Disputationem hanc philosophicam de actionibus humanis invitis, consentiente amplissimo philosophorum ordine, in regia Svionum quæ ad Salam est academia illustri. Præside ... Joanne Bilberg ... in auditorio Gustaviano majore ad d. [15] Maij anni 1689 pub

v 9_C .

ß. c. _T).

Öifputationcm

haltic

_{Philofophicam}

ACTIONIBUS

HU

MANIS

IN

_VITIS;

Cbnfentiente_{Amplifiimo I}

_hilofophor

rum _{ordine, inRegiaSvionum}

quac ad

Salamcft Acadcmia_illuftri.

PRifiSIDE

JMPLISSIMO

_Vl%0

Dn.

_J

_O

_AN

_Ν

_Ε

asgssejx©

Geometr. Profefl. Ordin.

in _Auditorto _{Guftaviano majore ad d.Jif}

Ataij Annt 1689 publica Etuditcrum

cenfura inbjictt ANDREAS _Abrali.Fi!,: HÖLML ÉNSIS. VPsJlTtAE ' " ' ' .',λΑ· · .·■ '' ,J1' ' ÉiéudiéΗ Ε Ν RI C V S CVR.IO S. K iii ΦAtad, _{Vpf. fiibliop.}

viRO

_,2

Summe

_T{e\erendo

ac

Jmplis/intö

titi

D O MIN O tni

Mag-

MATTHI&

_ISER^

Paftori

Holm. Frimario,

_Co%f

iiftoriique

qaod

ibidem

eft,

ψο

Pr^fidi

_graviilimo,

Patronomeo. _magno

&

benignifßmö

aternum

fufpictendo

_{♦ txb} icul ■tdil V I RO fm mti)

Tlur. (fteVerenlo

_{atj} Amfotis/imo 'n%}

D OM_{I2{0 /}

Mag.

pN^:

ARNELjg

Ecclefiae

_qose

_ad

_S:hm

_Mariätn

_co

ligitaf

Päilori

digniffimo,

Cor

fiftorii

Holmcnfis AdfeiTori

pmdentiilimo

,

Promotort med

_{öptimojumtno}

obfequii

₍

honoriscuifuatcttem

profigtiendo»

^ ... "· ' η ν ^ ν.

f^Vm

_levijßmas

_{hafte cogitattones}

_de

VJtsittiontbuo Humana invitis formarem _,

.

<Wt«dabittt _{haß, num tas exercitio hoi elabcra*}

toi _{Veflrio JpUndidis nomitnbw,}

Tatroni Sum«

mi, adormre anderem, timens ne _{tarpts attda*}

|-tcia notam mcurrerein. Verum ahimum erexit

,1\infign*) Veßra beiievoUntia & favör, quo omnes

Mufaritm_{cUltores ampledifölens. Bunc itaque}

^iwpentimei_{fatum tnßgmim}

teßtßcardi

_objecpuit,

j quod diu mira penetraiia ammi abdttum iatuit,

hitmihme _{tOnjpeSlui Vefro j4m}

fifo ; certo

ffe-Yans V_{os, quaeftisin clißntes ammi}

propenfone»

'Ö _{munus hoc chartacetim}

non _{prvtiojui fed}

antmö

ixkibentis _{aßmandiim,ferena fronte ac}

ptacidis

iculis_{ejfeaccepturus,<ss4 me}

vero _{exfpeflabttis}ca* 'idijfimafufpiriA , qiiibus fummum Numeri ϊννό»

■aturits_[um,vehtVas

magninominisVirusdiu fem-10

wtfofalvos

&

incoliimes

praßare, ut catuaJDeo

onfécrati, quovnmfumma Vohscommijfa

eßiu-a,fubaußicnsVtßrismdies

vlgeåniflpteantqve;

Uimlia

nt, _Veßroj.j

Veßra

_dn.plo

nitidiffimoife

_actuto

etium (pUndore

[tilge*

patrouniodientesf ut

QQiehementerdefiderant,longotemporis _traftugaitf ^ \eantacfruantur, Sic vovet.

jOl

ΓΙ Summe Rev, &AixiplVeft. Dig*

utit

o* humilimUl obferyintiffunuiqué

culter

Éwi

0|(ttwtöt»bcrommrtdUw! od) cgtiliofotb

firas?

S^nui'fftauifrtfarlig cd) toiIi« tn/ϊ ffcgiras)·

altbnxibnåen tijb ftceraff£)tvftt cUcr£n>ang/

Q50ri rfcellerfan taaöιφfir :§)pgbcné gång»

$afi giUrningiffgfteiffififmHtigallbcfefmncS /

©Φ^οφSfktnrlig lag5 bect"fenepfabcfltinc^i

©om (cmnurfnötVerfem till fen fom formtegior

affflfpederlujiepfoonom fertilfik.

©alarer(£bertproff/ min<£3roor/ jJjarframgifwa/

©amtcφ foroab3farigrbtäffbet bf£årbcftrifwa.

£pfåfängtaratiagbet meforfoarfircrut S)ocfbc£tStaberflåtiffbinbfiJ tilltttflutit.

3f(l ©obfoee£niiibc®2>£) beprpbe <£bm©inne

ßftcb&pgbοφroijTbonréfrafftutfnipifc ^)fertafin«!

QJiebaltbmabjfjrligt<!r. jfan fegncοφ<2for

©ill

§o?ft()årmebrimligtgebt/οφ feen mebemtgtmal. ®ijlunba onffar

Äff iSrcöecIts φίί#

J. M.

»u.

m

HtlicfuCSrtmn fbm na.iot fdnier foclmt*t /

Ιφαη utannppehalb.frni ,9fat οφ S5ag bijciJngf«*.

OΦπΊγ ben fominitfram bijtfan barclrnabffff?

·-5iffbr® focMiufwa t)Än fafSr fmalcbawift.

%a ®imutfan®betblijrbi mrhrtill Styflbrnlåmvat/

55cpCDtcrcfer *i;i®caber*' οφ blijr nu lljffombåmpaf.

©etfar $r. COii5Ugat ft οφfttjtigtffft«flått

£)marfcr' οφ aff©t)3b od) attffon«$unffapnatt.

mtjfen waérrrnuftmab fatta®ber 2δΞ3*1

£)φfuruuran Xwlti$man (Sobtfrån£>nbf fan fftttia, (Jbr fanetn^fir οφm#br b<nS)'o$fit Herren @23Sf

Ätt_{3 omffjfrrfeenmå nå att®päbrrfl0frub.'}

A' HONTHER

i®®

I.

Ν.

_J.

Thefi L ■ asMsss^T^j. ESJätek

^C|iAn(ur

j-n fjojpijie a~ V' _{dioncs, quae corpori,}

pj

ejuiqj

organorum

dif*

η poiitioni ac

motui,u-nice _{origincm dcbent,}

Ut concodio, nutritio &c4

dicuntur-que communiter Adioncs hominis , etiamfl de ratione , quae Hpminis

ei-fentiam conftituit, nihil

_pärticipent

_:

Kedius autem _{foli corpori, quam}

to-ti Homini adfcribuntur. Adioncs

vcro, quae immediate ac originitus å

mente eiiciuntur ac _{promanant, rede}

dicuri-%

dicunttir _{bumahar; qiiiä humani quid»}

hoc eil rationale in fe _{complefhintur»}

Ten täles lunt, _{qujfe a faciijtatibus,hu}·

irnno _{generi pr«e Brlitis a Creatore o»} ptimo atrributis, oriuntiir & dirigu-tur.intv llcdtu _nempe&

volimtate»Con-ctirrir enim _{inteile&us ad harum}

pro*

du&ioneni, tanquäm facem ferens,

qua cxcx iiti facultiti _pr^lucct.

Vo-luntasvero intelle&üs lucc ita

illufträ-ta adeil _{, nt prineipium eligens &}

li-bere fe determinans ad eas

fuieipien-das _{Priores, nimirum corporis, å} noilro removemus initituto. Pofterio-res vero > quod bene _vortat,

adgre-diamur,

rh. u.

A&io hxc h imana ex cömmüni

Moral um _{Philofophorüm fententia}

diftinguitur in voluntariam &

involü-tariam feu invitam » e iamii a&io in¬

Vita adionis hlimanx ftridc iumta:

nomine venire _{rieqüeat; quia caret iis}

prineipiis, ex quibiis deducitur Aäio

hümana, _{medioeritatifque rccipiendaé}

plane incapax eih Ceterum üon ödep

3.

> ardis cirmmfcribimüs hic hümailani

ådiotiem litnitibils , fed difFundimuS

cam ad omnemadiönem& voluncari-am & involuntariam ,quae hominedi¬

gna & indigna e£h Adio vero

volum

taria dicitur non ca famum, qua; a voluntarenaturaliter & _prxcife

cfepen-det, ita enim ipfum veile

naturale

ef*

fet adio voluntaria , qtiae tarnen

poti-us adio voluntatis aut: å potentia

vo-lendi inbomine _proveniens*quamvö~

lUntaria dicitur,uthabe: Νobiliflf. Puf*

liX i. _{cap. y»} fedea,

qüaeaderreö

Voluntatis hadenus quidem velut in

arquilibrio pofitae,

ied

jam

ad

altern-tram contradidionis_partem Üexae,p _o·*

ficifcituri _{Hacfepofita, adionem}

_n.vi·

tam nobis coniidcrare animus eil.

7h. 111.

Ädio invitä eil, cujus principiuftt

extrinfecus _{vel per vim}

_vel

_per

igno-rantiam _{agenfem & patientem}

_movet

impellitque. tχ hac de

fcriptione

fa-cile duccicit difcrtmen inter vo

urita-riam & invitam adionem.

Quemad*

moditm énim illa huic opponitur,

ita

4

étiam carum _principe

mutuam oppo-iitioncm fuüincnr. lila _{requirit, u't}

agcns feint , quid agat _, & _ut

intrin-feco im_{pulin ad agendum moveatnr}

Hacc vero contrario modo fe _habet;

nimirum aut cca&ione , aut vi

effi-citur. Benc _itaque

_Phdofophes

Ni-comah. lib. 3. _{cap« 1. $ α.κον<πχ}

euvoy tw ß'tot ηJi _{uyvoiav yv^u}{ooi. ΡθΓΓΟ}

mentionem _{prineipii hie feeimus}

,

fe-poiiro caufie nomine , & id quidem

data opera , quia fub _eo plura _com»

prehendi polfunt, quam quaa veto &c realiinfluxu rem , ut caufae ratiovult, ponur.t & efficiunt. SufFecerit hie»

ii m ovens _{aliqua ratione remcaufeturi}

qüemadmodum in _lequeneibus ex i

-gnorantfa

patebit,quar _fimpliciterrem

non effieit, led _{tantum tollit}

impedi*

men t_{um» finé}

quo res ron

produce-retur τη _achim,

rh: iv\

Éx didis conftat adionem

inVi-tam _{duplex habere}

principium,

adeo-que duplictterrede dividi , nempe in

adionem invitam _{perVina feu .violen-.}

s tam, & invitam per ignorantiam feu

imprudentcm. Ea igitur

rufcipere

di-cimurinviti, _{quae aut vicoafti, aut}

per infcientiam agimus,

Ariftoteleslib.

2. _{cap. i. A&io violenta}

_eft

_,

_cujus

principium

externa vi agentem

ieu

pa-tientem_{adigitad agendum} patiendum-vc, quod voluntas ejus

prorfus

averfa-tur. _{Principium itaque illud}

neceffe

eft, ut majoremhabeat vim & robur,

quam cui agents aut patiens refiftere

qucatj„ alias enim fuo

deflituinir

effe-Äu. _{Agens & Patiens}

_{fimul hic}

po-fuimus, _quoniam in

violentis aäioni»

bus _{nonnunquam contingit, ut}

_quis

refpe&u quidern

voluntatis cpaftus

, corporistarnen viribus revera fimul

a-gat. Sic Alcmsoä metu coaäus ma¬

trem reverainterfecit* Interdnm

ab-folvitur violenta a&io nuda

ccaftio-ne ; ita ut is _{qui vim illam paritur »}

nihil _{prorius opis ad eam}

_conferat*.

Sic Sifamenes juiTu Camby'is

detra-&ionem cutis fuχ tolcrarecoadus eft.

Sic & Lucretia å Sexto Tarquinio vim invita pafta eft. Non tame

hk

fuffc-6

iufficit , ad conftituendam a&ioncm

jnyiiam per viui , ut prineipium tan-

\

tum extriniecus _{proveniat & adfit ;} fied _{infuper neeeiie eil, ut is , cui vis}

inrgrtur, nihil yoluntatis, nihil _ope* r#, & nihil _{adjumenti ad aclionem}

jilam producendam cOnferat · UH _j quando quis cafu quodam in puteum dclapius, inde retra&us fuerir, fir qui-dem illa a&io vi , attamen moraliter

jnvira dici non _poreil

, quia adeil hic

volun a* & confenfus _{emergendi ex}

putco, imo etiam _{quocunque poteft}

modo _{delapfus in eo cooperatur.Qu#}

itaque aftio moraliter invira dicenda eil, carebit confeniu , hominemque,

£ quo fit, plane reju&antem _&repu·

gnant$m habebit, ,

Thef

Violentum liic loci _{nenaeeipimus,} prout opponfiur naturali , hoc eil

ta-le, _quod rem naturalem rationis & ( fenfuum expertem, cjufque ilatum vi quadam immutat ; quatnyis vix affir-mare _{fuftineamus ejufmodi violentum}

in natura dari , propterea quod nul¬

luni .

"

7

tum in natura tnotum, per quem

iliud

violentum vim.fuam exfcrir,

Philofo-phi accuratiores

ftatuant

violentum.

Res enim e'ufdem natura: ,qvam mo¬

do diximus, non fentit aliquam vim ,

propterca quia

facultas

, qua ea

cxci-piatur, iftinc abeft ,

nimirum

volun-tas, & übt ifla non repentur* nec

in-yoluntaria ieu violcntaactio iocum

ha¬

bere _poteft;

_(privatio

_enim

pradup-ponit habitum)

fed

prineipio

externoj, fecundum natura: ordinem fortjus a-gente, natur#

convenientcr

movetur,

ac validiori

fpontequafi

cedit: iic

cum

procer# arbores

tempeftatis vi

ad

ter-ram dcjiciuntur _» illas

violentiam

ali¬

quam pati,

dicere

non

poifumus,

niü

iefpcctu noilri , aut

videntium

tantas

moles ruere , aut earum dum cadunt

itrepitum ac fonum

audientium.

Cum

enim arbores minores habeant vires

ad refiftendum , quam aer

adimpel-lendum, neceflfe eft,ut

fecundum

na*

tur# ordinemvalidiori cedanr.

Hoc

itaque violentum

å

noftris

s

quod opponitur fpontaneo &

volun-tariö» lta Antonius _{Legrand. part.4'}

Art* i··. Kornen violenti _ad ηoftram

duntaxat _{voiuntatem refertur, cui}

di-eitur vis

_{ioferriquando}

_ei

aliquid

acccdit^ cui oblu&atur _{& repugnat.}

Th. η

Ex hifce_{jam facile conftat}

a&io-nis violentiam , qucmadmodum _eam

in _moralibus

coniideramus, unice re-ipicerc fuperiorem iliam _facultatemra¬ tionalem; novero_inferiorem

aliquam.

Hujus enim _{reipectu is, qui vim}

fufti-net, _{aliqua ratione effective}

fepenu-mero _{agit , fcu fuo adjumento} aåio-nem _{promovet,adcoque}

iic

agensme-retur _{dici, non tamen voluntarie} agit,

fed_{quicquid hic a&ionis}

nppcllarione continetur * extra voluntatis fenfum

eft, &: _{naturali ordine}

abfolvitur,quod clarius evadet hoc _{cxemplo: Fur cum}

ad _{carcercm deducirur}

, coa&ivam

vim _{fuftinet, ejus enim voluntas}

å tali ftatu maxime _{abhorret·; du&us tam5}

Sc _compuifus

eatenus _{ipfe agit, &}

a-&ionem promovet, quatenus

9

te loeo motiva fultus , motu pediim

proccdit, & tandem ad locum ,

in

quemdctniditur, pervcnit,

hac

ratio-ne eil agens _,· nihilominus _tarnen

ejus

detrufio in carcerem eil vioienta,quia contra _{e/us voluntatem}

_fit.

Tib: VII.

Hinc tarnen coÜigere _non licet , nos ea eile in _opimone, quafi

volun-tasaliquam violentiamfeil coaétionem

fubirc _{pofifeti cum fit facultas mentis·}

determinädi hominem ad _praebendum

aut _negandum aflenfuth _{iis rebus,qu χ}

ab _{intellcclii proponuntur.}

Staqucdi-cerc, eam libcre fcfe in propriis fuis

adionibus non _{habere, eil} eifentiam

ejus _{plane everteue.}

_Qiiömodo

_ila·

bit, _{ipfum velie & eligcre ,}

neceillta-te _{ilringi? contradiflionem azque}

_id

impl cat , ac ii ilatuerem Ib moveri

quicta ilatione abfolvu Immunis

i-taqne eil voluntas ab omni coaftionc

&necelfitate> _{praecipucfi relpiciamus}

eos _{a&us, qui intime tangunt} ejus

ef*

fentiam, quiquctanqnam latitantcsex

ea eruuntur ac eliciuntur, nulla

ίο

veniente _{poteftate inferiori, loco ma·}

tiva , guftativa^ difcurfivavei aiia.Ra^ dicitus hi adus ex_facultat.e ea

proma-nant, Sc _{perfedi in ea terminantur} ,

ira ut_{ejus eflenciam noη cgredianttir,}

fed inträ maneant, unde adus imma-

-nentes rede _{appellantur. Cum vero} rnentem ad adus eos _{eonvcrrinvus,qui}

immediare a voluntate noncliciuntur,

Cdtantumab ea _{facuitati inferioris}

or-dinis _{imperantur, ac propterea}

impe-rati dicuntur , invenimus vcluntatem

etiam circa eos libertate fua uti, inte¬ rim tarnen videri _{quafi cogeretur; fed} illa coadio redius eft _{volentis, quam} voiuntatis. Hujufmodi adus funt

bi-bere , ambulare , currere, ad quos

faepe homines praeter volütatem

com-pelluntur.

Th. VIII.

Sed cum in _{multis, prsefevtim re¬}

bus _{fingularibus , intellcdus}

fimplici-ter _{cognitionc carcat, oritur mde}

a-dio invita _{per ignorantiam , quae in»} vita _{dicitur, propterea quodenternum}

agnofcat principium. Bil quidem i-gnoran«*

11 ■gnorantia defedus, q»0

intrinfece

la-borat intclleclus, cxtriniecus tarnen

ftjum habet _objedum»

_At

quomodo

ignorantia rei

poiitivae

caufa erit,

cum

Uuda ht_privatio

_?

_Eftcaufaj

_etfi

_{η >n} 'r Ehyfica , quae veto ac

reali

influxu

ad

rem concurrit, moralis tarnen , qua-tenus tollit _impedimemum ,

qnod

a*

I

dum antevertat ac

tollat.

Defedum

hunc intellcdus,Philofophi morales i-gnorantiam

appcllanc

non

nefcientiam;

caufaeft, quia illa praefupponit

capa-citatemleiendi, & cojüt tåtumadum, fecundum quem icienter

agi

deberet.

Hacc autem linipliciter &

abiolute

o-mnem fanam nötitiam excludit ac

ne-gat,Prioris

äccufari

pofliint homines,

qui foli facultate

fciendi

inftrudi

Ju

ηt.

Poftcriorad res fenfui*m&

rarionisex-pertes refertur ,

cujus

conditionis

ar-bores & _{lapides &c.}

_iunt,

Adftrin-gitur quoquehaec

nefcientia

adpueros,

amentes ,6c alios, quibus rationis

u-fusnon eft,& hoc quidem rede,

qua-tenus _{iis, in} eju'modi

ftatu

confticutis,

fcientia rei ipfo

adu

contingere

quit·: Interim tarnen dici vix _potefr,

homines _{tales, eadem ratione nefcios} effe, ac _{lapides, δζ arbores. Hae}

e-nim _{prorfus vifen}

potcntia cognitio·

nem _{parandi carent. Uli}

vero eandem

habere rede _{dicutur, quamdiu anima,}

rationis fons ÖL _{receptacolum, eis}

ad-cft; etil multa _{rationi exade} confor-mia opera exferere non _valeant,

prce-pedi'i ÖL pertubaci _{corporis motu*}

Ib. IX,

Ignorantia _{hacc quamvis Variis}

mo-disdivifionem _lubeat, nos tarnen du- '

plicem eam in communi _fuppanimus,

vincibilem _{nimirtim, & invincibilem«}

lila eil, _{quam quis, adhibita}

artétio-ne & debita _diligentia

, temperare ac

tollere _poteft

, comprehendens iub fe 1 eam, _{qua; ilmul} cum adu eft;

quip-pe voluntas _agentis eundem adum ap- (

petiiffet, Γι veri _{lumine illuftrata}

fuis-fet.· iicuti ii _{quis feram petiturus,}

la- ι

tronem _occidifiet,

cui etiam non

i-gnorans necem _{intulifter. Ad illam}

vincibilem _{refertur quoque}

ignoräcia> i\

quae voluntatis _{conicnfum fequitur,ac}

II

proinde

voluntatiä.

Vult

cnim

agens

illam _ignorantiam,

_idque

_vel

imme-dia:e & _explicite,

_vcl

_mediate

_&

im-plicite: Cum explicite ignorare

vult»

affe&at ultro illum ftatum, rejectis veri

cognofcendi

mediis:

aut

patitur

Alpi¬

na _{negligentia in eum} ie deduci.

Im-O O

f

plicite vero & mediate, cum

tenebrac

obducuntur intelle&ui ejus per

afFe-dum_{aliqucmvelhabitum}

_contra&um»

Qiiod vero attinet

ad

ignorantiam

u-ßiverfalium & juris > ac ignorantiam

particularium& fafti,

cxiftiuiamus

has

poiie ad duas reduci

claflfes

,

eafq;

de-inde aut ad vincibilem aut

invincibi-lcm _{ignorantiam referri.}

_{Si itaque}

in-tciligamuscirca

ignorantiam

uti

i

ver

fa*

( lium& juris, jus naturale & commu¬

ne, nullus eft, credimus, qui id non

cognitum habest,faltcm

quoad

com«

muniiTifna prxcepta.

Si

autem

jus

ci¬

vile, idque promulgatum _,

civis

igno-rat

,

cauiafuxignorantiaeipfc eft,

quia

evulgatum cognofcere

negiexic.In

par¬

ticularium & fa&i ignorantia

multae

occurruntcircumftathc, quarum

14

dam _{per eräfiMi & iupuiäm negligen·»}

tiam _{ignorantur , quaedatli fciri noll}

poiTunt, etiamfi debita ac fumma

ad-hibcr.tur _{diligentia$ adeoq; nuncvin·}

cibilis nucinvincibilistnerico habetur.

7b. X.

Hifce itade _{ignorantia viricibili} pr&-miilis t progtedimur ad ignorantiam i

invincibiiem5 quje eft defedus,quem

-mensetiamii omnisadhibita fit_diligen¬

tia , quam virae communis ratio fett,

evitare ac toilerc _nequit.

Reipedil

adus diciturharc_{ignöratia antec.dens, ,1}

quia omnemVoluntatisconieftfum prx-cedit, ac _proptereainvoluntariiE _no-

j

minc venit, b'ft enim _{prineeps caufä} Volendi _{aliquid quod alias nee expere*}

retur nec committeretur , uti ii qtiis i alteri _{vintimptieberet, Sc} venenumab

alio infertum ignoraret ·, quod ii fei*

Viflet, Runquam ei idporrexiftet. HinC

J

occaiio ortd eft_{diftinguendiinter agc- i}

realiquid_perignoratiam invmcibilem*

& _{ignorantem agere. Per}

_il'am

_qtiis

agit quando ipia ignoraiitia eft prin-ceps caufa adionisj toltit enistt feiert·

*5

tiam, érgo

&:

ea, quäé a fcientia pro¬

venire _{poflunt. Tati ignorantia}

labo-rabat Abimelechüs Rex·, _qui (i

com-pertuni håbuidet , Saram connubio

junctam fuiife Abraham) , hand

qua-quam ad eani ducendam animum

ap-plicuiiTec* Eadem c&dtate prapedita

erat mens _{Dejanine, quam Söphocles}

maricum fuum Hereuiem tunica, ve-ncno centauri imbuta _{? per}

ignoranti-am _interfecifle memorat. _Ignorans vero _{quis agit,ubi non ignorantia,led}

aliud _{quidpiam princeps & primum}

a-gendiprincipium ed, quemadmodurn ebrietas nimia j ira &c, Sic mero

fo-pitus Lothus inceftu fe ignorans

in-quinaVitj quippe ejus mensvinoadco

iui mimemor fada erat5ut, difcufla

s-brietate, _plane jgnoraret , quid egißet.

Pari ratione _{ignorans peccaße videtur}

Alexander Macedo , qui praecipiti ira

accenfus Cliti » egregii bello viri, la¬

tus _{hafta fransfixit. Poltquam vero}

ira mente deceflerat , mag titüiinem

tacinorisieraaéftimanone _perfpexl·ä ta-taque poeniten.ia profcqvucus eft, ut

Iii

hafta.

_pcåori

_{admota, fe confoffiim}

ta-to dedecori _{fubduxiflet, nifi}

vigilesre-pugnan:i c a in manu extorfifient,

Τ/λ Χ!.

Vidcmr _{jam ordo reqmrere* ui}

monftrcmus, quae ignorantia,&

qua-re aåiones noftras inviras reddat; Ted

antequam ei coniiderationi nos immi-icemus; non alienum ducimus pauca

de _{imputatione praemittere}

, fiquidem

ea eft , in _qua formalis ratio adionis

moralis coniiftere vere _judicatur.

Sir-pra dictum eft , a&iones humanas fcu

morales _{profluerea duabus iftis facni¬}

tatibus, quibus homo fupra _cetera

a-nimantta evedusj _eft, er<io^ dilmcntecVV

difpicicndum eft, num _{quid fpcnte &}

nitro _{fiat, coniulto δζ}

cogitato ,

afte-du, aut imbeciliitatc.

_Qui

_hoc

ac-curate _{dignofcere nequit,}

eum

ncees-ieeft_{confundere adiones}

phyficascum

moralibus >adiones hominum & bru»

torum,quarum_complurcs etfi interie

funt _{fimiies, v«alde tarnen}

difcrepant.

Nam voluctas& _{propofttum diftinguit}

maleficia, & aliud eft, _{quod impetu} aut

η aut cafu _{delinquitur, ab eo , quod}

confulto five ex propofito fit*

Irtipit-tandae _{itaquc nobisvcniunt iftac} a£tio-nes, quarum au&ores ipfi fumus, ho©

eft, quae a nobis

fckntibus

&

volen-tibus, mediate aut immediate prove*

niunt dt _{patrantur. Hat enlm huma¬}

na: _{direftionis capaces funt, adeoque} earum rationem rcddere tenemur. Ubi vero _{protfus nihil fpontanei, nihil} U-beri _{rélinquitur, fed quicquid reperi«}

tur , profe&um eft, aut a neceffitate,

aut mera _{ignorantia , ut penes}

agen-tcm _{neqne in ie ncqj in fuacaufa fintj}

ibt nec vera _{imputatio locum habere}

poteft. Hinc facile liquet eas a&io»

nes nobis_{nonimputari, adquas} adigt-murvelvi,viribus noftris fortiori, mo¬

tu _{inelu£tabili, ignorantia invincibili*}

vel animi infania _{profunda adigmur-,}

iomniisve _{inftigamur, Qu# omn?a} poft alios NobiliiTjmuS:Pufendoffius

egregie ae fufe cxplicåt^

rb. xri

Aecedimusnunc ad

fignificadum,

qusenam _{ignorantia a&ionem}

_redda«

1

fs

myitam,quacnam non. _Ignorantia ita-que omnis vincibilis a&iönem non

reddit _{invitam, quia eam agens}

dedi-ta. _{opera in animo foyec, nec indeex*}

pellete cupit, unde per eam agitid ,

quod fcientia,quam aoquirere noluit,

aut _{qua fi habebat, non uteretur,}

im-pedire poift. Quämdiu a&io aliquid

fpontanei in fe continet, tamdiu

in-vitae nomine caret _{, quia invitutn &}

fpontaneuni fupra dcmoqftravimus in·

ter fe _{opponi. At quomodo quid ibi}

voluntarium» ubi _{ignorantia, cum}

i-gnoti nulla fit _cupido ? Conceditur quidem, ubi res _{ignoratur, ipfo} adu

eandem non _{appeti ; interim tarnen}

quoniam _{cognitionisprivatio &}

abfen-tia ex Voluntate _{cxiftic, voluntarium} quid ibi fubefle rede ftatuitur. Εadem

tiobis ftat fententia de _{ignorantia,qu#}

aut ex habitu vitiofo , aut afFedun

aut _{negligentia,aut inadvertentia}

pro-fluit: _{Quicquid enim agenshac igno¬} rantia _{du&us patrat}

> au&or ejus

cen-fetur, _{penefque ipfum elfe id fieri}

_vel

non _{fieri exiftimatur> quia ipfc} ign°-ran-!

1

*9.

fantiae fuae caufa cft. Quod

rnanife-ftum evadit _{exemplo ebrii}

_hominis,

fa-cinus _{aliquod patrantis}

_quiquidcm

ebrietate _{profunda occsecatus}

irignora-ter _{agit , adeo ut}

ignorantia

ejus

in-vincibilis, _{quidem in}

_{lifo aåu}

_fit

_{, ta¬}

rnen _quatenus ebrietas

caqdonc

ante-verti _{potuit , quae}

_{caufa eft ignoran¬}

tia, is ipfe caufa ejus habetur,

quod

ex illa _provenir. Condnetur

igitur

in

ejus a&ionc id, quod

voluntarj.um efi,

etfi non in omnibus immediate ,

me-diatc tarnen, mediante

fciUcct

ea rc , quae fcietiam adtum

prphibituram

tol-lit, adeoque dicitur

quibufdam Philo'

fophis ebrietas

voluntaria

a&ualiter

,

ignorantia

veroinde

rcfulcans

volunta¬

ria virtualiter* Nec ignorantia uni-verfalium aut ejus, quod qui*

fcire

te-netur, aftioncm reddit invitam; quip*

pe invitusquis dici non

debet

,

qui

i-gnoratid, quod conducit.

Ariih

lib,

3. _{cap* 2. Nicom*}

_{Nec is,}

qui

men-tis focordia nefcius eft ejus , de quo

omnibus fere conftat, vcl

alio

praju-%ig ex

ignorantia

prapeditus

ftatuit

SO

id , quod ipfi honeftati

liquido repu-gnat. uti _{Lacedxmonii, qui}

latroci-nia tanquam fax_{reipublicxutilia}

cxer-ceri _permiferunt.

Th4 XIII.

Ignorantia vero _iqvincibilis & in fc & in fua caufa , atque ignorantia antecedens , quoniam plane tollunt

voluntatem _{agendi &}

_abfq;

_dolo

cum

poenitentia & _{dolore conjundx funt,}

non _{poflfunt non fadqrn}

reddere

invi-tum. _{Ignorantia autem}

juris natura¬

lis_quead

_{conclufiones,}

a communifi fimis & _{cyidentiifimis}

pra:ceptis tarn,

Jonge

abeuntes, ut _{obfeuritatem &} difficulratem _{parianthaud medioerem»}

adionem et'am in _quibufdam agenti-bus reddit invitam. Sic etiam ii

cer-tx _{quaedam circumdantix}

cornmuniffi-mi? iIiis _{prxeeptis adjedx}

fint, fierl

poteft , ut quis ea invincibiliter

igno-ret, _{adeoque adio invita rede}

appel-Igrur , quod nobis

ipfe Philofophus lib. 3* _{cap* 2· Nicom: eonfirmar}

» di¬

kens _ignorantia

ea, _{qux circa particu*} hm _{yerfatur, in quibus & circa qua;}

adioexißit, inviti caufa eft; Exem~

pli

loco , ii quis å robuftiorc

ali-quo, mortem inrentante, in anguftam

viam _{protrufus haberct aliquem Tibi}

obvium, qui admonitus de via dece¬

dere nollet, ac is _ignoraret

fimpliciter

anfibi beeret obvium_{profternere cum}

probabiliter ex eo impuliu

vehement

ter videretur_{affligendu«. Dubiihujus}

occafio exinde ei _{fumitur, quod} qui-dem liceat, ob tenerrimum fui

con-fervandi natura _{inplantarum affedum*}

hoftem vel alium _{iftjuriofum homi}

-nem, å quo Talus fua in p<riculum

manifeftum immerito conjicitur, lae-dere, Ted an idem Tibi concedatur contra cum, _{qui non}

_adeo

_aperte

direde ad fui _{perniciem coneurrit, a~} nimo bseret. _{Quod itaquehic}

patra-Verit, ex _igiorantia

_invincibili

prove-nit* Adionem invitam reddit quoqj \ Jgnorantia juris humani , non pro^

niulgati, dubii, obicuri & arduj,

hae

tan en_{cu,m exceptione ,} quod

illitera-tj tantum & ineuiti hic inviti agant j

horum enim non eft feire ca , quaein

η

lege pommuninon eft cvulgaUim, auts

minus _{perfpicue explicatum; literatos. 4}

Vero &. eos _qui jurifdidioni _operam

navantj ignorantia vel error circa

le-ges ab imputätionc non liberat»

Ät-que fic non poiTumus dici adionem dirigere , ubi intelfedus lumen citra noftram _{ctilpam non prxlucet.}

ThefXir<

Solcnf _{Philofophi circa}

confide-rationcm adionum invitarum , noiv

nulia fubnedere de earum

excuiatio-ne, itaque & nos corum veftigiis

in-fiftentes , idem hic faciemus ,

dicen-do excufationem non tantum _fequia*

diones inviras , hoc eft eas excuiari

adiones, quas ignorantia rnere invi¬

tas reddit, fed etiam quafdam , qua: innumerum invitarumreferrinequeut. Smpra

denionftratum

eft,

ignorantian;

invincibilem in iua caufa reddere a«

dionem invitam, adeoque fic eam

ex-cufare, eciamii faepe in totum

qqidein

a re _ignqrata,

fecundum quid

_tantum

& in _{quaiitutfi, ignoranten;.}

_Quod

_»

3J jplucet in _{exeniplo Ocdipi p'atrem}

La-1

ium, quem non norat,

interfkientis»

Excufatur_{quidem hic}

_OEdipus

_a

par-ricidio, non vero ab

homicidio,quip-pe qui patrem, nonqua patremj

fed

qua hominem invadcntern

interfeeit.

Verum tarnen non omnis ignorantia

invincibilis excufat, uti in foro civi· Ii, ubi peccans quamvis invitui con¬ tra _{legem poütiyam , non}

excuQtur,

caufa eft , quia praefumitur ejus igno¬

rantia tar_{quam crafla &} affe&ata.

£

» contrarioautem ignorantia vincibüis»

eaque confequens quamyjs

a&ioneni

invitam non reddat excufatve fimpli-citer, minuic tarnen deliitum >

prae-eipue ii orta fitnon ab aliquo affedu, fed ex _{negligentia >} & inadvertentia.

Idem ftabilit Nobiliflimus Pufendor^

£us hiiee verbis. _{Quod ii autem}

_ab

alieujus fa&o malitia quidem abfuerit,

& _{nitro contra&aignorantia,}

_fed

_hasc

duntaxat _{per aliquam}

_{inadvertentiam}

obrepferit , imputatio

quidem

non

plane tollitur, fedex parte tarnen

mi-f nuitur. lib. x, cap. 5.

Sic

gn°-24

gnorantta concomitans, etramfi adio·

ncm invitam non reddat ,

exculatio-ne tarnen _{cxcipitur; quia in id, quod}

per eam committitur, appetitus non

fertur, aC _{proindefponte non fit» Sit}

nobis _{exemplois, quiferam pctiturus,} inimicum iniciusferit, eo tarnen

ani-mo,nt _{poftqnam eurn exftindum}

no-verit, lsetetur ejus interitu. Hic

ex-cufatur _{quidem coram hominibus, Ii}

ignorantiam fatis tefiatam facére pos-fit , & animtim alienum fuiffe vel å

quxfitaoccafione vel _{aceeptaoffenfiof} neofiendere. Sed _{quiainteriör adus,.} quo deledatur interitu inimici, vitio-ius eft coram _DEO, minime excufa*. tionem meretur. _{Hinc patet}

_excufae

tionem interdum latius fe extendcre >

quam imputationem interdum ardius

coetceri , ignorantiamque in _tantum

imputationem _{tollere,quanrum illaa*}

dionem invitam _reddit.

Th. _xr,

Defcendimusporro,

quoniam no^

/ftri

quoque inftituti effe cxiftimamus %

ad _easadioaes

quae?incUmbente gra*

,

%χ

viore _aliqua

_ncctiTitatc

*

fufcipiuntur;

r_quas hömo,

dcmta

illa

necefiitare

_,

nonaggrederetur,

Appellantur

_a

Phi->

lofophis iftae adioncs

mixtse

, pro-*\

pccrea

quod

media

quafi

inter

invitai

& övoluntarias occupataevia, partici-pent utrarumque naturam ,

hoc

eft

i

habcnt _aliquid commune cum fponta-. neis, _{quod homo} pro

praefenti ftatii

velitagere ut agit^

& pati

quod

pati-tur: Gum invitis autem cohaercnt ^

quoad exfernum iilud

principium

,

å

quo ad hafce

a&iones

homo

inftiga-tnr,

quemadmodum

,

fi

quis

, pro

rcdimtxda vita,adaftus fuerit ad pro-,

mittendum latroni certam pecuniaé

fummam, aut Γι mercator tempcftatc coa£tus,in mare projecerit _merccs

ad

cxonerandam _{propter faiutem}

_fuam

nävern. _{Sponte uterque}

agit, quia

vo-luntas eorum liberefeie detcrminat ad

mala _{hasc tanquam minus}

_mala,

eli-gcnda. Inviti vero agere

dicuntur,

quia graviore aliqua

neceifitate

cogu-tur _{eligere &}

_fufeipcre

_ea,

å

quibus

•extra ncceflltatem illam conftituti ve*.

26

Tb. XVt _tä

Sed cum hx adiones _aliquid exa- <cfl dionibus invitis & voluntariis mixti

p( habeant # ad _{quasnam ergo} referenda

funt? _{ipfe Philofophus Ariftotelesre> a<;}

fert eas ad voluntanas , quod & nos tu

facimus certis fulti rationibus. Primo* Ju

quia principiüm earum , in quo ter- 11 minantur# fecundum naturam adionis _p,

fpontanea; $ eft internumipfa nimi- c:

rumvoluntasj _etiamii hic _quoque ad- _a<

iit _{prineipium externum cogens ,}

_fed

_cj

quoriiam illud noneft integrum,neca- r(

dionem _{proxime afficit i leu tangit / b} fed internum _{illud, ergo ex eo adio ft}

judicatun Deinde notum eft , ad a- n

dionem bumanaru moraiitatem_quam maxime circtimftantias _{reqüiri, imo η}

eas _{nonnuilqttam totüm negotium}

ab-

_η

iolvere , ut adus moralis iimpliciter n

fint , qualia funt , quae eos cifcum* η

ftent. _{Hornejus lib«3de pi-irt.}

_ad.hum·

_fi

jam autem mettis fivc neceftitas* quae d

hic occurrit, eft circumftantia illa a- _p dum _{determinans, ergoqUöniam}

_ho-

_d

mö a&iönem hac circumftantia vefti- t:

*7 fcäm _{appetit, etiam}

_illa

_{a&io fpontanca} 1 cflc cenfetur. Sic mercator orta

tern-pcftate, merces fuasin tnare projicere averfarur, nec _per fevelabfolutc _eum

adum intendit;vult tn. illumeofine,

Ut vits iuse _{coniulat, adeoqj adio}

vo-luntaria nominatur. Νam id non

tå-tam _{fpontaneum eft, quod per fe}

ex-petimus,ut finem, fed id etiam,quod

_jfr

cxpeticur/1 Hornejus I. 3*0.4. de

prin'frtfijr*

aft.hum. PrjEterea _inlputantur

_nöbis*^-*4^

cjufmodi adus, idq5 vel adläudem, fl

res, _{circå quas verfantur} ; in fe

funt

bonae, vel ad _{vituperium,fi res} hone-ftati _{repugnenti Formale}

_hoc

_adionis

moralis _{imputativitas iafeis oftendit,}

e-jufmodi adus numero aduum

fponta-neorum contincri debere, quia nihil nobis_{impütatur, nifi, uti fupra}

dixi-mus, ejus audores ipfifumus* inque noftra eft _{poteftate , ut flat ,}

_vel

_non

fiat. _{Quis itaq; non rede}

_vituperio

dignuni militemjudicet eum, qui ca-?

ptusarcaoå _imperatoris fui,qü£celare

debuit, hofti vi coadus

_äperit?é

_con¬ trario _{quis eum}

_militem

_non

_laude

af-ficiat

1$ , .

ficiat, qui quamvis prxiiari cogatur , in _{ipiö tamcn}

_prxlio

_{hon fortiter tan-^}

tum dimicat, fcd _{etiamDucem fuum,}

uti _{iaepé fit > quem deiercre potuiffec,}

prote&um é

prxfentifiimo

periculo

c-ripit. Inutroque adu confenlus

age-tium & voluiitatis decretum fatis

elu-cet. Affe&us _{itaquc operi ηoftro} no-men _{imporiic,& fic} diftinguitur_adio,

quomodo å nobis profidicitur. Lori· gius

quidem

provehi poflem, led ne

penuria virium mearum in ipfo curiu deficiam, vela jam contraho , & me

in _{portumcönfero. Qu'em utfelicius} attingam, vovco, utaufum hoc

me-üm _{benigniori & lcniori}

aüra _excipiatui.

SOLI DEO

GLORIA;®