.Γ
Ό. 3. DISSERTATIO PHILOSOPHICA , DEAPPETITU
RATIONAL!.
QUAMCONSENT. AMPL. ORD. PHIL. UPS. PRiESIDE
MAG.
DAN.
B0ÉTH10,
ΕΤΗ. ET POLIT. PUOJF. REO. ET ORD.
PRO GRADU
PROPOKTIT
LAURENTIUS
FRED.
SUDEÄMANNUSi
m AUDIT. GUST, MAJ. D. XXII FFBR. MDCCXCIv. Η. Α. M. S.
υ Ρ S A L I JE,
DE
APPETITU
RATIONALI.
§. ΐ·
In
adofficiis
dnitaminaprsefcribendis Sc inculcandis omni
rationis provocarunt homines,tempore
Sc hocipfo innuere videntur, fe prsecepto generali: Five
Jtcun-dum rationem, particulares julti Sc honefti leges
comple-£ti. Confufa htec legislativse poteilatis, in ratione collo-catae, confcientia, ni fällor, in causfa eil, eur inter
pri-mas quaefliones, quae diilin&e expofitse, folvendas femet
illis offerunt, qui philofophicsm regularum moralium
co-gnitionem curae iibi esfe yolunt, prsecipue enodandum obveniat, quid in voluntate excitanda Sc determinanda
rationis iit. In hac quaeitione proponenda diftinguendi mos invaluir inter facultatem appetendi vel appetitivam
fuperiorem Sc inferiorem, feu appetitum, hac facultate
conceptum, Rationalem & Senfinvum, quo indicatur id
praecipue agendum esfe, ut efficiatur, an revera detur
facultas appetendi fuperior Sc appetitus rationalis, Sc qua in re heec facultas ab inferiore Sc feniitiva differat. Quam«
vis autem fic enucleate, ut videtur, propofitas habeamus
quaeftiones, maximi in moraii hominum natura vindican«
da Sc defcribenda ponderis, & frequens in iisdem
eno-dandis non defideretur Philofophantium cura, haud ta¬
rnen pauci funt, qui exiilimanr, nodos circa easdem
oc-currentes fecatos potius hucusque quam fohuos fuisfe, Sc
eapropter rem, multis adhuc obiiram difficultatibus , ulte*
riori philofophorum disquifitioni commendant, ut tandem
4 De Appetitu Rational;.
ad liquidum perducatur. Non ea mihi eft virinm
fidu-cia, ut optato huic fini me quidquam conferre posfc exi·
Itirnem; veniam ramen me facile impetraturum fore
fpe-rare aufus fum, ii quee mihi optima, &, ad conftans
mo-ralitati pretium ftabiliendum, aptisfima, in explicando
ap-peritu Rationali vifa funt, illuitrandi quaiemcunque prae-fenti opella pricbere conarer anfarn.
§, II. Voluntati hurnance inesfe facultatem, extra
prtefentes <5c ccecos fenfuum impetus Temet extendendi,
nemo unquam in dubium vocavic, illam itaque a
faculta-te, coecis fenfuum illecebris adftricla, omnes fepararunt,
unde primam inter facultatem appetitivam fuperiorem de inferiorem diftinguendi occaiionem n3<fti videntur
Philo-fophi. Experientia dein duce, cum eos fugere non
pos-fet, hominem, quamvis fuperiore cjusmodi facultate in«
ilrudum j fe haud raro fenfuum illecebris ccecum & de
eo, quod Tibi aliisve inde eveniat inctiriofum tradere,
maximi momenti femper habitum fuit, ut homines ab
hoc in perniciem ducenre fenfuum imperio ad ufum fa-cultatis fuperioris, a Senfuali appetitu ad rationalem
avo·
carentur. Attentio iic excitata non potuit non ferri ad
accuratiores inftituendas disquifitiones de indole Sc vi fa-cultatis, cui fpretis fenfuum illecebris obediendum esfe docuerunt, etque de fundarnento difterentia·, quae inter appetirum rationalem & fenfualern conftituta eft,
prasci-pue cum, ut dudum monuimus, illam cum morali homi¬
nis natura intime copulatam esfe non potuerint non
animadvertere;
§. Iii. in deferibendo vero, quid rationis & quid
fenfus fit in eo, quod appetibile hominibus haberi pot«-eft, deteeminando, haud exiguae occurrere videntur
dif-fieukates$ five enim hoc a ratione ftve a fenfu ortum
De Appetitu Rationalt 4
habetur, generali nomine boni venire folet, δί haud pauci, qui in analyii hujus ideae ad Ultimos fe progresfos esfe fontes blandiuntur , unam eandemque utriusque Ha«
tuere non dubitarunt originem. Si enim, ut inter
phi-lofophantes plerumque convenit, Senium, quatenus ad res
appetibiles pertinet per confufam, Rationem vero per
di-ilinbfcam boni reprsefentationem definiremus, alia non
es-fet utriusque differentia, quam inter ejusdem rei conftu fas & diftin£las notiones. Diftinbta vero eil notio, qua¬
tenus fecundum qualitatem , quantitarem, relationes &
modum examinata intelleelu concipirur. Hinc notio boni diiiindla vel rationi bonum illud esfet, quod
comparatio-ne inftituta inrer ea, quae jucunditate quadam nos affici·
unt δί grata habentur, tam gradu
quam perpetuirate
ex-celleret: aliis gratis fruendis δί obtinendis
neque in prae-fenti neque olim officeret: quodque
porro refpe£lu ad
adminicula,
quibus obtinetur δί confervatur, magis innoteflate uniuscujusque esfe potefl:, & denique,
prout ad
natum, in quo quisque poiitus eil, relatum, magis
necea-fariam δί indubiam fecum ferret jiicuriditatenu
§. IV. Pofita diftinela hac boni notione ut
appeti-tus rationalis obje£lo, id quidem efficeretur,
ut quae ra-tione utentes appeteremus alia fsepisiime forent,
quam ea quae cceco fenfuum impetu placenr. Fieri tarnen posfe
fatendum eil, ur quae primo vifu placuerunt, interdum etiam poil accuratius examen
pro optimis haberenrur,
wnde fequirur, res feniibus appetibiles non
eam ob
caus-fam a rarione pro non
appetendis haberi, quod jucunda
fuerint, Ted improbari quia cceca. Sic enim explicatus
rationalis appetitus non jucunditatem refpueret, Ted
omni,
quantum fieri posfet, refpe&u rnaximam commendaret,
δί nihil obilat quominus illam in fenfuum oble&amentis
quererer, Pr&terea neminem vel paulisper in idearum
ana-De Appetitu Rationali.
analyfi verfatum fugere poteft, omnia ca, quee mediate
bona vel utilia habemus, in bonis ideo poni, quod fini ,
quem ut appetendum quis Tibi propofuir, conducanr, htrc
vero adminiculorum cum fine, quicunque demum ille
fu-erit, conveniencia ratione flatuitur. Jam vero finis haud
raro in fenfuum voluptate pofitus eft, adeoque fenfualis,
adjurnenra vero, ad hunc obtincndum idonea, rationis, ad difhn&ae cognitioriis leges efre£lus cum causfa copn«
lantis, funr, adeoque ad appetitum rationalem pertinent,
interea tarnen praeoipuum, quo fe voluntati commendant,
pretiiun a fenfuali jucunditate, cui inferviunt, rnutuantur.
§. V. Praedicara, diftinEla Sc confufa, qua? notioni
boni adjicimus, prout in illa ponimus vel rationalis ve*l
fenfualis appetitus obje£tum, non innuunr diverfte csfe
originis res feniibus Sc rationi appetibiles. Ad
fimpli-cem quandam Sc particularem perceprionem jucuoditatis,
in qua plura diftinguere non posfumus, reduci utraque
posfe viderurj notio enim boni diftin£la ex
comparatio-ne plurium rerum, jucunditate femet commendantium,
adquirirur, unde regulae appetendi, in illa cornprehenfae,
non bonum quid procreant, fed quod aliunde datum
fu-erit, quatenus idem cum aliis, fibi quoque oblatis, com·
paraverit bonis, commendant. Qui itaque fimplicem o·
mnem boni perceptionem Sc quarumlibet idearum
origi-nem in fenfu ponunt, non posfunt non rationi omnem
bonum procreandi potentiam denegare, illique aliud non
permittere officium, quam ut bona iibi oblata inter fe
comparet Sc ad experientias leges disponat. Ne vero fic
facultatem appetendi, quam vocant fuperiorem Sc ratio¬
nalem appetitum a fua detrufisfe dignitate, rationemque
appetitus feniitivi miniftram conftituisfe viderenrur, curae
illis fuit, ut monftrarent, esfe aliquid vel inter mediata
vel immediata bona, quod, comparatione foilicite iniliruta,
ra-De /2ppetitu~Ratiomli. 7
ratio femper & conftanter omnibus
reliquis
, quasbona
habentur, praeferret, unde appetitus rationalis Sc
fenfua-lis realis Sc perpetua conftare videretur
diverfitas.
Fac
vero, ur vel immediatus humante naturse inesfet fenfus, a
quo perciperetur jucunditas, quae cum aliis gratis
fenfa»,
tionibus, fecundum intelligentiae leges comparata, palmam
fingulis praeriperet, prsecellentem hane
jucunditatem,
utlegem homini daram Tibi cogitaret quidem ratio,
appeti¬
tus autem re ipfa non ad rationem , fed ed
fenfum
per-tineret. In circulum igitur, quantum mihi videre licet,
quaeftiones de appetitu rationali perperuo volvunt, qui
aliam rei appetibilis differentiam, quam qute inrer
confu-fam Sc diftinitam illius notionem obtinet, non admittunt,
Sc nihilo tarnen minus, appetitum rationalem
commen-danres , aliud fe proecepisfe putant, quam quod
contine-tur praeeepto: Pruäens eßo. Fruftra difficultates omnes
fe fuperasfe quis erederet, adferendo, fenfum, cujus
ju-cunditati palmam adjudicar, inrimum aliisque nobiliorern esfe, ideo quod ufum facultatum, quibus homo ceteris
animahbus antecellit, prtefupponat, antequam jucundum, Uli proprium, mentem moveat. Ntm quamvis negan-dum non fir, fantes ejusmodi jucunditatis in homine
ad-esfe e. g in fenfu pulcri, fublimis, Sc bene a£tae virse
confcienria, tamen quanidiu jucunditate folum &d
volun-tatem referantur, ad rationem non magis pertineret
pal-ma illis adjudicara, quam rarionis esfer, quod quis palato
dulcia fvave olentibus prasferret.
§. VI. Htec vero quamvis ita fint, neminem esfe
putaverim , qui non praecepto: vive fecundum rationem
vel urere facultate appetendi fuperiore, fe plus
protulis-fe opinstur, quam nudam quandam vitae prudenrer in»
fHtuendse commendationem, 6c me judice haec illum ne*
quaquam fallit opinio. Anguftis enim nimium cancellis
clau-$ De Appetitu Rationell.
dauderetur appetitiva hominis facultas, Γι Jhcundis Sc uti·
libus folum adftringeretur. Quae inter ea , quae officii Sc
qute prudentiae funt, mentibus adeft non oblireranda
di-verfitas, facultatem hominis indicat imperata fponte
eli-gcndi, non quia jueunda vel utilia eadem judicat, Ted
quia lege praecepta funt. In hac vero faculrare defcri-benda 0c vindicanda parum efRceretur, Γι Tandioni, prae-miis Sc pcenis , praecepto additis, urut legem conftiruen-tibuSj inhasreremus, iic enim in aeitimarione boni Sc
ma-li ad renfuum di£lamina denuo provocaretnr. Sed cum
ab his omnibus avocandam esfe quaeftionem facile
appa-reat, aliud quaerendum non fupereft, quam
universale
Sc necesfarium criterium, quo quid lege prsecepribile
esfe posiits feu Tumma conditio boni, omnibus, quibus
leges ferri posTunt, communis, jam veio, rationis esfe
omnem univeiTalitatis Sc abiblure necesfarii requifitionem,
mihi forTan concedent oranes, qui in rebus ad
Phiiofo-phiam pertinentibus vel paulisper verfati Tunt: illa facem
praeferente in iis, quas experientiae Tunt a particularibus
ad generalia aTcendimus Sc hsec denuo ad fyftematicam
unitatem, quantum fieri poteft, perducere allaboramus.
Eadem ratio ad volitionem , qualcm eam ab omnibus ex¬
tra puram volendi facultatem poiitis abftra&am mente
concipere posfumus, adplicata, ipfa fyftematica unitate,
vel univerialitatis Sc abfoluti requiiitione lex eft, quam
liaud male antiquitus per Λoyov cg&ov definitam habemus. lila criterium conftituit prteceptibilium Turnmarnque condi-tionem boni omnibus ratione praerditis communem, quam,
quamvis abftra£ta propofitione comprehenfam non
ex-primeret, in concreto tarnen Tibi adesfe nemo dubitarer,
de confiliis fuis aliorumve judicans, quod bona non
fue-rint, quia eadem fequi omnibus libere volentibus, in
iis-dem quamvis poiiti fuerint rerum circumilantium
mo-in«ntis, permitterei: 1 non velleows.
De Appetitu Rationali.
9
§. VII. Habemus fic bonum, quod omni refpe£lu
rationis efb, quodque ad appetirivam fuam facultatem ideo
pertinere videt horno, quod rationis confcius eil. Adeil
menti appetitus, cui nihil cum jucundo 6c utili, ab
ex-perientia aeftimandis, commune eil, qui extra
fenfibi-lem rerum fcenam mentem extollens, lege bona h.
e.
re-£ta juilaque unice adprobar. Poiita ha^c
appetendi
fa-cultare, eam folam pro abfolute fuperiore habendarn
es-fe negari nequit3 ex iis enim, quae dudum attulimus
pa-tere arbitramur, comparative tantum
fuperiorem vocari
posfe eam, quse circa diilin&as notiones jucundi &
uti-Iis verfatur, ut a cceco 6c inconfulto fenfuum impetu ie-paretur. Appetitus iraque hominis in tres clasfes dispefci
posfe videntur, quarum prima appetitus ccecos, altera
callidos vel prudentes, tertia re£los vel
juilos
compre-henderet: quapropter diilinguimus inter
appetitum
fen-fualem comparative rationalem 6c abfolute rationalem
ii-ve purae rationis, quorum hujus eft
imperare,
I i · > . . ·' -·'! '·' ... . . . ' . ;b7i■· >: v ;?> -i.· * ■ i ■-·.-·■-·
