Primae scientiæ educationis lineae, quarum particulam XV. venia ampl. ord. philos. Ups. præside mag. Dan. Boëthio ... exhibet Johannes Wulff, stip. Ahlöf. Westmannus. In audit. Gust. maj. d. XVII. Junii. MDCCXC. H. a. m. s

7

D. D.

82)V8Jér£rcsr£f<£

LINEAE,

QUARUM PART1CULAM XV.

VENIA AM_{PL. ORD. PHIL OS. UPS.}

PR^SIDE

M^DAN.

_boéthio,

ΕΤΗ. ET POLIT. _{PROF. REG. ET} ORD.

EXH1BET

JOHANNES

_WULFF,

Stip. AhlSf. fVeflmannus.

IN AUDIT. GUST. _{MAJ. D. XVII.}

JUNII MDCCXC.

Η. A. M. S.

UPSALI^E,

UTTERIS _DIRECT.

_JOHANN.

MONSIEUR

PROPRIETAIRE

DE LA MANUFACTURE _{DE SKULTUNA.}

MONSIEUR!

Si

Jes metlleurs _{connoisfeurs des lerrres fe trouvent}

ra-remenr _{parmi des Mecenes, je dois tirer}

vanité de Ja

protection particuliere, dont Vous m'honorez. Mais ce

η'eil, ni pour Vous faire un _{complimenr, ni pour m' en}

faire un a_{moi meme, que}

jeprends la liberré de rnetrre Votre Nom a la tete de cec _{ouvrage Academique;}

c'eft

unique-ment _{pour Vous remoigner}

le fentiment profond de

re-connoisfance, qui Vous eft du comme a mon

bienfai-teur. _{Je tacherois en vain}

d'exprimer Jes fentimens &

les voeux de toute une _famille,

que Vous avez honorée

pendant plufieurs années de Vos _{bontésj mettez y le}

comble Monfieur en _{agréant l'hommage}

que je Vous fais

de cet _{ouvrage, comme un}

temoignage du profond

re-fpeft, avec le quel j'ai l'honpeur d'etre MONSIEUR

Votre tres humble

Servittur

PROSTEN

och

KYRKOHERDEN

öfver SKULTUNA FÖRSAMLING

HögJrevörvige och Höglaroe

herr magister

J

O

JtlJL

W τ7Χα FF9

samt

HÖGÅDLA

FRUN1

Μ Μ

JL TJI

VF

"UT

ΤΤ$

Född es'om,

_TJEruåf3

MINE HULDASTE FÖRÅLDRAR!

Eder,

fom h*den rätt till min tackfambet langt innan

jag var i fand att yttra

den,

eder

vore

det

nåflan bf~

verflådtgt att fbka öfvertyga derom,

åfven

fmt jag ej en gäng

fkulle kunna uptånka ett medel att aäadkomma nujot, fom fvavade emot Εdr A välgevningar. Men jag δι

(kade

att J*

anfeilen tillegnandet af desfa blad fom bevis pä ett ftändigt

bemödande att finna _{tillfållen, der jag kan vtfa eder min}

Sonliga tillgifvenbet och vårdnad.

Framhärdar att vara

MINE HULDASTE

FÖRÅLDRARS

Lydizße Son

Educationis Lineß·

§. XL

Exparienria omnis sevi abunde comprobatum eil, non

diu valere _{imperia, niii jufta fuerintj quae praacipue in}

poteftatis, ad educarionem necesiariaa, exercitio maximi

ponderis eft veritas. Injufte haec poteftas exerceri po-teft ram _{proprer fallax, de quo in §. antecedenti locuti}

fumus, de adlionibus & coniiliis judickim, quam pro¬ prer affedtus, qui »mentis aciem impedire folent. Paren¬

tes, _{qui tranquillo animo imperare}, fine iracundia

incre-pare, mentemque fui compotem femper, prsecipue in iiss

quae ad infanres _{pertinent, confervare} non potis funt„

poteftatem fuam diminuendi pcriculum facile incurrunt.

§. XiL

Non tantum _{illis, qui plena parentum poteftate a}

•gere posfunt prudentem hanc juftitiae curam _injungimus,

fed _{omni, qualiscunque unquam fuerit, poteftati, ad}

a«

lios _{dingendos idoneae, maximum a juftitia accedere}

ro»

bur ceniemus. _{Quantum enirn in vira communi valeat} vir intaminatae _{juilicine laude confpicuus, neminem fu¬} gere poteft. Juftitise iincerum ftudium in educatione eo

magis efficit, quo plures idem obfervandi educandis ad-fuerinr occaiiones. Plures _{femper adfunt occafiones, ft}

plures fuerint educandi, unius curae _{commisfi; quod per}

fe non _{experiuntur homines}

per alios experiri posfunr,

Sc rudisfirni _{quoque animi comparationem inter}

ea,quae, ab aliorum voluntate _{derivata, fibi aliisque in pari fecum} conditione conftitutis evenire _{vident, faciunt Sc ad} ju-ftiriae _{qualemcunque normam exigunt.}

Arque hinc eo

rnagis exafperantur, quo plus in juftitia imperii, cui

una-cum aliis _{fubje&i funt, defideraverint,}

cum e contra¬

rio _{imperio, ab omni partium ftudio alieno, libenter}

1X4 Prim& Scienti(Ζ

rent. Favör, a juftis distributionis _{regulis vel paululum}

discedens, animos irritat, ut inrer injurias referanr, quae alia occaiione etiam _{jusftisfimas propter causfas ii bi denegata} vident. Praererea maximi _{eorum, qui plures fuae curee} fuo-que imperio commisfos habent, intereft, _fernper

memi-nisfe, affedus hominum, iive in bonum five in malum

converfi, nova adquirere _{robora, ii ab aliorum,} eadem

praecipue fub poteliate fecum viventiurn, confenfu

mu-niantur, & eum, quem taciro confenfu injuftitiae reum habent fubditi, validum tenere _{nunquam posfe imperi¬}

um; qui enim fe eidem forte fubtraxerit, negledae

obe-dientiae facilem excufationem fe _{apud focios habiturum} Sc fi non _{aperta, clandeftina tarnen, eorum ope fe}

fuble-vandum _{fore, hand falfa fperar*}

§. XIIL

Ad robur _{imperii, ad educationem necesfarii, baud} parum denique confert, ut iliud iibi amicum

experian-tur & habeant educandi., _{Quod timent metuuntque fo»}

lum homines evitare _{quibusvis remediis ftudent; quod}

vero iimul amare posfunt, fincero _{animi adfedu}

ample-duntur Se eidem femet _{fponte addicunt. Fiducia iine}

a-more däri _{nequir, amorem vero nemo, niii amica in} fe

falutemque fuam confilia viderit, mente _{concipere poreib}

Qui innocuis educandorum deiideriis adesfe, fua eadem*

interdum _{praevidere perfpicacia Sc iisdem tempeftive}

fa-vere nefcit ad educarionis munus obeundum minus fem¬ per idoneus eft. Is vero- gravisiime peccat, qui fuam femper volunratem educandorum deiideriis ita opponit,

ut _{proprer fua, non vem i Horum,, commoda imperare}

vi-deatur. Parentes & qui eorum tenere debent loeurn, qui

in omnibus minus rede ab infantibus _{fadis, negledae}

o-bediemiae _{crimen quaerunt Sc ad imperii fui mandato¬}

rum-Ediicatloms Linea, 11$

rumque majeftatem crebro provocare

coaftos fe vident,

fuam magis magisque, qua debito cum fuccesfu imperare

potuisfent, perduoi poceiiarem.

§. XIV.

Pofitis _{jam, poteftate ad educandum necesfaria, &} *ebus ad eandem roborandam cond-ucentibus, ad alterum

quod in educaturo poiiulavimus requifitum,

conjun&io-nem fcilicer _{iingularum, quibus polier, virium in uno, al>}

educationisfine _{petendo, confiiio pergimus; ex eadem enim}

derivamus, quod concesfa & debita prudentia

roboratapo-teitas effe&us _{propoiiros rite producere queat. Non}

u-na tanrum vi in _{alios agere valemus, Ted rot diverfis,}

quoc fint commoda vel incommoda il Iis adferendi mo-di· nec dire&e folum & immediate fed _indirede

quo-que & mediantibus aliis rebus efficaciam in illorum mo¬

res & confiüa prodere posfumus» _{Hte vires, five dire¬}

kte iive indirede _{agunr, in nnum perpetua concordia} tendere debent finem; _{perfonalis noftra unicas ad hane}

conjun&ionem aptos nos reddit, & efficit fimul, ut

ho-mines, in relations qualicunque nobiscum conftituri, non

unam tanrum noftram adionem fed rotum _perfonae

ha-bitum _refpiciant, nec unquam ad noftrum nutum fatis commoveantur, niii toram noftram _perfonam, hoc eft, omnia, quae uno perfonaliraris fenfu compledti potuera·

mus, ad hane commotionem _{producendam dispoiita &}

amice _{congruentia experiantur. Ad aliorum}

educatio-nem _{aliquid conferre optans, a fui ipfius educatione}

per-ficienda eandem inchoare _{debet, adeo ut, fe totum}

ratio-nis _{poreftati fubjiciens, nihil non apud fe conjun&um}

ha-beat, quod virtuti apud alios promovendae inferviat. §. XV.

Prima Scientia

§. XV.

Conjun£Ho virium, quam ab eo, qui educationis ne¬

gotium felici cum fuccesfu peraget, requirimus,

primo

in _{iingularum virium, quarum ope tam indire&e quam} direéte in _{alios agere poteft, in uno confilio colle£tio~}

nem _{ponimus, adeo ut, exempli gratia, non tantum}

prae-cepta, quae inculcamus, inter fe conveniant,

fed

mores totusque vitae habitus cum ilIis confpirent. Sed haec rea

a _{fequentibus, ubi} figillatim _{de virium,} quibus

directe

vel indirekte ad alios _{dirigendos quid valemus, ufu age¬}

re _{conftituimus,} illuftrabitur. Secundo concepti dudum

confilii, quod omnes colle&as fimul continet vires,

te-nacitarem five _{perpetuitatem requirere jubet} perfonali-tatis noftrae _{indoles, quse non fimultaneas modo, fed fe} invicem fuccedentes res, eo usque comple£litur, quo fe

in futurum extendere _posiir.

§. XVI.

Hasc unitas _{perfonse refpeftu futuri non minus ad} educationem _{valet, quam virium fimulranearum in uno} confilio _{conjun£tio, nec una fine altera unquam} perfe-£fa esfe _{poteft, neque effe£lum, quem confilio}

intendi-mus, producere. Educandi, qui in imperii

indole, cui

fubfunt, fumras quoque fuas refpiciunt fpes, ii hodie mandata eras obliviom tradixa esfe perciperinr, & jam

denegata, eaedem quamvis adesfe ijlis videantur

prohi-bitionis _{causfae, alla occafione übi concesfa fore fperare}

potuerint, a mutabili hac confiliorum indole vel verfuti

&

calidi vel _{jugi omnino impatientes tandem evadunr.}

§. XVII.

Res, quae phyfica & mechanica necesfitate in nos

EäucAtioms Linea. 117

gunt, hoc

refpe£u magis

ad deiideria

noftra

formanda

Sc rnoderanda va-lent quam homines;

Sc quamvis hi

la-tius fuam extendant poteftatem, quam

illae, Sc

educatio,

praecipue iic di£ta, eis,

adfcribi

debeac,

finem

quem

e-ducatione intendunt, nunquam attingunt,

niii

quatenus

voluntatis _{viriumque conftantia Sc perpetuitate}

phyiicam

rerum necesfitatem imitati fuerinr.

§. XVIII.

Ut vero eandem rite imitari queant, probe caveit-dum, ne tinquam fine confiiio proprer

educationis

finem

necesfario, imperii auftoritas

adhibeatur.

Qui

femper

Sc inconfiderate _{imperant nom ranutm invifum}

_reddunt

imperium, ied conftantiam imperio

ipft adimunt,

alios

enim _{imperii moleifiä fatigantes}

_{ipfi fatigantur}

multaque

peragunt, quae non

facta ipfi,

oprarent,

Cap. IIL

De diretta

_poteßatis,

_ad

_eäucaüonan

_necesfn»

Vltfy

ufu*

§. L

Per _{dire&um, poreftatis ufum heic inteüigimus eurrr,} quem immediate ab autoritäre

Inftitutoris profeétum

es-fe _{perci-piunt educandi. Huc}

_communiter

_referri

_iblent

bona vel mala, quibus, ut in fua poteiiate pofitis, prae«

miorum vel _{pcenarum inftar, allicit vel terret}

_Inftitutor»

admonitiones, quibus ab oblivione horum motivorum

a-nimos erudientium _{praecavere iiudet Sc exempla denique5}

quae fua vita moribusque vel fciens volensque

vel

abs-que coniilio praeber, illorum imitandi nifum plerumque moventia» Has _{fingulas ad educationem}

_direkte

Prima Scientia.

tes res noftra _{qualicunque opera ita illuftrare conabw}

mur, ut quid valeant & _{quomodo re&e adhiberi debe«}

anr, patear.

s.u.

Quod igitur ad dire£tum poteftatis ufum, quem in

malo _{quodam iibi infli£to animadvertunt educandi,}

pri-mum _{attinet, obfervandum eft, inakim}

non tantum

po-iitivam _{quamcunque ingratam fenfationem Ted abfentiam} quoque gratarum rerum denotare; in utroque hoc malo

mutuam fuam _{poteftatem metuunt homines. Et niii val¬} de _{fällor, poteftas, quae denegatione}

boni praecipue fe

prodir, educarionis fini magis convenit, Γι _{fapientier Si}~

inexorabili ccwiftantia adhibita _{fuerit, quam pofitivi}

cu-jusdam mali infli£lio. Sufficir _{quoque plerumque ad}

de-pendentiae fenfum in prima aetate, _{quando ab alieno} a.r—

bitrio omnino _{pendet defideriorum fatisfa&io, mentibus}

imprimendum Si roborandum. Neceslitas, quam nec

e-vertere nec _eludere fe _{posfe vident homines, optimum}

femper eft evagantium defideriorum frenum. _Qiiando

in _{infanre, plenas aliorum tutelae commisfo, habitualera}

inconiiderantiam Si _{pervicaciam in volendo obfervas,} haud falfo ooncludis, illos, quibus in difciplinam tradi-tus _{eft, nec tempeftive deiiderata}

denegare, nec femel concepto denegandi confilio firmiter inhaerere _potuisfe.

Quod temere multa _{adpetunr homines, quo magis}

expe-rientia deftituti _{fueriot, ingenio humano conveniens eft}

Vitium; in educatione _{itaque hominum, inde a prima}

ae-tate folicite _{adminiftranda, maximi momenri res eft,}

Ut

mature duro necesiltatis _{}ugo deiideria fubmittere difcant.}

Quae illis nocitura praevidit fapiens inftitutor vel quae fi¬ ni educationis contraria _{metuit, femper quoque &}

con-ftanter fuae curae commisfis _{denegare debet, ea fimul}

cau-Educationis Linea, ₁₁₉

cautione _adhibira, ur omnis eadem obtinendi _fpes

praeclu-datur. Nec metuendum esfe _{exiftimet, ne iic} denegan-dorum _{copia obruatur, plurima enim infantilis aetatis} de-llderia innöcua _{funt, & facile concedenda, niii} impru-denti hominum cura & _{infipienti amore data fuerint} nova defideriorum fomenta, _{quae fibi ipii & narurae}

im-pulfui relidtus vel neicirer vel patum curaret educandus.

inter _{gravisfima hodiernae educationis vitia referendum} esfe _{putamus, quod naturam in omnibus praevertere}

ftu-deamus,& fic defideria Sc praecoces _{appetitus incaupi ex«}

citemus, novaque docilitatis Sc, obedientiae _impedfrnenta

ipfi fabricemur. Quaelibet aeras fibi propriis movetur

defideriis, fibique propriis indulget ftudiis, inurilis & per-niciofa esfet cura eadem novis Sc _{futurac aetati fa£tis}

au-gere. Educationis enim elf curare» non ut deiideria, fed, ut vires crefcant Sc _augeantur..

§. ΙΙΓ.

Prohibere quoque Sc denegare posfumus innocuä Sc

fini _{educationis per fe non repugnantia educandorum}

de-laderia, vel, conditiones, iine quibus iisdem favere

no-lumus, praefcribere, Sc fic denegationem boni cujusdam

deflderati inter pcenas _{ponendi occafionem} educandis då¬

re. _{Homines, in quacunque fuerint aetate, non ram bo¬}

na _{quaedam particularia}

7 quam libertatem virium ad

quaelibet, quae noverint, bona adquirenda conducentem

perpetua Sc conftanti aeftimarione _{magni facere posfunt:}

indolentiam _{antiquii appellarunt Philofophi. Hujus in} coiiditionali bonorum _{denegatione femper refpe£tus} ha-bendus eft defideriorum humanarum _{indolis, ut vita} e-ducandorum noftrae voluntati maxime _{conformis, flatus} quoque iit jucundiratis, defideriis illorum _aptatae,

Χ20 Prima Scientia

mus, quae vero contra fecerint indolentiee fenfui 8c

as-ftimarae a fe _{jucunditati inimica experianrur. Hiiarem}

vul-tum, qui certa amoris fiduciaeque indicia prae fe fert, quan-do _{apud iilos, quoruni poteftati fubeft, perfpicit}

educan-dus, grato indolentias, de qua loc«ti fumus fenfu,

affi-citur; e contrario vero in ftatum injucundum

metuen-dumque fe iilapiuni es& videt, quando trifti minanti 8c

fidem merito _{deneganti aliorum terrétur vulfu. Qui bac} bona _{denegandi iibi concesia facultate tempeftive & rite} uti non _{neg'lexerit, raro in trifti fe collocatum videbit}

necesiitate, malo quodam pofirivo poenisque, proprie ftc

di£its, fuas curae commisfos ple&endi.

§. IV.

Direåus _{poteftatis ufus, in denegatio»ne boni} cujus-dam defiderati _{confpiciendus, non tantum educatiooi} con-venientiorem eam _{propter causiam habemus, quod}

faci-lius ad totum indolentiae fenfum commovendum _dirigi

posfir, quam pofitivutfi quoddam malum educandis infii-<ftum_{y verum etiam in eo hunc poteftatis ufum}

praefta-re _{arbitramur, quöd defideria, animum educandorum}

praecipue moventia, 8c quorurn fatisfa&ione aegre fe

pri-vatos _{fentiunt, facile cognofcantur, 8c iic in illis}

quis-que pro fuo ingenio magis p!e£tirur, quam ii pro arbi-trio ad fe coercendum conftirutam _{pcenam, pofitivum}

quoddam infli£turam malum, fibi imminere videset,