Primae scientiæ educationis lineæ, quarum particulam XIX. venia ampl. ord. philos. Ups. præside mag. Dan. Boëthio ... exhibet Olavus Erici Lindahl, stipend. reg. Vestrobotniensis. In audit. Gust. maj. d. XX. Decemb. MDCCXCII. H. a. m. s

87

D. D.

LINE

_M9

QUARUM

PARTICULAM X!X.

(f

_***■

VENIA AMPI. ORD. ΡMILOS. UPS.

ΓR .<£S1D Ε

Μ,

o.DAN.

BOÉTHIO,

ΕΤΗ. ET POLIT. PROF. REG. ET ORD.

EX Η IBET

OLAVUS

ERICI

LINDAHL,

Stipend. Reg. VeftrDbotmenßs.

IN AUDIT. GUST. MAJ. D. XX DECEME. MDCCXCII. Η. A. M. S.

UPS _ALIiE,

PROSTEN

och

HÖGÄREVÖRDIGEoch

HÖGLÄRDE

Herr

MJM.1C Χ XSl'JB JL

SAMT ' HÖGÄDLA FRUN

B

MIT.

CXLTS.

_XXyJMJ2X?

född

_WIKMARKj

MINE HULDASTE FÖRÅLDRAR!

iffffiormogen

at

η

a

gon

fin

kunna

belöna Eder

godhet

och Edrå

_{välgärningar, njuter}

_jag

_{dock den}

tilfredsftållelfen,

genom

tillägnandet

af des/a

blad, få betyga

Eder,

Ömafle

Föräldrar !

min

kärlek

och tackfamhet, famt den

oföränderliga

vördnad,

hvarmed

jag

framhärdar

MINE HULDASTE FÖRÄLDRARS

Lydigfle Son

- '

Educaiimis L ine a. _*45

§. XXXIV.

Externa _{agendi Sc de iis, quce uttilia re&aque funt,}

quserendi incitamenta, a causfis haud parum pendenr, qua: in privati hominis poteftate minus poiitse videntur;

has inter _{rerumpublicarum forma öc adminiftratio}

prae-cipuee haberi folent. In quocunque vero harum rerum

flatu, ubi _{dignitati humanae} narurac confulere permittitur,

liberoque virium humanarum exercitio & virtuti locus

datur, efficaces ad _{agendum ingeniique vires colendum}

ftimuli non _{deiunt, debita tanrummodo ii adfuerit in iis} perfpiciendis Sc adhibendis foilertia. Åntiquas

perfpi-cacia Sc vita: _{fapientia confpicuas, hoc quoque noftro}

tevo imitari liceret _{gentes, ii, quce nobis ad agendum} adesfe _{posfent incitamenta Sc de vero re£loque in}

qua-cunque re qu^rendi occafiones non _{negiigerentur aut}

prarpoftera docendi ordine non tolierentur. Parum

re-feit an librorum meditationi _invigilando,

an ex alio^·

rum ore _{pendendo, fapientiam augendi quis}

quaerat

fub-iidia, dummodo eadem _{qucerit, öc haec adminicula, ordi¬}

ne virium humanarum indoli _{congruo, ita adhibentuc}

ut fim _{propofito inferviant. Conjundla valent, nec vivo}

ore tradita _{fapienria fupervacaneam}

umquam reddunt

in libris eandem inculcantibus evolvendis _diligenriam.

Proprite enim meditationi haec magis locum dat, quam iila; meditatio vero _{quantum incrementis ingenii Sc feien·}

tise _{infervit, neminem fugere poreft, qui meminerit,}

non aliorum do&rina Sc _{praeceptis, quantumvis memori·}

rer recitari _{posiint, ied ea rerum cognitione,}

quam in

fuccum, urdicitur, Sc fangvinem, ipii convertimus,

cre-fcere _fapientiam.

§. XXXV.

Ut ex aliorum doflrina _{noftram augeamnus,}

requi-ritur ijo ut eandem non inviti _{confulamus,2:0 ut de rebus,}

Prim# Scientia

de _{quibus ipH quterimus, nos erudiat, 3:0 Ut ea nos} docear _{ordine, ur ρ nefeηti fciencli cupiditari fatisfa£hira,} ulterius _{progrediendi volunrarem exciret. Quomodo his}

requifiris iarisfiat educationis fubii diis, in libroruni

le£fro-ne _{pofius, brevitér disquiremus.} §. XXXVI.

Ut non inviri _{prteceptis aliorum, lirteris}

configna-tis, fuam augere ftudeant veri reftique fcientiam

edu-candi, litteras idiomaque, quibus exprimuntur, familiärescos fibi _{prius reddere debere, quisque facile faretur, sdeo ut} fine diiticili contentione liueris exarata _{legere le£V.sque}

fenfum _{fubjungere fciant. Deinde etiam requiritur, ut}

fapientiores felicioresque fe fururos esfe fperent, libros

asfidua veriando cura.

§. XXXVII.

Quod ad prius attinet, cum prima inftitutio ope

linguae cuique vernaculae communirer tradi fölet, & pe-ritia eam _{legendi atque intelligendi per ludum potius,}

quam laboriofam quandam animi contentionem adquiri poteft, ea facile removentur _impedimenta, quibus

deter-rcri _{posfunt juveniles animi , ne e libris eadem confcriptis}

fapientiam haurianc, dummodo ipfam fapientiam fibi ne-cesfariam utilem vel _{jucundam putenr.}

§. XXXVIIT.

Majoribus laborare viderurimpedimentis fapienrise haud

invitum _{ftudium, cui fatis fieri nequifabfque promta <Sc} fufficienti_{linguarumexoticarura, emortuarum prsecipue}

cog-nitione._{Deterrentur, juvenum prtefertim,animi a longa& la»}

boriofa cura in _{verborum, dicendi formularum &} conilru-

aio-Educationis Linea. ₁₄₇ £lionurn _{grammaticniium fcientia collocanda, unde fit, uf,} de-iidiac favens illis _{plerumque arrideat opinio, quaehnguarum}

emortuarum _{praeiertim itudio tempus inutiliter teri}

perhi-bet, perdicafque rerurn cognitioni-esfe horas in verbis

addifcendis confumtas. Non _{quidem is Tum, qui nomen}

fapientis dt eruditi viri illis denegare aufim, qui nulla neglexerunt Tcientiae adminicula, quae in lingva vernacuia

aliorumque, quorum intelligentia faciliores habere

viden-tur aditus, _{idiomatum cognitione praefto esfe posfunt,}

quamvis Latinas Graecasque minus calluerint litteras. Ab.

altera vero _{parte mihi concedendum esfe puto: harum} lingvarum ftudium, ea continere Tcientiae adminicula, quae fi bene nota esfent, & pleniorem & folidiorem,

de faciliorem redderenr omnium adjumentorum _ufum,

quibus alias rerum cognitionem _{adquirere jam licet.}

Quantum idiomata, quibus ufi iunt primi icientiarum, ad

nos _{transplantatarum, ftatores, in ipfam icientiarum}

in-dolem vim inihientem habuerint facile _{inteliigi poteft,} de _{quod latiatis Termo, ad noftra usque tempora per}

totum _{fere excultum orbem ad eruditionis «Sc fcientia:}

theTauros _{poileritati refervandos aptisfimus judicatus,}

non fine _{gravi folidioris Tcientiae damno negligi de in}

deiVetudinem abire _{queat, re£le, me judice, dudum} ob-Tervarunt viri eruditisfimi de rerum _{-fcientia inclyti.}

Prseterea, fi ad icientiarum de folidse _cognitionis

fta-tum, _{qualis apud nos eil, attendimus, jure contendere}

posfe nobis videmur, juvenem, cui _{fupra vulgus}

emine-re «Sc _{Tapere fas eil, ad eam proveflus aelatern,}

ut de

rerum fundamenta «Sc _causfas, cum fru&u _{quaerere posfer}

de _{deberet, qui tarnen linguae latialis fcientiam iusque}

deque häbuerit, nullam de illis ferio quacrendi voluntatem

-habere _{posfe, nec illud fecum ferre labore de} conivetu-dine fuba&um _{Ingenium, fine quo nemo ad Tcientiae} de _{fapientise adyta viam Tibi munire}

unquam valuerir.

Prima Scientia

j^tas, quae inter feprem Sc quindecirn an-nos excurrit, ad fundamenta Se causfas rerum _{inveftigandas adhuc non}

matura, fed memoriae _{vigore excellens,} his aliisque

fci-endi fubiidiis _{coliigendis promroque eorum ufui adquirendo} deftinata _{eil, nec ullurri tempus in* lingvarum}

_ftudio,

hoc annorum _{juveniiium fpatio, collocarum utiliori rerum}

fcientiae _{perdirum esfe credimus;, nihil enim impedk,}

quominus rerum cognitio, cujus vel avida vel capax

fuerit haec setas, cum _lingvarum ftudio conjungatur, _ut

illa hoc facilius _{juciifidiufque reddat. Cum}

por-ro perfpicue, adcurate Sc _{ornate dicendi} facultas _a viro,

qui fcientiaiibi aliisque infervire cupit, mature

.adquiren-da _{iir, grammaticales, ut per injuftum haud raro}

con-temtum Sc _{ignorantiam vocari folent, tricae, quse lin¬}

gvarum ftudium taedio plenum plerumque efficere

folent,

quatenus ad re£te benequc loquendum juvant, negligendae·

non funt. Et _{vereor, ne} illi, _{qui amorem} fcientiarum praetendentes, tempus in folida lingvarum cognitione.

abfque necesfirate collocari perhibent, quid fcientiis ea-mndem que flori. conducat, ignari omnino cenfendi fint».

§. XXXIX»

Quoufque igitur lingvarum Studium fini, quem

educa-tiorie _{propoiitum habemus, necesfarium cenfetur,} edu-candis ut officium retle _{injungitur. Curandum vero, ne}

fterile admodum Sc taedio _{plenum habeatur hoc ftudium}

ab _{illis, quibus idem injungimus* Pendet hoc vel a gene¬} rali illa fciendi _{cupiditate, quam in educandorum animis}

excitare Sc fovere _{potis fuerimus, qua nihil, ingenii}

memoriae Sc _{judicii viribus exercendis infcrviens, non} libenter _{quaerunt; vel a methodo faciliori Sc ingenii vi¬} ribus _{adaptato, qua lingvarum fcientia illis propinatur;} vel _{denique ab} artificio, quo motiva, aliunde conquifita,

Edutütionis Linea. 149

cum negotiis _{quae, per}

fe minus

placent,

necesfario

quo-dam Sc. non toliendo vinculo copulare valemus.

Obfer-vandum praeterea magnam parters

inpedimentorum,

quae

negotiis per

fe minus

gratis

fufcipiendis obilare

folent,

Sc taedii _{quod eadem}

_fubfequitur,

crebriori

exercitatione

& confvetudine tolli, hanc vero facilius

contrahi,

fi

in

bis _{quoque negotiis}

_{fufcipiendis Sc}

peragendis

flimulatur

animus aliorum, a-qualium praecipue,

aemulatione.

In

Scholis _{publicis lingvarum non}

_minus

_quam

aliarum

difciplinarum per

fe

minus

jucundarum

iludiutn

felicius.

plerumque

fuecedere

folet3.

quam

in.

privatis..

§. xxxx

Pofiulavimus _{quoque, ut}

_fapientiores

felicioresque

fe futuros esfe fperenr

educandi,

libros

asfidua

verfan-do cura. Ad quaerendum Sc

fcifcitandum

excitari

debet

animus, antequam erudiri poteft,

Sc

praeparatum

ad

li¬

bros confulendum habere debet animum, qui eosdem fpontanea

verfare cupit

diligentia..

§. ΧΧΧΧΓ.

Naturac confentaneum minimeque

improbandum

eft, ut in ornnibus negotiis

fufcipiendis

quteratur

cuihono?

Nec haec licentia unquam educandis vitio

vertenda..

Cavendum vero, ne haec quaeiliö ad defidiae

alimen-tum Sc excufationem verratur. Omnia bo«a funt Sc a

juveniübus quoque

animis

pro

bonis

habentur,

quae

curio-iitatem _{fciendique cupiditatem} excirare

Sc

fenfurn virium

eorum fovere posfunt. Fauila fcientiis

omine

quaerer©

*:ceperunt earum

cultores: cui bono

? Dum

hac

quaeiliö-ne ab inutilibus Sc captiofis tricis ad veram rerum

per-fcrutationem. converfa eil eruditorum attentio;,

ad

Ρritu& Scicntiß

mnum vcro _{fapientite & folidae mentis humanae culturas}

tendit, cum _{genio fseculi ad} cum _{detorquetur fenfumj}

ut nihil in bonis _{ponatur, niii quod vel ad} volupta-res, vel divitias vel honores viam _{expeditiorem reddar.}

Cum vero re ipfa bonum id _{habendurn fit, quod ad}

ex-cellentiam & _{digniratem humanae naturae tuendam &}

au-gendam juvat, facile apparet, curam hujus boni animis inftillandam & hinc _{praecipue ftimulos petendos esfe,} qui-bus ad _{fapientiam augendam ferantur homines. Neque}

ccecos adeo & _{depravatos esfe credimus hominum}

ani-mos, ut _{antequam exemplis. & praepoftera inftitutione}

perverfa fuerit eorurn indoles, dignitatem a ratione

re-rum _{cognitione & fapientia collufirara derivandam, ut}

inutilem vel minus _{jucundam parvi faciant vel rejiciant.} Facile _{itaque fciendi & fcifcitandi voluntas excitatur,} curandum vero ne _langvefcat.

§. XXXXIT.

Hoc quatenus a fubfidiis educationis, in librorum le-£ione _{politis, pendet, alteram illam regulam, fcilicer ut} de rebusj de quibus ipli quaerimus, erudiamur, in libris

inftitutioni infervituris _{confcribendis, vel in dele&u}

eo-ruoij qui in educandorum ufum confcripti Tunt, habendo,

obiervandam esfe _{jubet. Ut fciamus, quibus de rebus}

quisque quaerat, live quod idem eft, quem fenfum quse-ftionibus a fe fa&is _{fubjungat, necesfarium omnino eft, ut}

quam dudum colle&am habet in quar-umque re idearum

copiam, mentisque illus indolem perfpe£tas nobis

habea-mus. Alios enim fcientia aufturo , non quae iibi, led quae

allis _{perfpicua Tunt qnaerere fas eft. Libri igirur ad re¬} darn _{juvenrutis inilitutionem quid collaturi, ab iis quce}

juvenilibus & adhuc parum cuitis animis non omnino

Educationis Linea.

bus _{queerendi.s Sc perfpiciendis par}

_fuerit

educandorum

intelhgendi facultas,

perrra£lare.

Verbis

deniqus.per-fpicuis, Sc quorurn non

failaX

efl:

fe

η

fas loqui

debent,

§. ΧXXXIIF.

Optandum föret, ut.libros

inltiturioni

juventutis

in

quoetinque fcientise humana? genere aptos,

intelligendique

Sc fcifcidaodi facukati _{cuique rerati concesfse}

adcommo-daros, baberemus. Laudabili quidem cura hoc in nego¬

tio defudarunt noilri aevi homines, de redla juventutis

informatione folliciti, an vero eo quo par cil

fuccesfu,

dubitare licet. _{Apud nos certe adhuc de}

_penuria

ho-rum ad educationem rite inilituendam adminiculorum jure queritur. Germania

iisdem

abundare

videtur,

fed

vereor, ne multaquoqtie illa adhuc deiideret.

Qui

eru-6 korum Germaniae hac in re fuiceptos labores

cogno-fcere fibi _{jticundum judicaverit, adeat}

_librum

Lipfiae

A:o 1795 edirum cui, tirulus CburtiSleviftik

der Erzie¬

lt_{ungs ScbrijißelLr}

_Deut

_je

_{biands. Ein}

_Handbuch

_Jür

Erzieher*

§. XXXXIV.

De vera fapientia aliorum

anirnis

inilillancla

folicito,

five hoc _{feripto live viva}

_inilitutione

_facere

_(ludet,

com-mendandam esfe rnethodum, qua Socrates ad

amicos

fuos

erudiendos Sc ad fapienriae do£lrinam

formandos olim

ufus fuit, Sc quam ipfe Artem

obiletriciam

animorum

vocare folebat. In eo vero _praeeipue pofita

eil hujus

artis _vis, ut ab idearum penu, quam

colle£lam

dudum

habuerint inilituendi, eas depromat Sc ab ea parte mon· ilrer, qua novas, hoc eil, quae

educandis

antea

latuerunt

rerum _{proprietäres Sc}

relationes

perfpkere

posiinr;

fic

enim fe non tam ab aliorum do£lrina cognitioncm

auxisfe,

152 Prim# Scientia

quam eandem propria animi viquafi peperisfe Tibi videntur.

Methodus_{dialogiftica, antiquis Philofophis adco iamiliaris,} ad Socraticam hanc artem _{compoiira fuit, Sc erorematica}

ad _{iimpliciores erudiendos noftro tempore aptisiima habita,} hanc methodum imitari forfan voluerunt _recentiores,

ve-reor vero, ne forma tantummodo qualicunque externa

noninterna vi Socraticam referant artem. Libros

juveni-bus Sc educandis_{pervolvendos tradimus vel ut utilcm rerurn} fcientiam eorum _{ope adquirant, vel ut virtutem, ututulti¬} mum omni educationi _{proponendum finem, reverenter}

habere, exercere Sc amare difcant. Ut _{prius obtineatur,}

libri _{intelligentia: Sc viribus uniuscujusquae actarisadcommo} dandi _{funt, ut primae serati dehimati, ad res particulares} Sc fenfibus _{obvias, proximas fenfibilesque earum} rela-tiones monftrandas _{tendanr, Sc qua: his fuccedunt} maruri-ori _{paulisper aetati uiui futura fcientice fubfidia, has res} Sc rerum relationes in eas _{difpoiitas exhibeant clasfes Sc}

ordines, quae rnentem ad illarum fundamenta Sc

princi-pia fyftematico & Philofophico ordine inveiiiganda prae-parant. Optarem ut maxima, qua fieri poteit brevitate, ie _{commendantes, coniignatos haberemus libellos,} Scho-larum Sc _{Gymnafiorum in patria ufui infervituros, fieret} enim _iic, ut ad _{fyftematicam Sc Philofophicam}

cognitio-nem in Academiis _{proponendam magis}

prseparatos

habe-rent _{ingenii Sc intelligentise vires, qui easdem} ftudio-rum _{gratis, adeunt.}