Primae scientiæ educationis lineae, quarum particulam XIII. venia ampl. ord. philos. Ups. præside mag. Dan. Boëthio ... exhibet Nicolaus Wennersten, stip. reg. Vestrogothus in audit. Gust. maj. d. 20 Martii MDCCXC. H. a. m. s

7Γ

^enaavarafaE

v

ej

wné

am

qUARUM

PARTICULAM XIII.

VENIA ORD. ΡHlLOS.AMPL. . PRyESIDE

MmDAN.

JiOÉTTlIO

ΕΤΗ. ET POLITo PROF. REH. ET ORD,

EXΗ IBET

NICOLAUS WENNERSTENy

Stip. Reg. Veßrogothus

IN AUDIT. GUST. _{MAJ. D. 20 MARTII MDCCXC.} Η. _{A, M.} S.

UPSALI _iE,

PROSTEN

KYRKOHERDEN

uti ALLGUSTORPS FÖRSAMLING

HÖGÅREVÖRDIGE

HOGLÅRDE

Herr

MAGISTER

SVEN

KULLMAN,

HÖGÅDLA

CHRISTINA

_KULLMAN

Född

_HVARFNER,

^2/

bevis

af den upriktiga

arkänner EDER _{ombett om mit val, har}

jag

på

_AJfkada

_då

jjjertli-gafle tilonβmi af befländig

_välgång

ßorfiaförmån ocb beder at altid vara

EDER:

ßdtnjukaße tjennre Nils Wennersten..

VI RO

ADMODUM REVERENDO _{atque PR^ECLäRISSIMO}

DOMINO

m„CAROLHVARFNEH,

ad Schol. Trivial. Scarens. Coll.

AVUNCULO INDULGENTISSiMG

Pagellas

hasce

gratisfimi

animi

docu-mentum,

ob innumera

in

fe

iuosque

colla-ta

beneficia

voluit

Ediicntionis Lineas. ₉₇ §. ΧΓ.

Qui in prima scrate iic excitari posfunt, habitus,

de-centiam _{remperantiam Sc moderationein inchoantes,} per

totam vitam a necesiitare cum hominibus _vivendi,

eo-rumque benevolemiam merendi robur _{adquirere posiunt.}

§. XII.

Confvetudini animi motus _{fedandi, a fociali vita iic}

inchoatasj multum deinde röb'oris & perfpicaciae accedit

fympathica illa humanae mentis indole, qua alienae men»

tis morus _{participes fieri posfumus,}

quaque non modo

agentium Sc patientium, ied fpe£latorum quoque

perfo-nam nobis _{induere posfumus; & eidem crebrius adfveti,}

motus animi Sc _{appetitus ita fedare difcimus, ut non}

tantum nemini _{ofliciant, fed ut eosdem adprobent, Sc ad} partem quaii eorum iibi _{arripiendam iponte ferantur}

homines.

§. XIII.

ita _{quidem comparata eft haec via}

aptitudinem hu«

manarum virium ad _{temperantiam Sc moderationem}

excolendi, ut iimulacrum tantum virtutum _producere vi-deatur j Sc in externo decentiae habitu fubiiftere queat;

üncerum autem Sc conilans animi in fe _{ipfum imperium}

non _{femper former. Nihilo tarnen minus eam indoli}

virium _{humanarum, ordinique, quo iilis}

progredi datum

fuit, conforrnem esfe dubitare _{nequeunt, qui ab}

exter-nis Sc attentionem invitam _{quaii excitantibus rebus} in-choatam omnem rationis humanae vim esfe vident. In

eo vero curam

follicitududinemque

qui ab externis causfis incepit moderationis Sc decen¬

tiae _{habitus, interno virtutis amore crefcat Sc roboretur.}

Prima Scientia

Nec difficilem esfe _{transgresfum exiftimamus ab illo,}

quod facialis vita requirir, in nos _{ipfos imperio ad illud,}

quod verae perfeftionis ftudio doi&i quaerendum esie

vi-demus. Necesiitate enim moderationis femel _{agnita, &}

a late adeo fe _{extendentibus atque undique}

concurren-tibus causfis _{excitata, fieri non poteft, quin eam nobis} exopremus, exoptatam quseramus & diuturna

exercita-tione _{augeamus animi vim,}

qua dociles humeri officii

jugo fubjiciantur, remorisque, quae vel mentis perfpica-ciam _{impediunt, vel tranquillitarem animi turbare}

fo-lent, afie£libus , juftum & honeiium, fponte & delibe«

rato _{confilioj colamuSc}

§. XIV.

Quas jam de aptitudine humanarum virium ad

edu-cationis metam omnibus hominibus cornmunem _attulimus,

facile _{quoque ad particulares, quos educatione nobis} pro-ponore debemus fines, adplicari posfunt. Hanc vero

adplicationem le&oris judicio relinquimus; propofito no-ilro fufficiat _{monuisfe, nos in particularibus finibus}

edu-cationis _{ftatuendis, vel reipexisfe diverfitatem virium,} quse fingularem metam in educando _{pofcunr, vel eriam} a diverfo hominum externo _{ftatu derivanda diverfa}

ob-je&a, qua? fpecialem earundem virium exercitationem

requirunt, quibus ad _{fortirudinem, prudentiam, juftitiam}

Educationis Linea, ₉₉

SECTIO

De

_Educationis

Cap. I.

De cornmuni indole

_{acfytiniculorum,}

_perficiendam

§. I.

Ut in omni arte, ab hominibus _{exercenda, pofito}

fine, cujus gratia quid efficere volumus, & data mate¬

ria, ex qua hoc ipfum efficiatur, quaerere folemus, qui-bus inftrumentis Sc adminiculis idonea materia

praepa-retur & _{conilruatur, ut p^opoiito fini refpondeat; iic in}

educatione, propofita meta, ad quam homines tendere

debent, _{cognitaque indole virium, quibus ad eidem}

ad-propinquandum apti funt, quaerendum eil, quibus admi¬

niculis excolendae & _{dirigendae fint vires, ut ad metam} revera rendant,

§. II.

In hisce _{quaerendis adminiculis vires rerum ad ho¬} mines commovendos coniiderandas Sc _{ponderandae funt.} Res ad _{commovendum aptas motiva}

appellare folent

philofophi. Ad motivorum indolem Sc eificaciam

eruen-dam _{ipe£lat tota de adminiculis educationis fcientia.}

§. III.

Motiva in animos hominum _{fpem metumve} exci-tando agunt. Sperare vero & metuere nequeunt homi¬ nes, nifi fenfum boni Sc mali experti: neque fpem

tum-100 Prima Scientia

tumqiie ad fe pertinere re ipfa quis fentit1, nifi eas res tangant, quse Tibi bona malave jam dudum habuerit» Hinc res» quae adulco boraini motiva fuppeditant, infan-tili aetate vim _{habere nequeunt, Sc fic porro»}

§. IV.

Neqne bona neque mala vim agendi movent, nifi fpes his potiundi, illa vero evitandi propriis fulciatur viribus. _{Quse augent defideria, 8c fpes rnetusque caus«} fas exckant, res, nifi fimul propriis viribus fiders

do-ceanr, brevisfimam ad miferiam homines ducunt viam4

§. V.

Male ramen motivorum indolern _{explicandi anfam,}

dederunt, qui eadem in pcenas Sc praemia tanrummodo

confifiere _{docuerunt; folita enim notio,} quam vocabulis pcenas Sc praemii fubjungimus, arbitrarium quid Sc a

pu-nientis & remunerantis _{beneplaciro unice pendens innuir.} Tantum vero abeft, ut edueatio pcenis pnemiisquue, com-muniter fic _{diclis, perfici posfit, quin potius nihil fere,}

fini, quem intendere debet edueatio, magis contrariurn habeamus.

§ VL

Sperant vei metuunt homines, quia Timiribiis <Sc

re-gulis adftriffcis viribus, ad ea, quo? defiderant, obtinenda fe tantummodo _{gaudere fentiunr. In omni itaque fpe}

metuque, homines ad agendum movente, adeft coa&io

quaedam, a limitibus, quibus continenruf faeukates hu¬

manas, derivanda. Hinc commnnem indolem

admini-culorum ad edueationem _{perficiendam idoneorum in eo} coniiftere _ftatuimus, ut coactiva vi Sc necesfitate in

Ediicationis Linea.

ils facultatum humanarum cancellis fundata , in animos

educandorum agant. Sic, quas inde a teneris a rerum,

quibus circumdamur, iropresiione, formamus notiones,

quos contrahimus, habitus, Sc quas proprio marre

colli-gimus prudentiae regulae, necesiirate quadam a rerum natura,noftro nonfubje&a arbitrio oriunda nos _dirigentes,

monere deberent eos, quorum curae educatio commisfa

eil, ut hane a natura _{ipfa indicatam viam} non

defere-rent, nec fua fe cura _quid efFecisfe _{crederent, niii}

ae-que necesfarium Sc immutabile imperium in animos

e-ducandorum exercere _{potuerint, ac res,}

quarum ope

absque humana induftria erudimur.

§· VIL

Coacfivam vero vim Sc _{necesfitatem, ab omni ad}

educationem idoneo adminiculo _{requirirnus, non ut} li-bertatis fenfui conrrariam Sc animi nervös _prtecidentem

commendemus in hominibus educandis _{coa&ionem, quas} quantum a noflris abfit praeceptis, _fequentia docebunr.

Inculcamus _{tanrum, operam Sc follicirudinem hominuni} in fe _{aliisque dirigendis imitari debere eum rerum}

ef-fe&um, quo fine hominurn fope erudimur Sc

coSrce-mur. Hic vero Jibertatem Sc _{fpontaneum agendi nifum}

non _{tollit, fed docet Sc dirigit,}

adeo ur necesiitas, quam

injungit, non nobis invitis _{impofita, fed} a nobis _ipiis

quaefita videatur.

§. VIII.

"Motiva vel ut _{aganr, vel ut hoc vel illo modo'V}

gant homines, efficiunr. Qiiod ad illa attinef, in prima

hominis aetate adeo _{provide hominibus profpexit}

natu¬

ra, eos ad agendum indigentise _{fenfu impellens, ut illi}

obs-102 PrimA Scientia

obedientes, niii _{praepoftera & intempeftiva altorum}

fol-licitudine _{impediatur virium fenfim crefcentium ufus,}

a rebus quibus _{circumdantur, erudianrur. Sed}

dege-nerat facile naturalis hic ad _{agendum nifus, & ne in}

deiidiam fenfim vertatur, novis & ab hominibus exco»

gitatis motivis egere videtur. Valde vero fällor, niii aefidiae _{hujus, cujus medelam tam anxie plerumque} quae-rendam esfe vident _{illi, quorum curae educatio} com-misfa eft, initia & fundamenta re£te adfcribantur, par¬ tim _{intempeftivae cur«, qua in infantili aetate dudum in} alienis non fuis viribus _{fpem ponere asfuefiunt}

homi-nes, partim negotiorum , quibus juniores exerceri

cu-pimus, a natura progredientem humanarum

defiderio-rum Sc virium _{discrepanti indole, partim denique}

per-verfcE rerum humanarum dispofitioni, _quae labores Sc vigilias a naturalibus eorum prsemiis Sc motivis

fepararunt.

§. IX

Ex hac noftra fententia _{fequitur, hominum} curam

circa _{motiva, quae ad agendum impellunt, ea fere} abfol-vi cautione, ut res, quae vires exercere debent, moti¬ vis, quibuscum natura

easdem conjunxit,

agendi

nifum

hoc _praecepto

_tradendo

_{obliti fuisfe videamur,}

_multa

negotia

hominibus rite

demandari,

naturalia

motiva videre Sc fentire vel aetas , vel parum culta

per-fpicacia illis vetat;

verbo monebimus,

naturalem

mo-tivorum cum rebus injun£lis nexum, ignorari quidem

a difcente posfe; moralem tarnen, qui in

ipiis

rebus fun«

datum rite imitatur, in illius locum fubftituere Sc

eun-dem fenfibilem Sc perpetuum reddere, eorum

fem-per reli&um

esfe

poteftati,

quibus

alios

gubernare da¬

Educationis Linets. ₁₀₃

tum eft. Hane vero rem ulterius explicabimus, ubi

educationem pro aetatis & progresiiium varia indole per-tra&abimus.

§. X.

Quod denique ad motiva, quatenus non tantum

a-gendi niium promovent, Ted alium agendi modum alii

praeferre docent, attinet, idem fere de Ulis ltaiuendum

esfe, exiftimamus, neminem enim humanarum rerum

perirum negaturum esfe arbixramur, res, circa quas

ver-famur, quatenus ad prudentiam folummodo referri pos·

funt, motiva fecum indivulfo nexu _{jundla habere, quae}

regulas & agendi modum praeferibunr & libere expe-rientium mentis aciem _{aeuunt; in his iraque}

caven-dum, ne _{irnpediatur Uber faculrarum ufus, fed, fi opus}

fuerit, fublevetur, nexum _{qui attentionem interdum}

fu-gerit, indicando. Majori laborare videtur difficultate

motivorum re£la ad _{juftitiam, feu proprie Tic di£lum} moralem ordinem _{fervandum, adplicatio; omni enim}

tempore, vel vitae humanae articulo, prudentiam a ju-ftitia _{feparandi datur occafio, & haec tantum ab illa} di-ftare _{videtur, quantum id , quod communiter fit, ab illo}

quod fjeri deberet, _{divergit. Sed colli quoque, certe}

diminui _{poteft haec contrarietas, fi ordinem moralem,}

qualem tpenti concipere & valemus & debemus, in o-mnibus, quae poteftati eorum fubfunt, rebus

introduce-re valerent _{homines, adeo ut, qui curae eorum} edu-candi committerentur inde ab infantia _experiundo

fen-tirent _{juftitiam virtutemque fummam esfe}

prudentiam,

quo confvetudinem virtutis contrahant, & firmatam ha-beant, antequam diilin&a rerum _{cognirione prineipia}

virtutis & _{moralis ordinis ipfi videre & fibi}

praeferi-bere _posiint.

104 Prima Scientice

§. XI.

Parum a veritate abesfe videtur, adminicula

educa-tionis hominum curse commisia, ita _{prsecipere, ut a}

rebus _{ipiis, earumque in humana deiideria effectu}

fpon-te _{proficifcantur, hominumque cura in eo tantum}

ver-fetur, ut educanda ioter eas folum ponat res, quae pro diverfa aetatum Sc _{progresfuum indole, fini, quem}

in-tendere debet_{educatio, convenientisiimos produnt effe&us.}

§. XII.

Probe _{prtsterea obfervandurn esfe exiftimamus, nos} de rerum in defideria effe£lu, de fpe _metuque homines

movente, quatenus adminicula ad homines educandos in fe continent, mentionem facientes, haud _refpicere

fparfa Sc discreta illa bona vel mala, qualia nuda

fen-fatione, haud aliter ac bruta animantia, homines reci«

piunt; hsec enim arbitrarie

propofita

a£tionem _{patrandam, ad prxcepta data una vel altera} vice _{obfervanda, impellere posfuntj totum vero vitae} habitum nunquam formaot, nec durabilem unquam ad homines commovendos _{produnt effe£tum. Ε contrario}

eadem educationis fini non minus repugnantia Sc

per-niciofa habemus _{quam voluptatem in motu, ab}

Aristip-po _pro fummo bono olim venditatam, virtuti.