Dissertatio philosophica, de morali ordine in eventu rerum jure postulato, quam venia ampl. facult. phil. Ups. præside mag. Dan. Boëthio ... pro gradu publico submittit examini Abrahamus Sundberg, v. d. m. Medelpadus. In audit. Gust. maj. d. II. Jun. MDCC

Ö;k> ϊ). Ό. OISSERTATIO

_{PHILOSOPHICA,}

DE

Μ OR Α LI

_ORDINE

IN

EVENTU

RERUM

JURE

POSTULATO,

QUAM

VENIA AMPI. FACULT. PHIL. UPS.

PRiESIDE

Mas. DAN.

_{ΒΟΈΤΗΙΟ,}

etht et. potlt. prof. »eg. et ordc

PRO GRABU

publicö submittit examini

ABR Α ΗAM US SUND

_BERG,

»

vi d. m." mebelpabus.

ϊν aubit. gu3t» _{maj. d. ii. jun. mbccxc.}

h. s*

UP _SALIiE,

IN

SACRAM REGIAM MAJΕ

STATE

Μ

ΜAG

ΝΜ

FIDEI

FlRO,

PROVINCIARUM PER NORRLANDIAM OCC1DENTALEM

REGII ORDINIS DE STELLA POLAR;

CO:ΜΜ

EN DATO

RI,

PERILLUSTRI AC GENEROSISSIMO

LIBERO ΒAROIST,

MMCENATI

SUMMO

IN

SACRA Μ REGIAM MAJESTATEM

ΜAG Ν

ΜFIDEI

,

BIOECESEOS HERNOSANDENSIS

g&g&eo&o,

REGIT ORDINIS DE STELLA POLARI

COMM ENΌ

ATORI,

REVERENDISSIMO DOMINO

S. S. THEOL.

MJECENATI

ΜΑΧΙΜΟ,

koν

gl.

_ma§:

_ts

TROTJENARE, BORGMÄSTAREN

UTI

SUNDSWALL,

HÖGÄDLE ock VIDTLAGF4RNE HERR

mvmw

njlw»

jfqmssmjemg

_% SAMT; HÖGÄDLA FRUN fru

_{mjlmg.&om&s&3e}

_jslg

FåDD

_{£Jlwm®£MVd,}

_'

_>

■ψ

Desfa blad tilägnas Eder, Mine Välgörare/

fil bevis _{af min ärkänfla får Eder ömhet em mitt} väly och af dyen dju$q vördnady kvarmed jag9 under

tilonjkan

afbeßändig

välgång öch!fållliet3 ou£hörligen,

framhärdar at vara Eder * -t· '" Sdmjukaße tjenare JBRAU. SUNDBERG, Ρ

DE

MORAL! O'RDINE IN EVENTU

KERUM

_{JURE POSTULATQw}

§. t

In

_que

Ethica,

_fulcris

quando de incicamentis

_{agitur, maxirni momenti}

virtutis illius-

_{res eft, ut}

firmis nicatur fundamentis _{perfvaiio de felicitate}

vir-tutem necesfario _{concomitatura; illa enim fublata,} verendum, ne realitate privarentur, _quas ratio _con?l·· ponere debet, virtutis ideae, _{facilemque haud im«}

merito fe invenisfe _{putarent excufationem illi, qui}

ar-duam virtutis viam deferuerunt. Exiulante omni

virtute, focietatem humanam corruere, florem

o-mnem a fineero communis felicitatis ftudio

repetitu-ram _, abunde teftatur _{experientia. Ex hac}

vero non

in dubium vocanda virtutis necesiitate & beftefica

efficacia, _{prailimendtim esfe arbitramur, res,}

qui-bus _{iublatis, realitate ita deftmieretur illius idea, tu}

iriter _{jucunda iomnia referri posfet, firmo gaudere}

fundamento _{\ quibus enim (ine gravisiimo} detrimen-so ne dicam excidio carere _nequit

genus humanuni, :ea vera 8z naturae convenientia esfe facili nec

falla-ei _{conje&ura asfequi folemüs. Interea dum ab}

anti-cipata hac perivaiioi*e recedimus , 8c illius in ipia

6 De Morali ordine in eventu

Tum natura fundamenta _querere

volumus,

vacillans

haud raro noftrum redditur Judicium. Hinc tot

in-de ab _{antiquisfimis}

_temporibus

disfenfiones,

_tot

al-tercationes, _quando

_de

_moraÜ

_ordine

_rerum

quas-ftio inilituta fuerit, nec inter illos , qui causiam

il-lius _agunt,

_{adhuc de}

_veris

_illius

fundamentis

conve-nisfe animadvertimus. Quare dignam

materiam

ju-»dieavimus, quam, brevi

commentatione

illuftratarn,

tbenigmori Tuae

B. L·.

cjzniürx

exhiberemus.

f. II.

Ö.nnia iententiarum divortia, circa quaeftiones

de morali ordine rerum iis femper involutas, quae de _{Sapienti &r}

_jufto

Divini

Nu

minis

in

_{res creatas}

imperio moveneur, orta enarrare

noftrum

jam

esfe

notuimus. Qui Hiftoriam

Philoiophiae,

vel potius

opinionum

Philo

ophantium,

pervolvere

voluerinc,

iacis _{largam horum}

_mesiem

_facile

coliigent.

Attu-lisle iufficiat, quosdam

fi

non

omnino

denegasfe,

du-bium tarnen habuisfe moralem hunc ordinem, res

rerumque eventus exeo

fato fortuitoque

rerum

con-curfui _{iubjicientes,}

_{vel fi}

ordnem

qualemcunque

agnoverint,

illiusque

dispenfatorem

Deum

hunc

ta¬

rnen alium esfe

perhibuerunt,

quam

qui

noftris

de

virtute & juftitia ideis

Teiponderet,

moralesque Dei

perfedioies

a

noftris

non

gradu iolum,

hoc eil!

quantum

finitum

ab

infinito

differt,

led

genere

quo-que diverias

esie;

&

fic

altera

manu

tollunt,

quod

altera _ponere

_videntur.

_Hisce,

laudabili

_{conatu, nec}

gravis-rerum _jure poßulato. ₇

fimi & cordati viri, virtutis causfam a&uri, &argu¬ mentis _{undique tam a priori quam a}

_pofteriori

con-quifitis

moralem

ordinem

tueri

conati

funt. In

va¬

löre vero & pondere _argumentorum

eandem

_rem

propugnantium inter

fe

disfentiunt,

&

alii hxc, alii

illa _{plus valere exiftimant.}

_Interea

_ii

_debita

atten-tione viam, quam in

argumentando fecuti funt,

per-iuftraverimusr facile in eam inducimur opinionem,

quod

perivaiio

eorum

de

re

ab

ipiis

probanda

ma¬

jor fuerit,. quam ut

argumentis,

quibus

fe

eandem

demonftratam reddidisfe contendunt, unice debeatur;

unde _{ipii quoqiie defeftum hunc}

_{demonftrationis}

ta-cite _{agnovisfe haud raro}

_videntur,

_{cum argumenta}

argumentis cum ulare plerumque non

definant. Hxc

non eo fenfu diüa esfe volo, ut laudabiles eorum

in re utilisiima iiluftranda labores improb_em, multo minus ut _precaria anticipatam

esfe perfuafionem

de

morali rerum ordine contendam, illiusque fundameft-ta _{fufpe&a reddanr,} fed

indicandum esie cxiftimavi,

rerum quarundam veritatem

poftulari potius,

_quam demonftrari _{debere y incautas enim}

_haud

_raro

de-monftrandi _{polHcitationes} id effecisfe comperrum eil,

ut rem ipfam _, de _qua quaeftio

fuerit, fe

iuitulisfe

glorientur haud pauci,

quando

argumenta

Philofo-phorum, eandem ie

demonftrasie

perhibenuum,

mir

nus valida esfe monftraverint,,

§. IIL

Quando de morali ordine , in eventu rerum

<eonfpiciendo, quseritur,

quilibet

facile intelligit,

de

re»

8 De Morali ordine in evtntu

re, _{quatenus exfiftat, quaeftionem agitari. Jarn vcro}

nemo niii de veris _{Philofophix principiis penitus}

ignarus, ie de rebus, quales exiiihint, judicia ferre

exiilimare _{poted, niii easdem obiervaverit, &}

expe-rientiam in coniiiium adhibuerit. Omnes enim a

priori bis

de

rebus concluiiones reali carent fenfa,

nec ad veram fcientiam _{aliquid valent. Realis}

co-gnitio tota quanta ab experientia eft orta, & a

po-iteriori _{probanda, univerfalesque ideas, a quibtis a}

priori egredi videmur, cognicionis ctijusdam

mate-riam in ie continere non _{posfunt, niii q-ux in iis}

rebus _{continetur, quas obfervatas generali notione}

complexi

fuimus,

& de&ciente experientia ne

mini-nium quidem _in fcientia _{rerum, quales funt, facere}

posfumus progresfum» Hase ü ad quxftiones de

morali _{ordine, quatenus res rerumque eventus ad}

eundem _{disponuntur, adplicaveris, facile agnoices,} ex ideis a _{priori nihil de ordinis ejusmodi in rerum}

ordinatione exfiftentia demonftrari _{posfe, fed in hac} demonftratione ad _{experientiam unice esfe}

refpicien-dum. Hac vere ingredientes _{via, & eventus rerum}

fecundum ordinis _{prseipue moralis ideas}

examinan-tes, multum a demoniiräta fcientia diftare noftram

cognitionem agnofeere cogimur. Sparfas quasdam

univerfalis, quam quaerimus, rerum catenae

particu-las _{comprehendere folum posfumus, totam ve«} ro & immenfam rerum & eventtmm ieriem Coli

Summo. rerum Creatori notam _esfe, fatendum _ed.

Hinc ii in _{quibusdam ad moralem finem plures}

con-fpirantes res

videmusin

aliis multa ad ordinis ideas

rerum jure poßulaio. ₉

ideas _{componere non posfumus. Si igitur a}

_reali

& _{per experientiam data cognitione}

_folum

conclude-re _{liceret, nec} adquiefcendurn

esiet,

nifi

in

demon-ilratione, _{qualem ad veritatem rerum}

_exfiftentium

requirimus, vereor, ne in utramque purtem

dubia

dimcukatesque in infinitum moveri posient, quae

fo-lida omnia _perfuaiionis

_{fundamenta toller}

_ent.

$. IV.

Aüunde _{itaque, quam ex reali}

_{noiira cognitio¬}

ne petenda funt prima Sc _non

tollenda

felicisfimas

perfuaiionis fulcra. In iis vero

quaerendis faciie

ob-fervamus, homines rudes quoque, & ea

peripicacia

haud _{praeditos, ut ordinem in rerum}

_&

_eventuum

dispoiltione expifcari queant, interno

pectoris

motu

pronos fern ad eorum causiam

ampleflendam, qui

pro hoc ordine dimicarunt. Videndum itaque, an

haec _{proclivitas, quam nemo non in pectore}

_geftat,

juila prabere posiit perfuafioni fundamenta.

Res

vero cum rite eo perduth. iic, jure _proponere

no-bis _{posie videmur, quod, quamvis de}

_vefborum

ufu haud iibenter _{dimicaverimus, in eadem enodam} da in locum _{cognitionis fidem fubiUtuerent}

Philofo-phi, Sc loco demonftrationis poihilationem

adhi-berent; iufficere enim arbitramur, fi huic jufta

& _{neqnaquam dimovenda}

_fundamenta

fubminiitra-re _{posfirrius. Trita eft: Sc humano ingenio}

con-veniens obfervatio: homines Iibenter dare fidem iis9

quas ipii iibi praeoptant; fed tritlis fimul

experieh-tia _{quotidie commonftrat, haec mortalium vota}

%α De Mor alt ordine in eventu

£fca _{praebere fidei fundamenta, & eapropter}

folidio-ra _{podulatis nodris de morali ordine in eventu re·} rum _{quaerenda esfe facile cancedimus, hasc vero in}

necesfaria indole idearnm moralium latere contendi·

mus, & quamdiu ab humana natura feparari nequit

ratio, qua quisque fibi confcius dicere poced: Ego

cogito , immota manere. Ea ed rationis indoies, ut

unitatis formam ideis nodris, _{qnariim materiam}

fen-fus _{praebuerunt, det earnque requirat, quae iterum}

completa esfe nequit, nid ad univerfalitatem, ultra

quam nihil concipi pöted, perdu&a iir. Hrec ratio

ad. res exiidentes fen _{ide-as, quatenus earundem}

pro-lotypon extra mentem quserere debemus, adplicata,

nihil aliud _{ed, quam forma cognitionem ab expe¬} rientia haudam ordinans, monensque multa femper

adhuc in omni rerum _cognitionedefiderari, _antequam totali & omnia _{comprehendenti unitati, fatisfiar. in} ideis vero dne _{prototypo, in} rebus _extra generalem "mentis formam _{pofitis quasrendo, occupata fibi ipfi}

obje&a condituic, per fe quidem realis omnis

ma-teriae, nid eandem ab experientia petierit, vaeua,

non tamen ideo _{imaginaria. Hinc ratio ideam}

qua-lemcunque boni ab experientia datam ample&ens,

eandem ad univerfalitatem necesfario _{perducit, nec}

antea _{quiefcit, quam nihil in illius extenfione}

defide-ratum _{concipi poteft. Ex hac ad toralem unitatem} perdu&a boni idea veram ordinis ideam eoncipit,

qnoniam a ratione necesfario formata ed, fed quae ab ordine in rebus exddentibus obvio _plurimum

baud raro diicrepat. _{Harum faepisdme in}

vita

mu-verum _jure poßulato. II

mtini mentionem facimus idearum, nec, _exempli

gra-tia, umquam confundimus ideam

felicis

cum idea

fe-licitate _{digni; poftulamus vero, ut felicitate dignus} felix _{iit, vel faltem fiat, hoc eft, poftulamus} mora-lern ordinem in evento _rerum, poftnlamus _potentiam

ad univerfales & _{completas boni ideas omnia}

dirigen-tem, ilve Dei exfiftentiam, poftnlamus denique

fta-tum, in quo omnia necesiariis boni ideis

refponden-tia videre _{licebit, hoc eft, immortalem poft incom}

ftantem hanc rerum fcenam vitam*

$■ V.

Adhuc vero _{quseftio remanet: an hxc a forma,}

quam ratio ideis boni necesfario dat, oriunda

poftu-iata firma fidei 8z _{fpei noftras fubminiftrare posfunt} fundamenta? Adferri _{quidem ad hunc locum posfet,}

facukatern, quam rationem appellamus, non fruftra

nobis datam _{esfe, enodatam} tarnen fic non

habere-mus _{quasftionem. Monftrare potius} juvat, fenίum

virium homini _{propriarum, quarum unusqiiisquc iibi} conicius _{eft, realem dare posfe fenfum formali a}

ratione _{produ£foe boni ideas, ex quo colligi poteft,}

eum homini ad vitam fpesque fuas dirigendas datum esfe. _{Explicare quidem nequimus fpontaneam illam}

antmo humano infitam _{vim, qua ideas fine}

prototy-po formatas ad praxin convertere poteft, ieque ipfum

iisdem _{conformare, eandem tarnen denegare}

unius-cujusque vetat interna confcientia, quamdiu ie pro

caecis inftrumentis habere _{nequeant homines. Haec}

virium _{iporuanearum 8z liberaruni confcientia,} digni-tatis

Ιτ De Morali ordine in eventu

tatis Sr excellentis humanae natura verum eft

funda-mentum, prohibetque» ne quis, viribus inferiorem

fibi _{propofitarn esie metam, credere queat, &} mo-net hominis natura _{perfetfcionem indies crefcentem}

convenientisiimam esie, _{ejusque archetypon in idea}

boni univerfalis a ratione necesfario formata _nobis datum esfe. Aut enim renuente virium feniu

bel-luarum vitam homini vivendam. _{minimamque ab}

iila diveriitatem erroneam & natura contrariam esie

ilatuendum, aut eodem _{impeliente perfefHo in}

virtute _{poitta pro meta, ad quam tendere debet}

omne noftrum _{ftudium, habenda. Haec} vero cum

ita _{fint, jure poftulamus moralem ordinem in even¬}

tu rerum, tit felicitate _{dignus felix quoque tandem}

Evadat. _{Jure enim id poftulatur, cujus denegatio}

necesfariis ideis & _{feniui, (ine quo humanam}

natu-ram _{concipere nequimus, repugnaret, juila vero.haec}

poftulatio fidei fpeique noftra vaiida iatis &

cran-quiüicati virtutis ftudioforum fufficientia fundamenta prabet; quam enim natura humana nobis prafcribit,

deftinationem, falfam & deceptricem habere nequi¬

mus.

§· VI·

A ratione _{viriumque fenfu prima & fortisfima}

fiduciae, qua moralem ordinem in eventu rerum

ex-ipecfcarnus, fulcra re&e fic petimus, confuia

earun-dem confcientia ad _{poftuiandum pronos facit}

homi-num _{animos; eadem vero debita attentione}

examin,a-ta & diftin&e _{cognita, juftara.hanc esie} poftulatio-nem

verum _{jure poßulato.}

Ϊ3

nem agnofcere _cogimur. Enata hinc _{periuafio, ad}

exfiftentes res _{rerumque eventus confiderandos com}

veria, a bonitatis Sc fapientiae veftigiis ibi obviis

no-va robora _{petit & peterc debet. Et cum attentus} rerum _{perfcrutator flnes optimos Sc iapientisfimos ie}

eo _{magis detegere animadverterit, quo longius} latius-que rerum fcientia evagatus fuerit, re&ius

conclu-dit, ordinem moralem etiam in iis, quae fcientia

asfe-eutus non fuerit, _{revera exfiftere Sc cum ßducia} ex eventu rerum _{exfpe&andum esfe, quam ab iis*}

quas inordinata illi videntur, fubvertendum esie or¬

dinem obfervationibus hominum obvium _{impia te¬} rneritäte _{judicat. Probabili iic quoque realitate fub«}

nixam & _{experientias teftimonio quodam modo ro«} boratam habemus _{poftulationem a forma rationis Sc}

ienfu virium _{primum enatam. Hacc vero juila de}

morali ordine _{poftulata non alia fecum ferre fiduciae}

fundamenta, quam quae totam hominis

deftinatio-nem fpe&ant, _{vel nobis non monentibus perfpicuum}

ssfe _{arbitramur, hoc eft, fidenti certitudine}

conten-dere tantum _posfumus

, feJicitate dignum virum

bea-tum _{quoque tandem & felicem evafurum2}

quamvis

hoc vel illud _{particulare bonum eidem promittere}