Ethica theologiæ ministra, quam consensu & approbat. ... Facult. Philos. in Regia ... Upsaliensi Academia, præside ... Erico Alstrin ... publico bonorum examini modeste subjicit ... Magnus L. Almen, V-gothus. in audit. Gust. majori. ad. diem [20] Aprilis

Q_ f. F-H S.

ETH1CA

THEOLOGIJI MINISTRA,

Quam

Confenßi & Approbat. AmpliJJl

Facult. Philo f. ⁱⁿ Regia & Illußn Upfalienß Academia>

PRyESIDE

VIRO AmpltJJ. ©* Celeberrimo ⁹

Du Mag. ERICO ALSTRIN,

Log. & Metaphyf. Prof. Reg & OrdJ

Pro folitis in Philofophia honoribus, publico bonorum examini modefte

fubjicit

Kåhreanus _Alumnus

MAGNUS L. ALMEN,

V-Gothus♦

in Audit. Guß. Majori ad diemtO. Apr'tlfa

ANNO MDCCXXV.

Horis ante meridiem confvetis.

UPS ALME) Literis W erneri anis»

Max. River, atque Ampliflime

DOMINE,

Mag. TIMOTHEE

LÜTKEM4NN,

Ecelef Genn. Holm. PAST. Prim.

Meritiflime, Celeberrime, ejusdemque

Scholas INSPECTOR Adcuratiffime, Confift. Holm ADSESSORGraviflime,

PATRONE & PRO MOTOR) ut Optime &

CertißlweAta jumma an im i réverentia

<ctatem Colende

Sufciciende,

T Anta Fenerende, tantusque equidem Tua in me Tuorum in merita funt, P/rMdx, me benefi-

ciojrum cumulus, ut nünquam ea fatis pr'aedicare,

ne

dum ullis oificiis remuqerari queam. Certe, "ab

illo temporis momento, quo vulrum Tuum fubire

mihi licüit, ne plura qufdem ab Indulgehtiflimo Pa¬

tente* filiusimpetrare potuit, atque ego a Te fumex-

pertus, Per integrum eni'm triennium, & quod ex-

cutrit, dum Holmise ^eram

Tua confilia fäluberrima.

Tua in införrtiando me indefefla opera, Tuum deni-

quc in erigenda tenui forte mea fludium ac favor propenfifTimus/nunquam mihi defiieruht, Cumque

nihil in me fit, quo tåntam benéficentiåm demereri polTim, patiaris quaefo/ut hac publice oblata occa-

fu-ne tefl:er,pia me maxime Sc-gratiflima mente Äm- plitudinemTuatn, dümvixeio, veneraturum,

Max. Rever. atque Ampliflimi

Nominis Tui

De'vottßimus cultor

■

Magnus AIMEKT.

Admoä, Rever. atque PrteclariJJ.

DOMINE,

MAG. LAURENTI RYDBECK,

Ecclefiarum, _quse in Lideköpfng*

Herene &c. Chrifto colliguntur, PA¬

STOR Digniffime, & Adjacentis Di*

ftri&us PRAiPOSITE Gravitfime , nec non Scholas Lidecopienfis IN-

SPECTOR Adcuratiflime,

PATRONE omni honore & reverentia

frofequende.

Ereor fane, Patrone Optimc > nc exiftimcs

me

omnis pietatis, qua Tibi obftriftus fum, penitus oblitum eile, utpote qui mulro jam tem¬

pore debitüm Tibi grati animi officium inter- mififle videar. Sed credas rogo, memet, nullo non tempore, tenaciffima memoria, nec minus venera- bunda

agnoviflfe Tuam in me beneficen-

tiam ; eamque in pofterum veneraturum me, hoc qualecunque ingenii Ipecimen teffis erit ,8c pignus, Äccipe igitur, quod fiibmifle offero. ferena fronte,

meque ut antea, ita pofthac inter Clicntes Tuos

numera ;

8c habebit fors mea, de _quo flbi gratula-

-bitur, Patronum Optimum,

Admod. Rever. & Prasclarifl.

Nominis Tui

Cultor obfervantiffimu*

Magnus Almena

Philofophise Candidato Clansfimo,

Dm MAGNO ALMEN,

V- GorHO,

De

Ethica dheologia Adinißra

pulcerrime dififerenti*

ina Sacra refert

docet hoc

te vera fidesque,

Huic credes: vita eft. Cetera fluxa cave.

Scilicet in rebus dominabitur il¬

la fal utis;

Et ratio Fidei vera Miniftra

manet.

Langventi manu it a gratulabatu*

Petrus Schyllberg*

P. P.

/. N, D.

Lurima qui-

dem in limine

hujUs Ditfertatio-

nis* & de ipfo

vocüm

quas ti-

tulus fiftit,

& aliis huc (pe-

diantibus,praefa-

ri pofifem, for¬

te etiam deberem, nifi plures in Re- publ. Liter, eruditionis laude & meri¬

torum gloria confpicuos viros, hoc i- pfum, ^ut alia multa ^> egregie dudurrt praeftitifle, fcirem. De Differentia ^u- triusque Difciplinet dicere quoque fu- perfedeo ^{, cum} hoc etiamjf argumen¬

tum * haud ita pridem, in publica Dis- fertatione, hic Upfalia*habitay erudite

A tra&a-

z Et ^mc a

rradatum eile noverim. Quare, finti

ulteriori praefatione ad pra^fentem ac->

cedo m atenarn*

$. r.

Finem Ethices propomt,

MInifterium monftraturus, initium Ethices in Theologiris facio a fr-'

ne ultimo, qui duplex omnino ftatuf fölet, altus Objedivus, Deus ipfe j alius

Formalis, Amor, _quo Deum profeqW

nos oportet. Nimirum cum voluntas

noftra bonum femper it a amet* ut ni¬

hil å nobis vel eligatqr, vej intenda-

tur, nifi quod prius ametur; Bono¬

rum autem plura genera'amori noftro

fefe ofFerant, quorum alterum alterö praeftantius, Deus autem praeftantiflS*

mum & fummum bonum merito cen-

fendus fit t Ethica in eo omnem ope-

ram ponit, ut juftus in amando ordo fervetur* h. e, ut Deum fuper omnia

amemus, & in omni cum voluntate

fufcepta adione vel omiÜioner ipfum

tamquam S. B. quod folum nos vers beatos reddere poteft, refpiciamus, et- que unice, amore fincero, conftantä

ac perpetuo ? omaemque aliam animl

Theologe M'NTSTRA.~ _% propcnfiohem fuperante, adhaereamus:

Cetera omnia nosque ipfos (cum nul-

lares creata per fe & ultimo diligi pos- fit, utamoris ordo non turbetur) amo^

re ita profequamur, quatenus illorunt nofirique amor cum Del amore con-

fS fiftere _queat. Hic eft verus & fummüs

Ethices finis. Et licet omnino fit,de _quo

ut nos Chriftiani ferio nobis gratulemur,

ws. quod facra pagina multo eertius &

u* perfe&ius de amore Dei, nofträque in-

as de profluente felicitate noserudiat*

i' _{nec non} fufficienter demonftret, ne- a- minem, ex folo Philofophiae Moralts pr&fcripto, Deum folide ^{amare *} ve-

"O

ramque felicitatem confequi pofTe: at y tarnen hoc maxime praeftat Ethica^, quod fcopum monftret, ad _{quem o-}

i- mnes hominum a&iones tendere de-

e- beant, _omnesque adeo excitet, utve- lo ram felicitatem, & viam ad eam per- ia veniendi, folicite _quarrant. Atque hoc

te ipfum eft, quod Theologi _pariter ac

rci Philofophi magno confenfu docent ^y y cum lumen naturae ad quacrendam lo-

h cem revelationis, nos manu quafi duce- itfft rej a) nosque incitare atque inftiga-

n*' Ai rc

d) Budd. Philofoph, Pr st Et. I, /. §.j0, Dit*

/ert, de Piet. Phil, §.jl%

4 Ethica

re B) contendunt. Accedit r quod pravi & fcelerati hommes, deque vera )

falute fua _parum vel nihil foliciti» im-

pietatis fcelerumque hoc modo con- vinci poffint, fi ipfis oftendatur, talem

vitam naturae utique humans _repugna-

re _, imo penitus eam deftruere: & ^ gentiles, fi comparatio inftitueretur,

Iionefte vivendo» longe majorem fa- Iucis fua: ^curam adhibuilfe.

§. ir.

De Jubjeflo Ethices agit.

Afine _quod progredior _{hominem effe,} ad fubje<ftum_>* _{& quidem}

primarium, Mentem , feu animam, no- tum fuppono. Hujus dus prscipus funt facultates , Intetteftiu & Voluntas

qua-

rum utraque fuas habet & perfedtio*

nes, & infirmitates feu morbos, at- que defedfus. Per morbos autem fiic

cum Buddeo c) certam intelligo men- tis d'ß>ofit'onem, qua impeditur ^eat opera- tiones edere, qttas ceteroqvin edere pote-

rat ac debebat. Intelle&us morbi funt, ignorant*

l) Lcefrher. Pranot Theolog contra Anti*

Script Natur. _{Pranot. L} §iIII.p.m.2it*

D Mil, Prac.I. III. 2,

\ '

Theologie Ministra. _y

ignorantia ^, error, faifa ratiocinatio ^, Ju-

r fpicio y credulitas

incredulitas &c. d), id quod ^nec Philofophum omnino fu- git. Unde Cicero: e) fimul atque, in-

quir ,editiin lue ^em & (ufeepti furntu^in omni

continuo pravitate-) & in fumma opinionum perverfitate verfamur? ut p<ene cum lalle

nutricis errorem fuxiffe videamur. V ^O- luntatis autem ommum graviflimumL»

Vitium eft perverfa illa & inordinata Philautia, _qua homo, veri amoris cir-

culis turbatis, fe ipfum tamquam ido-

lum colit & veneratur; quaeque adeo

omnium vitiorum, pravarum propen-

fionum, affe&uum & operationurn ma- larum a voluntate pendentium ^, radix

eft. Et quia ^non inteUefti nulla eft cura- tio mor bi j Ethica, _quae medicina xinimi

re&e falutatur, primo inquirit, qui in

animo morbi, _quae ftudia moresquo

perverfi, quas quotidie vires & robur, per educationem > confvetudinem, i-

-

mitationem

aliasque caufas morales, acquirant. Deinde, comoda lpfis prae- fcribit remedia

quibus fideliter adhi- bitis> eas homo edere c perationes in-

A _? cipit,

i

d) conf, Alpin F.thic. II II§.4. fe qq B udd,

i, modo c. §. 4. feqq. e) Tttjc. g^HI,cJ.

6 EthicA

cipit, quas naturalis Lex ab illo poftu-

lat: Quo ipfo, non inutilem fe iterum

Her« fuae miniftram praeftat Ethica.

Sed dicat quis, animorum curationem,

S. Theologiae munus efle, utpote, quae fola potis e(t, noftris infirmitatibus ^me-

deri. Refp. hoc veriffimum quiderru

efle ^: Interim tarnen nihil impedit, quo minus Ethica in famulitium Theolo¬

giae recipiatur, inftar prudentis ancillae

& pedisfequa: fidelis, cum & lpfa hand

pauca fana & utiiia fubmimftret /).

Quod ad prius attinet, inquihtionem

videlicet morborum , fi ulla alia Difci- plina,certe haec ipfa, quae de moribus agit, in Scholis Theologicis tanto di- Jigentius fefe commendat, qnanto uti»

lius eft _, Naturam cognitam atque per^- fpe&am habere, ut ex deteftis mcivi-

libus atque externis, intelle&us, vo?

luntatis, omniumque inclinationurru

noltrarum vitiis, facileconcludi poffit,

quantus in fpiritualibus fit defe&us. - Et hoc quidem eft, quod Theologi

monent, cum Libro Scriptum conjungen-

dum cf[e Ltbrum Natur* g). Si Thera- peuti- f) conf. FratiCi Baco de Perulam, de Digni* ¹

täte &Augm,Scient. L.Vll.cg)conf%

Btidd, Theol, Mar. /, Fr, §> 17* & i 6%

Theologie Ministea. ₇

peuticam, qua? haud infima Ethicespars

eft, refpicimus, egrcgia fane (unt, quas

m genere, tam pro intelledu infor-

mando, & confcientia rede inftruen- da, _{quam pro} vohintate 8c affedibus

fanandis praefcribit remedia, dequibus

videantur, fi placuerit * Buddeus b) 8c

ömeißus i) aliique- Quae omniaadeo

neceftaria funt homini Chriftiano, ut nifi ftudiofe adhibita fuerint, longe

infra Gentilium quorundam ^, quibcts

hoc utique ufu receptum fuit» fortena,

fe projedurus fit. Et quamvis ad ^cu-

randos morbos, & fecreta animi vitia expellenda, omnino non fuffi-

ciant hzrc remedia 5 pracmiftis ta¬

rnen

quae Chriftiana Difciplina fup- peditat, fi tamquam adminicula quae- dam adjunganrur , non dubium eft, quin mulco feiiciores inbono pofiimus progreftus facere k). Omni itaque ni-

fü in id incumbendum eft, ut animus*

fecundum fanioris Pradicae Philofopbiae

inftituta , ad exuenda vitia diligenter

& mature fingaturj 8c praemeditatio*

A4 ne

h) Phih PraB. I. VI» §, 4» feqq i) Comp.

Etb.p.m ^4; ßqq* k) conf,Budd,Jheol

Mor* I, V, §, h

$ Ethica

ne crebroque fui examine, atque per-

gendi in bono conflanti propofiro,

contra cupiditatum pravorumque affe-

<ftuum infultus, quantum per vires na<

tur« fieri polTit, fefe muniat, cetera a

Deo Optimo & benigmsiimo devotis

precibus expetens. Hoc äutem fi ne¬

gligatur, ^qua quafo fronte, uteftapud

Placcium l) qua fiducia Öeum , aliaqua»

que prxternatur&lia nobti ut [uppe dit et,

infe>pellare audebimiu ? Infi ar /luriga il-

lim ALfopici, q ni , currum (na quidem im- prudentia in lutum abdutturn , absque fua labore omni, divinitus extrahi vo'ebat, ^o»

yabatque ^> fed neutiquam ex or ab ^a t.

§• III.

Verfefliones Intelleflus fiflit.

AD licebit Perfediones I;mo, quod Intelleäus referre Mens percipe-

re pcflitres varias, _{easque non} corpo- reas tantum, fed omnis etiam materiac expertes,- perceptas inter feconferre, jnque earum bonitatem & malitiam ^, C-onvenientiam _.cum lege, noftraquo

natura

i) de Morali Scient, äugen da Commenta in fr Bac.de VeruL L. Vll% C. I. Text* IH*

feq, ,

Theologie Ministra. 9 natura rationali ac fociaii, aut discon- rN venientiam, & earum rationes, inqui-

rere poffit : de lisdem judicare, (i- mulque quid, quando & quomodo ^a«

gendum fit, ratiocinari: demediisad ftnem commodis confultare, atque ul*

timo, vofuntati exfequenti eadem re- prasfentare valeat m), Quas quiderru

facultates cum pra-fens Difciplina ho-

mini cuique eatenus vindicet, quate-

nus morali asftimationi fubfunt» & ex

iisdem, _tamquam primo agendi prin- cipio dirigente, imputationem a&io-

num moralium, _quas aliunde peti ne- quit, deducat j plurimam fane inTheo- logicis urilitatem iterum parit. Curn-

que nihil, quicquid demum illud fit,

nifi mediantibus hifce intelleftus fa-

cultatibus, cognofcere & judicare, imo nec credere poffimusj per fe liquet,

pdt ^w, & c um ab homine fufcipitur, ö' paß-

quam fufcepta efty Rationis , hoc fenfu fu Utas _, ufum , nort adfyernari, quin po- tius, ut medium, _organon & inffrq-

mentum omnis cognitionis, ambabus,

Ut dicitur, manibus, admirtere r

A _{f u,}

tH)conf _pY<eter aliof-, Ruf I N,G I>IIL§,(%

n) conf ^. Buäd. Tb.M.LI,IL

*o Etftca

t» snat enl*»-, inqnit Muféeus o), aliqutd

ab homine

redt ₅ ö' t amen it a fupra captum human* rationis pofitum ejfe ^> ut nullate•

niu ab ea cognofce queat,

Perfe&iones Intellechis fpe&amus

IT:do in Notionibus, ut Dei, fic jufti&

honefti, nobifcum natis. Nequaquam

enitri bonum vel malurn morale, ceu hominum inventum

ex folis noxae &

ijtihcatis regulis mefiencium eft ;

cum Creator O. M notitiam eorum,

jam in ipfo ortu noftro, velut Divino quodam bgillo, adeo firmiter nobis imprelTerit, ^ut quamvis ea obfcurari»

atque ad tempus reprimi, nunquam ta-

men? quamdiu homines fumus, ex a-

nirois noftris penitus evelli & eradjca-

ri pofliit. Qui has notiones commu-

nes dari negant, Irreligionarii, Indif»

ferentiftae aliique ^, haut leve Sacra:

Theologiac detrimentum inferunt p\

Sed refelluntur å faniori Ethica, _qua:

fequentibus, licet å pofteriori defum-

tis, firmiffimis tarnen argumentis, hane peftem

p) u/u Princ* Rat. I. XIP. II. §. ro> p. m. 1^0.

p) conf Lcefch L.Cic Cont Irrelig. Pr.XI.

& in Pr<en ubi contra Indi j/er entifi. di-*

j/utAt-) pajfim^

Theologie MiNistra.' ii

peftem Religioms propuifat. I ^nem- } pe a Confcienuae tranquillitate ^, qua boni

dum bene agunt, perfruuntur:

ejusdemque morfu & ftimulis, quibus improbi homines, etiam dum ab omni

metu externo bberi funt> adeo pun- guntur & difcruciantur, ut vel inviti

cogantur fateri > fe mate egiffe. Quod

teftatur vel anxiamens Tibeni Caeiaris, qua , femetipfe pertsfus, talis epifiols; prin- cipioy tantum non fummam malorum fuo*

rumprofeßus eß: fihiid fi ribam vobis P-C.1

aut quomodo (cribam ? aut quid omnmo

non fcribarn hoc tempore ? Dit mDesque pejus per dant ^t quam quotidie perire (entio9 ß fcio q). Adeo fannora, inquit Taci-

tUS

atque flaqitia fua ipfi quoque tn fup plicium verterant. Netfa fruftra prafisn-

tifiimus fapienti<£ firmare Jolitus eft ^, ß re eludantur tyr annor um mentes, poffe afoici

lamatus 15 ittus } quando ut corpora ver- bcribus

it a fsvitia

libidinet malis con-

fult is 9 animus dtlaceretur ^, quippe Uber tum

non fortuna j non folitudmes protepebant, quin tormenta pectoris fuasqve ipfe poenss

fateretur r). II. å feniu obllgattonis

per,

q) Sveton, l. III. de Tib. 67* 1, r) Annale

é. tap, 6.

ii Ethica

perpetuac, non externae modo,fedma- '

xime internae, quae non oritur, nifi k }

naturali impreffione, notitiaque Dei &

debici noftri cordibus infcripta s), III.

A Confenfu Gentium, faltem moratio-

rum

iingua » moribus, inftitutis å ^no-

bis diveriifTimarum.» linde ab Arifto- tele, åitcaiGV cpvowGv, JIkcliov ciygctQov>

faepiilime mcuicatur. Cicero, Nec [oium jus j inquit, ßf injuria a natura dijudi-

catur

(ed omnino omnia honefia ac tur-

pia. Nam & communis intelligentia no- bis res notas ejficit , easque in animts noßris incboavit, ut honefta in virtu-

te ponantur , in vitiis turpia4 H<ec au - tem in opinione extftimare, non in natura po fit a ) dementis eft /). Et vetUS Eccle*

fia,

tefte

Origine, amid Lcefcher; u)

n

N v k

'

vopcov tov Kaja tu,$ xoivcts evvo.co; eve<T7roLg- pievev admiiit* Ipfe Epicurus ^ex prole-

,apfi quadam, feu generali anticipatio-

>»ne, fine do&rina, Deum eile novit, 9,quod in omnium animis ejus notio-

>,nem impreflififet ipfa natura te).

§. IV.

t) Laefch./. c. Cont. Irrelig. II. §. 2. & XI,

§.2. t) de Leg.LJ-c.i6 p.m.npi, u) Con¬

tra Inafter, l ^c. Pr an VI, §. g. te) conf,

Qcerk Ub% 1, dt Na t, Deor% c. 16\

Theologle _{MINISTRA. 1}}

§ IV.

De perfetfione Voluntatis difjerit.

A Ltera facultas animae, principalis*

voluntas eft, cujus prsecipua pro-

prieras, ^feu perfe&io, Libertas com- muniter conftitui folet. De hac dum

Theologi noftri diftinsfte docent, fta-

tim offerunt fe Pontificii, diffamando Lutheranos _{, ac ß} liberum urbitrium pe»

nitus tollerent, hotninesque velut in beftiat

commutarent x). Verum enimvero,quam

iniqua harc exprobratio fit , oftendunt

tot å Noftratibus editi Iibelli Ethici, qui homini libertatem arbitrii in mo-

ralibus & civihbus _competere, gravis- fimis argumentis comprobant. Praete-

fea cum ha?c ipfa libertas, å multis per- peram explicetur, pro vindicandis a-

ftionum _humanarum principiis, Difci- plina Moralis fe interponit, defendic-

que , libertatem voluntatis pofitam.»

elfe, I. non in exemtione å lege, auC in immunitate a principio dcterminan-

te proprio, Neque 2. folnm in immu¬

nitate å coaftione externa, qua quis farpe ad aliquid agendum omittendum- compellitur. Nec j. in indifferen-

tia

*) conf. Meifn,Pb,S. P.III. Seil. I. ^ Utk*

14 Ethtca i

tia ad bonum Sc malum, _qua? potius

morbus & imperfe&io eft. Sed inea,

q laedicit immunitatem å principio ne*

ceflitante aheno, (ive in eodem fubje- éio, five extra idem exiflente } qua»

pofitis ommbusad agendum requifitis, voluntas, ex fe ipfa, & pro lubifu ad

agendum fe determinare poted, atque fic libertatem fuam, quoad exercitium*

fpecificationem & modum adlionis,fa-

tis fuperque prodere y). Nimirum,ubi jam aliqua cbjecla, ut neque bona, ne- que mala, voluntati ab intelledu ^re- praefentantur, ipfa quoque ita indiffe¬

rens eft, ut noninunam _quam alteram

partem magis propendeat. Sed fi ali- quod ut bonum ve! malum ab intel-

le&u fiftatur voluntati, ha?c ipfa, non

potefl: non illud appetere, hoc aver- fari- Quod fi pluraobjeffaproponan-

tur, quae fimul eligi nequeunt, quo-

rum tarnen unum magis, alterum mi¬

nus voluntatem adficiac alliciatque,

dubium non eft, quin, hoc mifio, tamquam leviori bono, in illud ceu

majus bonum, feratur; & minus ma¬

lum, fi alterutrum omnino eligendum ^v.

eft, f) conf. &pln. Fth. II. I TL Ch.Wolj*

de Manichtp, fOf, feqqr

I Theologie MtntstHA» i f eft, _pra? majori cligat. Quamquam#

3 etiam negari non poflit, quin hominis

fibi relicfti voluntas, in ea, qua? pro-

penfioni illius dominanti, (ive avari- tia?, five ambitioni, five eupidini vo-

luptatum» convenire videntur, ita fe-

ratur, ut non poflit non ea amaro;

Non tarnen propterea ejusmodi homi-

ni omne liberum arbitnum, etiam in externis aftionibus, denegandum eft3

Ted fitum adhuc eft in illius pote(iate3

alia bona, vel etiam mala aétionem_»

infecutura, fibi repracfentando, appe- titum fuum ita co£rcere, ne in exter¬

na peccata erumpat. Imo poteft et-

jam ad media quatdam, quibus perverfi

iftius amoris vis imminuatur, ufurpan- da, fe determinare z). Unde luculenter fatis oftenditur, hominem, intrinfece,

ad _certum, fixurn & indeclinabilera agendi modum haud ligatum efie.

Hane homini libertatem compe- tere, probat Ethica, i. å Natura hu¬

mana, quae quum ratione conftet, uti-

que nee libertate ipfam carere nece&- Te eft, t. Ab experientia arbitrariae e-

lettionis> å Legibus civihbus, exhor-

tatio-

*) confx Btidl Th M. Ul IV. §. 19.

16 Ethica Theologe

tationibus

laudibus, vituperationibus>

prsemiis denique ac fuppliciis. Quac

omnia, fbblata voluntatis libertate, aut

a conftanti caufarum nexu fufpenfa, lo-

cum fane non haberent. å Confenfu

Gentium» Hare enim cantant, inquit Auguftm. a) & in montibus Pdfioret &

i» tbeätru Poet£, indoäiin circulis, d?'

Doft i in Bibliotheiis, Magiftri in Schölls^

& dntißites in facris locü , flf in or be ttr'

raruYn penus humatium. b).

Hafc iterum Theologo quam feitti

necefTaria fint ^ quantumq; valeant, ad

retundendas Objeftiones Adverfario-

rum,/>r<? un''ver<ali rcYum determinatione j non folum ex ditftis fcripturae male in-

tellecTs, fedetiam rationibus Philofo*

phicis,ad fuum palatum contortis,difpu-

tantium

nullus nifi Acroamaticar &

Moralis Theologiae ignarus, non videt*

De terminis autem, rerumquemo- ralium definitionibus, ex hocdeprin- eipiis aftionum humanarum capite de-

furri*

<) tibi de duab. anint. c* IT. extante Mei- fnero Phil. S. Parte ILL Qu&ft Eth Seci.

HLp* nh2f. b) conf. Schont.

Tbeo'l. M. IV. $. 7. Budd* Ib. Mor. L t*

IV. §. lo* Jeqq*

Ministrå. xj fumtis, & in S. Scriptura vel Theolo- gia, paflim obvenientibus» fiquidad-

derem, plurima fane forenc» tum in_*

Theoiogia Didadhcä, tum Hxegetica

&Elenchticavquibus minifterium fuum probaret Ethica. Hinc enim$ & non aliunde, petendas funt Definitiones ^*

v. g. Confcientiae in genere , ejusque

variae denominationes & divifiones >

qua: vel refpedlu cauf* obligantis, vél

ntodt cognofcendi, vél materl* cirta ^uam%

vel cauf* conciufiotjif, ,vel deni.que re-

fpedtu qfteßtu inde exfurgentis ^, inftitui

fölen t. c) .Quid item error fit, quid i-

.

gnorantia» eaque vel unher/alü, vel particularis j Juru ^, fafti ^> pur* nfgatio- niiyprav.\* difroßtio «ts, & tnalitbf* pri*

Patiovu. d) Quid denique aff.'O moralus ,quid frontaneuni ^, vöjuntarium invituni Jtfc. hinc petere licet. Qua: quidem

,

primo intuitu facilia videri rafTurit*

at tarnen ut perfeide & ttxgißfc »fta

,quis intélljgat, absqüe* Etluca duftri-

fia non facile fieri pdffe videtur. Suos

illa fatis novit ejcplicare terminos, ^re-

rumque definitiones & defci;iptione$

,

proponere.

ß $.vd

t) conf.ScbcM. Lc* III. §1$. d) conf. Htcbfl*

IB ÉTHICÄ

§. V.

Vrincipium Cogmfcendi Ethhes.ejusqut

in Tbeologia ufitm, fißit.

EThicesPrincipium reda Ratio de rebus cognofcendi expetendis efl:

fugiendisque, voce rationis objedive fumta, nimirum, pro lumine intelle- duspradici, feu pnncipiis pradicisna¬

tura intelligibilibus. Intelledus quip^

pe humanus, mediantibus notitiis in- natis, haud difficulter colfigere poteft,

curita, & non aliter, nobis fitviven- dum, quidque Deo, nobis & aliisde-

beamus. Et quia naturaliter nulluni

aliud inträ nosmet ipfos lumen repe- ritur, quod fequendi obligationem im-

ponat j nifi dicere velis, continuo nos

& necefTario falli» quando Lumen Na-

turae fequimuri oportet utique ^ratfö-

»em, hoc fenfn _acceptam, redarn es- fe, & voluntati Divinae convenrre,at-

que hoc Naturae lumen ^, Rationis no¬

mine non venire, ^cum hac ut eorrupta^

male fana, & ver bo bet inimica, damna"

tur. Graviter Buddeus: Non enim ra- tio t inquit, fed quod in ratione> tttrofo yiodg (fubjediye & objedive) accepta9

firrft?

Theologie Mjnisträ.

torr Up t um , falfum j erroneutn éfi ■> verit a»

ti divin£ repugnat e)* Ufut Jgitur Sa¬

cra Scriptura, divinam voluntatem ple-

niffime riobis manifeftet, nihil tametl

prohibn, quo minus & Ratio, ex fuis principiis veris &genuinis* multa nos condöceat* _quas ufam etiam in Theo- logia habere poiTunti Id quodpluri-

bus efFerri poflfet, fed videatur Plac-

Cius

qui Rationem baud fruflra nobis effe äatam ^, fcriblt ■> ficuti neque Revelatio-

nem fatie. Sed illam ut ferviat huic, tå

hane ut dominetur iUi, fuijfe divinitus or- dinatam* &C- /)

In fpecie^quodadTheolögiamMo-

ralem fpedtat» multa fåne in illa com- parent, quaeex his redtae Rationis prin-

cipiis defumta funt. Quod Dolores

Theologi eonfitentur ipfi. Graviter

tiec minus concinne in hane ^rem Scho-

merus: Non omnino, inquit, eademhic

ratio eft Theologi<e Moralis tå alioruni Ibeologie capitum, ficut neque omni ^um

articulorum fidei e a dem eft, qui priori Theologie parte traduntur. Nam ut tili

non omnes pure fidei (unt, tå a foia re-°

B i revela«

*) Iheol. Mor. /. / il §• * f. ** f ) Comnté.

in Ver ni de Aug* £tb, l, c, p. 168.

jo Ethica

ve Ut tone fuper natur ali dependent^fedpartim

mixt _{a, natur} alt etiam lumine innote(centes}

it a pra Ulis omnibus mixta natura e(l morum

difeiplina ^, qua non ita a revelatione di-

vina hauritur? quin fimul & natur ali lw

mine magnam partem cognofcatur. Non alibi apertiora (uperfunt imaginis Divina Veßigia, quam in cognitione officii noßri. gy Ut nihil ^nunc dicam de applicatione regularum moralium in Scriptura S.

occurrentium, _{qua? magna ex parte ,}

tlaturali hominum jntélle&ui & indu- ftriae reli&a eR. Neque parum utili-

tatis habere videtur

fi fimul oflendi queat, quid Natura? humana: ejusque praeceptis optime conveniat vel difcon-

veniat. Quare, qua? ex verboDei re- velato alioquin efficacifiime docentur,

folent aliquando etiam ex naturalibus

principiis dedu&a proponi, ut illi et- 5am

qui facras literas vel ignorant,

vel adfpernantur, fiultitia? fua? convifti,

ad meliorem mentem reducantur, pa-

riterque oRendatur, quam graviter et-

iam ultra gentil'tum (e conditionem bacra-

tione _, adverfus ipfit tradita peccantes

Cbrißiani forent abjecluri, & quomodo

duplicem

i) Tbtol. Mor»/. §. it.

Theologie Ministra; 21

duplicem legem violantes, duplicem«

pcenam divinam eilent promerituri^) <c

Unde adeo fequitur, Ut cum Schomero

concludam

quod, naturale lumen a The*

ologo mor all minime negligendum fit, ne»

que cum de cognofcendiprincipio qu<eritur,

[impliciter excludi poßit /').

Quem in Theologia Polemica ufum

praeftent principia re&ac Rationis, non

minus Pra&ica _quam Theoretica, &

quomodo eadem quandoque in argu-

mentationibus & controverfiis Theo«

logicis utihter adhibere liceat ^> eru-

dite oftendit Celeberr. Mufacus Lib. dq

Ufu Princip. Ration, &Philof. in Cont.

Theolog.

Tandem etiam inTheologiaExegeti-

ca aliquem , ex hiCce re&ae rationis

principiis, fru&um capere licet, prae- cipue circa praccepta Chriftianae Reli-

gionis generalia interpretanda. Quod

vel uno Maccabaeorum exerrplo con- ftat. Cum enim Sabbatho vi hoftiii premerentur Judaei, & diu multumqj

difputatum eilet, num fui contra vim

injuftam defenfio ^, in Sabbatho fufci-

pienda» Legibus Pofitivis Divinis ad-

verfare-

h) Cenf.Placcd.c. pjps* *) §* nodq eil*

11 Ethica

verfaretur: vicit tandem hare fenten- tia, utpote Legi Naturali conientanea $

cui Lex Divina Pofitiva contraria eile nequit: fi in Sabbatho impugnarentur,

in Sabbatho fe etiam defenderenc. i.

Macc. I[. 41. k) Sed _quam Rationi

tribuimus, perfeélio non oranimo-

da efl:, fed debilis maxime & infirma__>.

Sive enim facultates fubjeélivas fpe&a*.

veris, hve principia ipfa, utique, et-

jam m Naturalibus, multa Tunt, quae

inveftigare nequit Ratio; ne dum iru Divinis. Hinc iterum fana Philofophia

imbecillitatis fuae memor

nullumü affe&at dominium in Theologiam, nullamque fibi, ne fecundariam qui-

dem

aut concurrentem cum Sacra

Scriptura jurisdiftionem vindicare ^au-

det _; Ted pro modulo virium Heraefuas JulTa pulcre exfequitur, memor illius juftint Martyris' apud Buddeum, ^non

oportere nos cogitaxionibw nofirt* meti-

fi opera Det, quia (uper inteÜethtmöf fenfum, & rationem funt opera Del l)„

§ VL

b) conf.Hochftet. Co Heg. Puf Exereit. I §e

/. d. IV. i) Tbeol. Mor, l. IL §. zjA **.

Theologie Mintstra, t%

§. vi.

v

Ex virtutibus Morahbus ujum Etbices

DE jubet tradlatio. virtutibus ut nunc agam, Et fane paucis ipfä_»

dici non poteft , quam ex hoc capite commendet operam fuamEthi-

$a III ad quidem extra controverfiam pofituro effe debet, hanc&illarn difci*

plinam, quarum utraque de virtutibus agit, diverfa tarnen via, viribus eti'am inaequalibus, adeoque inacquah fucces-

fu eas docere & inculcare. Interim dici porefl:, quae in Theologia, do

virtutibus in genere, earum definitio-

ne, divifione, objedis, ^communiter

tradi folent, ex faniori Ethica peti«

Audiamus D. G. Cahxtum _, qui, ⁱⁿ In-

frod. in (lud S. TheoK itadiflerit: ^Di«

cit Apoftolw Philipp II 8 Qu&cunque

hont nom nia, ß qua virtus CT fi qua law eß , h<ec cogitate. Vir 11 tis aktern deßniti»

non niß in éthicis tradi tur. Et paucis

intetjedlis : Scnptura, ut nomina vir*

tutum & vitiorum ex communi defumit Jermone iß loquendi ufu, k a definhiones

ex dtfciplina ^, ad quam e a per t inet traffa.«

fco, peti pet mit tit *h). Et Schomerus ^j

in Theologia injinuat.

B ₄

m) p. m.iS*

Ettans

24 Et hl ca

Etiam S- Liter*, ait, communi louie ho-

tninum fenfui tant um tribuunt ^? paffim.

7t on tam doeere videantur vir tut es

quam cog nit as jam tum & per fe no*as laudare

afque commenäare #). Unde acutilfi-

mus hic Philofophus» pariter ^ac Theo- logus, 1. c §. i?.fequenti> talem in¬

fe rc conclufionem : Non dißingvimus i- gitur Ethicam Pbilofophorum ^a Theologia

Morali, nifi ut Dif iplinam imperfiElam a per fett a. E<edem enim virtutes funt, quas Philofophus querit, & quas Theologus per-

ficit : ftcut nec alium Dcum, quam qui ve-

rus efi y Theologia naturalis trädere cona- tur, ita nec alium ejus cultum Ethica-y nec aliud honeßatis & jußiti* ftudiumy quam, quo A cum a ter na lege convenit > idemque

revelatio Script ur* probat. Et paucis in- terje&is: Dißinttio inter virtutem Theo- logtcam & moralem > finew hominis fuper-

naturalem naturalem, five bonum ß>iri~

tuale & cbiliter morale

qua in ethicü Ii-

bellte inculcari Jolet ? non diver fas tüo/um fiecies ^, fed diverfos tantum gradus arguit.

Nans prat er eam v. g. jußitiam & tempe-

rantiam _, eumque finem , quem fibi Theolo¬

gia mor diu propofitum habet j nulla alia

in homlne jußitia & temper antia requiri-

ritur y

*) A ^{c* ff«} S»,i|»

Theologie Ministea. ir tit ur

veque finü ^{» neque} bonum > quod

(iviliter morale dicatur. &C.

Si ad Theologiam Polemicam deicenderemus,quam-

•vis

ignorem, ex Sacra Scriptura ^, 'unico Sc infal-

lib'ili

Diviriatum principio

fufficienriffima,

contra

coeledis veritatis hoftes, arma ddpromi pofte

atque debere; at tarnen, cum ipfi/ut afntea diftum, fepofira Scriptura , Ethicis interdum rationibus pii- 'gnent, inde etiam perrtis felis profligandi funt. Ar-

bitrantur Pontificii, bonam intenttcnem, adbonutn

opus fufpcere c). Verum refpondet Etlviea, virtutis

formam ^confiftere in congruenriavcüfn Lege , nul- lamque intentionem animi moräliter bonam Sc ré-

ftam cfTe, nifi in ea reluceat fincdrtinrSc conftans propofitum, fe in Omnibus ad degem componendi,

non

lolum refpe&u fitiis, féd St'medtörum. Quam primüm vel'minimurri hinc d'effäftatür, aftio ejusquc

intentio, jam nbn ämpliüs böna ett, fed evadit ma¬

la. Haud aliter ac linea, cui ß vel miniifta rurvatu- ta infit, non refta fed curva linea dft. Norr licet fu¬

rar

i corium, ut coiificias pauperi calceös, Non fas

cft, latrotinando opes torrädére, ut Ddo temjßtim

cxftruas, Ita qucque Ponttßctt ,nbn debent perégrt-

rtam

Itnguam in Sacra tn'vehere, £f) 'htßr/ontcos Ti¬

tus inducere (£c, Ut religibni autlorrtätem tönci-

lient, Quidqüid enim tilla in' parte ä lege defiéit,

tttoftt'n eft. Non njalet apudDétlm ,'inc\uit Shomer.

<\nod tn c füllt Societate öbttnet, übt minima nbn lu-

fat

prator, Quant t Ila mat ula hmmt fit, matula

tarnen efbß qua octtlü Det ad tntima drtimt penetran¬

te flattm ohfernjatur p~)> Haefc de vrrtut^ in gtne-

te. Accedämus ^nunc ad éårtdem indpecie, & videa-

mus, quam fidele etiam hac in parte, Sacra; Theo¬

logie minifterium prseftet Ethita.

Sit

•)conf Mhßnßkiltobr. Part, tll.Seti.I, C,lIl,Qk*ß,

III,f. m, l$6. p) pe, Pap, II, §, 9,

16 Ethica

Sit primo loco i'ietas Ph'Jofbphica, cüi Natura*

liftas tantum tiibuunt, a c fi _{per eam} homo coelura

intrarc pollet. Verum enim vero, Ethica (i fana Sc fbbria eft,

potcft diftiteri, quin etiam pii haud

raro

delinquant, Deümquc peccatis fuis adirampro-

vocent; fed fimul etiam fateri cngitur, fe docere non.

pofte, ^qua via juftiftimum fan&iftimumque ^Numen»

pcccatic-offenfum, placari poflit. Adeoque illa im- bccillitatem htam pvofefla, tam importunosTheolo*

giae hoftes convincit,

Confideiemus II, Temperantiam

^{quatenus cir¬}

ca

cibum Sc potum Verfätur Hane virturem in ^eo confiftere putänt rontificii, fi quisfemel duntaxatpcr

diem cibum capiat; aut fi _tempore feiunii interc- pulandum duis certo ekulentorurn _genere abftineat,

ali:s iisque lautiftimis, Sc libidini alendce

ptis, ad fatietatem usquefumtis; hoc tarnen nonvio- lare jejunium ej) Sed confutantur facile ä fäniori Ethica, _quae jubet metjri temperantiam

non

ex

numero, fed modo comefturas

Sc inftituendum je¬

junium, corpusqueeocrcendum, ^ut rationi facilius _pa-

reat, Sc ad exercitium pietatis animus fémper redda-

tur alacrior,

hebetior r).

Pergimus III. ad Forritudinem, ut exilliuscon- fideratione ethica quid adjumenti firmere lieeat ad~

Verfus iocinianos aliosqne, videamus, Docent illi

omne

bellum, etiam jufto _tempore, jpftaque decau-

fa fufceptum, illicitum efle, Sc Chriftiano homine

indignum r). Verum hunc errorem Ethica ftrenud propelht, dum fic phtlofophatur ; Si bac 'virtute de- flttu tmttjr} verba funt H, Mori apud ./Epmum, tri Altorum pcteßateßtum ertt, per Jummarum tnjurtd-

rum

S[) conf Metfn.Phil Sehr, III. Seil. T c, F* Qu&ß, I pi

m,

7.61 feqtf. & f. 274. rj Ometf, Comp, Eth. p. löfs

..

Vht'arett Eth. Aret. Parte Pofi. c. 6- § J pdg,

)*tegm, Phot, Drß>, UK f. *»♦ fo $

THEOLOGIE MrNTSTRA* 27

tram ccmminattonem fceleratot nos efjicere Atque im-»

ptos: qua qutdem (et nttute nulla turptor effe poteß

Mit

mtferior, nec qutaquam qttod tngenuum antmkm magis ajjiero atque tngrato Jeftß* pungat & lanctnet,

quam ßbi ejje confitum, ß quando magnt alt cujus

malt

tmmmeat, fe ntrtutis ac ncrttatis de- firtorem futurum eße ac prodttorem /). Quare pu-

gnandum elTe ftatuit ^pro gloria Dei , veraque Re- Jigione tuenda; Patriam denique, Parentes ^, Liberos,

ab infiiltu hoftium vindicandos, illttdque eo fortius faciendum, quogloriofius fit, pro Patria mori. PlUi

ra, de ufu virtutum Ethicar, in Theologia Polemica, fuppeditat Oratio Inaugur. Joh. "Weifii, de Sano E-«

thices ufu in S. S. Theol. ftudio. Meifo.Phil. Sobr. äliicjj»

Tandem 6c de Theologia Exegetiea 6c Homik'

tica hoc adderidum. Licet Exegetse 6c verbi Divirii

Prteconi

abfohlte neceflaria fit Ethices Artificia-«

Iis cognitio; Interim tarnen negari nequit, fn ha«

bendis ad populum concionibus, iisque Scripturae lo-

cis explicandis, quse themata Ethica continent, mul«

tarn

hac Difciplina utilitatem capi pofle u). Undc

& d. D, Calovius: Phtlofiphta Practica cognttio

in«

qtlit, non uttlis modo

fed & neceßarta eßfiuiltoß Theologia, Jdqtte practpue ad expltcattonem n/rtw

tum nitiorum, juxt a Decalogum, qua ac, urAttas uttquz traclari poterunt, ß Ethtces Pracepta cogntta probe fuertnt yj, Sed manum de tabula. Tu vero, L. B, qua efTe confvevifti humanitate, innoxios co-

liatus magis, quamquod praeftare valuerim, re- ipice, 6c omnia benigne interpretare»

Soli Deo Trinuno fit Gloria in feculorufti fecula!

f) Eth III. VI $. IV p. Ijf, uj nid. Meißer, PhifoJ.

Sobr Partei. Qu&ßtone generali

p,m.ic, nj ifagj,

*d s, s, Theoleg. L. II, Sett. alt, c, II, §, Vlll, p, llfa

Tw tpi'Ay sgaifSTu

MATNH AAMHNIÜ

Hegt Vis üSiK'/jg rij eeoÅoytu vlrTj^jisotj^

fxs?AovTi

i

Anlag ABdvdjog Bvvpßicrtv eSqxé Bs-

(JLlZQif,

A _g t^hcB" isren $xgaTspüg ns> STUt.

lt\büv tu xwcaag dyaBßv te, ßix ts CC(JL9(J.7t}% ^, 'E/£ fjv'iWifleimwdg mAog epya avrjp*

''Tpanlog eeig yefaifflyg, srspog ä'tpaTg svl

ßißAoig

Qecrpog' äg w/xtfyoleguv antog M

G _sog.

Svpitpgatrw xv TXTWwivvläg, A AM H'- ME,^%v

Uug 7 3HB£v Ma%yj T.y Ispfj vt ey.

>Tlo) Götyfys ^T dpSTYtg TS KUÄYjg~dB>! scb' }.CCp'o7tY)fel, lug xs gpiAsig ff) del $ ■auTd '%dv\oC

-

.

veov.

dvyföhog ßyfdips

XjAB. HVALST&QM«

■Wsßm.