori, nunc viliori materia, compaâos effe deprehendemus : & quo augufiius templum, eo fpiendidior Ambonis ma¬
teria in illo plerumque invcnitur, Ul-
timae antiquitatis fuggeftus ex ligno ae- dificatos effe invenimus : ut de Ambo-
ne Ezratano expreffè legitur. [bbb~\ In tribus prioribus feculis poft natum Sal-
vatorem, quibus Chriftiani ob perfc-
cutionum flammas * facra fua peraduri,
in rudioaa aedifîcia, fpeluncas, cryptas,
terrx cavernas confugerunt, poftulabat
funeftiflimi illius temporis ratio
,Am¬
bones non. ex fplendida & multiae-fti-
mauda
(bbb) Nehem, 8. v, 4,
35
manda materia, fed ligno vulgari, ru-
diter edolatos, quos velis & tenuiflimx
fortis linteis llragulis operiebant j undc
didi Tunt Velati & Linteati. (ccc) Pro- grelfii autem temporis, poftquam Ec-
clefiae fub Principibus piis laetiora nada
funt fata, dotibus non tantum munifi-
centiflimis madatae & audae funt; Ted
& Ambones pretiofiores duratioresquc
in templis artificiofè erigendos Princi¬
pes curârunt. Nam Paulus Diaconus f.
Warnefridus fuo tempore Ambonem,
ex Marmore & Alabaftro elaboratum»
vidit. Praeterea, ut ceteros taceam,
rem tantum verbo compledar, quam prseclari, & ob fulgorem fane admiran-
di Ambones ex Porphyretico lapide/&
alia pretiofa materia , labore expoliti
artifiçiofo, Romx in multis templis fpedentur, telles funt Platina, Panvi-
nius & Hofpinianus. De Leone quarto
Romano Pontifice mémorisé proditur,
E 2 quod
(ccc) Eu fe b, /.3. de vit a Conftantini M Agni,
c, 43. Et Auguftini Epiß. 213*
«S 36 5$
quoi fecerit Letforium argenteum cala*
tum fupra quatuor pedes, in cujus fummu
täte Leonis çaput refulterit penfans Ubras fiiginta duos. (ddd) Sed vice verfa,
quam exigui pretii fuit fuggeftus Salva-
toris noftri, dum in n3vigio quodam fedens populum docebar* (eee) Quam denique vilis crux, cui affixus erat, ex
qua ultimam habuit concionem , ubi
crux patientis fiebat Cathedra docentis»
$. XIIÏ.
Atquè fie locum aliquem, facrocœ-
tui in ftatu innocentite dicatum, penes arborem fçientix boni & mali ( annu- entibus fummis viris) rudi Minerva e- vicimus. Materia autem,ex qua primus îlle Ambo Paradifiacus conftitit, quem
Adam, fi praccepto jehovœ paruifiet, bénéficia Dei celebratus, confcenderet,
ex hiftoria Mofaica vel aliis teftimoniis
non
(ddd) Joh. Ludovtcus de la Cerda ad verf.
facr, c. 135« ttum. i 8. p% 236. ex i^tnajhfo
refert, (eee) Matth, ly 2, Luc,
«S 37 S*
non patet; ideoque multis tricis 5c dif-
ficultatibus hoc involutum e(Tc fate-
mur, Verum, ne ultimam fcenac par-
tem velut inertes Poetse omififie videa-
mur, noftram hac de refententiam, fed paucis etiam pandere 5c exponere cona- bimur
,fummorum virorum calculo probatam. Diximus antea, quod 5c hic repetendum venit , DEum feptiroum
diem hebdomadis folemni fuo cuitui
inaugurafie, eidem prae ceteris benedi-
xifle, nec non eamobcaufam atborem i♦ b. 5c mali in medio Paradifi veluti Templum pofuifle, ad quod Adam cum
familia fua conveniret. Hoc cum ita
fit, non difficile exinde cuidam judicatu erit, quodAdamo quoque in circuitu illo,in quo arbores diâae erant,fine du¬
bio tumulus quidam naturalis, adfpe&u jucundus, oftenfus fit, quem Adamus
5c fucceiïores ejus loco Ambonis, fi
extra limites fibi praeferiptos non diva- gati effent, ad congregatos fermonena
de Deo habituri, ufurparent, Hic tu¬
mulus
«S 38
mulus noftro judicio aris & marginibus
veterum, ex quibus fereno cum populo inftituebatur, haud incomodè refpon-
difle dici poteft. Quo reipicere viden-
tur verbaTertulliani dePallio; Soleo de
qualtbet margine vel ara medteinas mo- tibtts dteere, i. e, interprète Salmafio : de quolibet editiore loco
,ut funt ara ôc margines,five çrepidines viarum. [///]
Quibus veterum in publico aliquid pla-
cebat habere fermonis, femper eundem
ex loco elatiori,& quafi ex fuggeftç vel tribunali dicebant ; quo pra fentes eo commodius, quae proponebantur, audi-
rent. Nam qui ex loco aequabili &
piano congregatos affaretur, nec com¬
mode oculis cerni, nec vox ejus auri- bus benè percipi poffet. Undead mili¬
tes fermonem habituris, imperatoribus jcafpititia tribunalia exftru&a fuifle, hi- ftori« Roman« gnaro manifeftum euit.
Quin & aliquibus verbis interpofitis,
addit ; cMar go proprie eß (uggefttn lapi¬
dent
(fff) Pag, 416.
«S 39
dt«# vel ter reu*, 4*/ y?»« conßitatus. T a- lem fuggeilum terreum, fed peramœ-
num , arbitramur fuiffe Paradiiiacum.
$. XIV.
Delineata, prout extra dubium no- bis videtur, levi penecillo materia, po- ftulat propofitum, ut paucis ftru&uram
Ambonum expendamus. Formam au-
tem Ambonum cum adfpicimus, eos
neutiquam fimili expolitos effe forma ,
fed quot Ambones, tot quoque diver-
fas ferè fpeäari formas, inveniemus.
Veteres Ambones fuos exftruebant,
in longum protenfos, ut in iis nonnulli
fimul confiftere, atque hue illucque in~
ambulare potuerint. In quibusdam Ec-
clefiis duo graduum ordines fa&i erant,
ut unus a laeva parte eilet, quo verfus plagam Orientis afeenderet j alter in
dextro latere in occidentem vergens, defeenfuro deftinatus. (ggg) De Am-
bone
(ggg) Conf T). V. Hildebrandua de Ctnu
Veter um cap. s.
■
«S 40 §*
bone Ezrarano ita loquitur; S t ubåt att-
t em Ez,ra legis per/tus in turri ligne a, quam
fecerant in hane rem : {hh h) quam tur¬
rim, feu turritum fuggeftum per gra- dus afeendebat prœco. Verba Campe- gii Vitringae de hoc fuggeftu audirc lu- bet; Neque 9 ait, cogita»dam \v "rua
turrim ligne am vel fttggeßum ligneum, in
quo ßetiße dicitur E/ras, ejus fuißefot*
nu, ut fol um Efram t an t um potuertt com- pr eh en der e, vel folumEßam tllo in fttgge.
fto conßitiffe, quod facile nobis imagina-
re mur
,quando ea minißrorum fuggeßa,
qua noßris in Eccleßis habentur, nobis re-
prœfentamm : Fuit enim uti altitudinis,
ita latitudinis adtnodum mfignis , quaha
tn templo Heroàiano ( non dubito quoque,
quin in Salomoneo fuerint ) in atrio /acer-
dotum ver fus iœtum in Ifraelitarum atrio congregatum conßructa fuße, Hebräer um
doft or es docent. (//ï) Antiquitatum ]u-
daica-
(hhh) Nehem. cap&. v. 4. (iii) ln\yirchi\
tynagogo fuo pag% 23 8,
*S 41 S»
daicarum periti affirmant Vetcresjudaeos
in Synagogis fuis ufos fuifle fuggeftibus
latioribus, qui plurcs fimul capiebant
Do&cres ; atque cadem ratione acci- pienda elfe verba Nchemiff 9.4* Omnes
quippe Leviras, qui rccenfcntur citato
verfu, fimul Ezrae fuggeftum occupaffe,
ex teftimoniis addu&isreâe concludi-
tur j ita tamen, ut unustantum eodem
tempore concionatus & precatus fit, ce-
teris tantifper filentibus vicesque fuas
tacite e^eûantibus. Cujus rei teftimo-
nium praeclarum nobis fiflit Salomon, qui Ambonem aereum in formam cir-
cularis aheni.quinque ulnas longum la-
tumque, tres vero altum/exftruendum curavit, quem oraturus afcendebat.(kkk) Quod autem ad formam Ambonis Pa-
radifiaci penes arbores vita; & fcièntiae
b. &e m. pertinet , exiftimamus illum
fuifle tumulum quendam jucundum,
non arte & manu, fed natura congé-
ftum, quem, Prseconi religionis paradi-
F fiacae
(kkk) 2. ParaL 6. v, 13,
m v
fiacœ deftinatum, Adamus, fi in pecca-
tum non lapfus eflet, coram populo
congregato , bénéficia Dei, benignita-
temque fibi prœftitam folemniter enar-
raturus
9die ceïïationis divinse , quo
comtnodius videri poffet, afcenderet.
$. XV.
Ex argumentis leviter jam ta&is,
non poteft non omnibus in confeflb
elfe
,loca concionatoria, non tantum in ftatu privativo, quo facra bene rite-
que peragercntur, in ufu fuifle; verum
& in ipfo Paradifo ante Protoplaftorum
nunquam fatis deplorandum lapfum,
ele&um & religiofo cultui dicatum, &
Templum & Ambonem , veritati con- venientiflimum videtur. Nam ea con- ditione creatus erat Adam, ut generan- ti fe Deo jufta & débita praeftare^t ob- fequia. Statucram quidem, cum in hoc negotio occupatus eflfem , ampliorem
huic differtatiunculae infpergere difcur-
füm ; prsecipue de Ambonibus in patria- noftra, eorum loco, materia, forma, &
tan-
«S 45 SS
tandem de inauguratione illorum paucis
diccrcj Sed cummultumfaporisexMu-
farum fontibus adhuc nonhauferim* &
curta fupellex,cum qua per multos annos
confli&atus fum, obftet, tel# filum nunc abrumpere manumque de tabula tollere
cogor. Quod fupereft, DEum devotus
& fupplex oro, velit Athlanticam hane
incolentibus gratia fua adefle, & hoftiuna
fcrociiïimos impetus, arma contra ar-
äorum noftrum otbem ferentium, rc«
tundere, & deteftanda ipforum confilia
irrita facere ; quo fub Patrc patriae,
CAROLOXII. Rege noftro Clemen-
tiflimo & Auguftiflimo. jam procivium
fuorum falute excubante, proque aris &
focis gloriofè dimicantc, inTemplisÄ:
Ambonibus noftris
,fccuri & fal vi no-
men Dei concclebrare, & facra in vit§e
noftrae diebus
,rite devote
& fan&e peragere pos- fimus.
Soli DEO Gloria»
******
* * */
JuVeni moribus & literis
confpicuo,
Dno. D A NI ELI
KREMER, populari & amico fitigulari,
NOtitiam Dei hominibm innatam ejfe, nem inficias itutum arbitrer, qui per pendent nenn»
nullamgentem, neque tam fet am neque tam
tmmanfvetam ur,quam extetitfe, qua Dei exiflen-
iiam negatit, ut ut verum ipfius cultum nefciverit.
"Hune veto quia pro fuo quaque conceptu vartum ef1 finxtt 5 Inde exorta funt tam mull a religiones, tot
fimuUchra Deorum ereäa, tam diverfi ntiu ao cœ- remonia excogitata ad N um en illud fummum col en- dum
,ipfis natura cognitum. Neque nunc Deorum
«pud Ethnie oi multitudmem fpefto, quam ridiculum illud Gfeoycnocç commentum egregie ftrmavit. Aß quid aliéna confeftor ? in ipfa Ecclefia., qua ex lim.
pidijfimù font i b us ljra'élis bibebat, urim ejiudemqùe
tultus externa forma ac Jpecies -, &, quod nunc pra»
cipue dtcertdum eß, varia loca defignata
,in quibus
verbum falutis exponatur populo. Ut propiora fecula tntjfa facumus, & illai qua ex ufuEcclefia Romana adferrt poffunl : S amm Gracoi fua quoque haùuiffe GqpcctÇs, qua parieti oppofita, duobus tantum gra- dibus gaudebant. Poßea vero 2 ut oratio tant o melius
ex au»
cx.tudirctur
,in medio facrarum idïum pofsta font»
Vnde non abfimile veto videturplla temportimprogreffu
ditia fuiflfe am boues, Summus Üle & unuus N. T.
Sacerdos JESUS Katarenu*, fjarfJtjç Det atqueko-
ininum
,
fuo tempore atnab.tt uti montibus loco amm
bontim
yunde populo undique confluents, caeleftisregnt
mjfteria enar rabat, Eodem tempore in Synagogis Ju-
d tor um Cathedra, v el ambones in medto ftetere, fuper
quos Magiflri eorum Volumen legis recitavere t quoi
etiam fubfettia, audit orum ufui deftinata, ambie-
runt. Redeunte populo judaico e captivttate Babylo-
nica
jEtjtu Summus eorum antifles, magnum am«
bonem
,qui aliquot hommes capiebat , exftruxit,
fuper quem lofe un a cum fuis Jociis legem populo ré¬
cit avit. Neque negandum omnino effe reor, Judaosi
qvum defatum 40. annos peragrarent, & anttquio-
ribus feculis fua habuiffe loca, inftar ambunum,
verbo Dei proponendo infervirent. Tandem primum
& anttquijfimum ambonem confluuunt Theologi inter
binas illas arbores Paradtftacas fcientia & vitâ , intet
quas facra perafta fuijfe, multa funt,qu* nos eredere
jubent, Hac omnia, mi KREM ER , in egregia tut diflrutatione profequcris, fententtasque contradicenlum
csnvellis, Gratulor tibi fe It citat em tngenit^gratulor egre- gios tn ftudiis progreffus j nihil magis in votis habent,
quam ut ambonem, cui exornando, ftudia tua confetra-
ffijjrevi féliciter confcendasyin nominis Divini glorians,
Ecdefta emclumentum3 tuum & tuorum gandium.
Sic vovet Tui ftudiofiffimus
B» L.Trozelius;
Ad Trœftantisfimum J uvencm
Dn. DA NI EL EM
K R E M E R ,
Amicum fuum dile&iflimum,
de Ambene Antiquififimo pul-
chrè diflerenteoi
Dum landas voce calamo doffâ ca- &
thedram,
Te cathedra dïgnum çulptafacraferunt.
Non tam moris, quam amoris gratia, fcripfit
Niçolaus Wirell.
T CM TBIÇ YlJlOT. Ti H&4 [ActylfÅtKTW tV^OKiUOV Ti Z^tyfAOV néoV
AAN1HA KREMER
srêi
£ "A/uQU^ ST ^%d'tov*Tlt 2$&(pïpovTù)ç O^Xtyqiiw
mO<rCpct)i*}fA.a.,
Kctçtep Tilç Tzhivauvi vjy ncXv&vKtct Jfttftovui
,<ruuj^/HÇ tcu QoLvamv etvcq
UfJLtpw, zJJr.çevcrwv fMvS'oo^etç èt 7icc\am civSgc»-
7T01
y£CU ^ iKCLlT(l(§«y fdvdVVOf CMVHTl ZS&QtZ-
lyvcLj, tStc fjfa ÙK ctwiqxoncoç a& £ içe£/c(49 Yfltç JitH], fxict fAp U<?ß, CLlSçU7nW\ 'j iri^C/i, hîfyùv Sûjcoù' Eau fdp $ 7ïç ix<tT*g£f, %(<)£/$
£ arê« Tijv érsppv y*uasuç kipenq, k)txc&}jmt&
C-J/S £ ifMrctobi fJt>tfA<pÔ[X£vQo , ît fAOUOP 70v TùiP ù7npiutiv 7fo%ov «jtaq h siccofajfiéw , ct?ï\ct ^
étÀvcnnMçxTuç Ke^povor^ißtjcdzif. EeuylçD»
fjiocç àfjLCpo-n^cç, t£&ç n K&i cw&fiamm (piy~
ycç% Zuç T5 /mi£eici4 7iiÀa,yoç m^ßanq beejrtfijvoiç cföibccjuiJ/y, Tiçmv fåct fxtytTü pelhacni) id&v bi VTra^'â^ovTiÇ^T MJTM» mçov éumj/xov &färv%aq k- iriCciim^ uçi kaAuç çvwxjkv %n X (Acuriuç
Alte-
-
