DISSERTATIO jURIDICA,

(1)

<3. B. V.

DISSERTATIO jURIDICA,

De

HABIL1TATE

JUDIC1S,

_QUAM,

SÜFFRAG. GÖNSLI LT. FACULT.

JURID.

'

IN REGIA ACADEMIA UPSALIENS!,

Sub

PR£SIDIO

VIR I CONSULT1SSM

DN.DOCT. JOHANNIS

ERICI FICK,

JURISPR. PR ACT. PROFESS.

REG.

PUBLIC® BONORUM CENSUR® COMMITTIT

AXELIUS AX,

WERMELANDUS.

IN AUDITORIO CAROL. MAJORI ADD.VI.OCT.

A NN I M D C C L.

Hoius, Ante Meridiem, Solitis.

UPSALIiE.

(2)

R:iEs:2eMiTrsr

regniove s

SUMM® FIDEI

VIRO,

Pekillus.tri atque

Genfrosissmg

BARON! AC

DOMINO,

Supremi per

S-veciam Dlcaileiii

FR MSI Dl ^E XCELLENTISSIMO

^p

Ordinum Equeftrium

Regioruuv

THESAUR

ARIQ,

Nec N-on

Ordinis de Stella

Koreali

E

Q U l T I S p le n d i dis s imojs

mecenat

i summq-

Qiiod.

^MÄ'CENAS.

TlTurtria. TÜA.

^MAXIME.

Limins,

Iterum. Soiieitare. Suftineara.

TUOque.

NOMINE

(3)

Nat«i1iumc Gloria.

Meritöfum. Jn. UMverfarru Patriam.

Numero. Ac. Prceftantia»

i£t. Munerum. Quk. fafn. Diu.

Gerte. ,AmpIitudm&

Splinclidifiirno.

Älteras. Jam. Confecrare. Primitias.

Non. Verear.

JEgre- Me.

Peras. Hum ill i-mus. Oro.

Eteriim. Sunt, Rationes.

Audacioris. .InRituti, Quas.

Enumerare. Omnes. Longum, Explicare.

Ut. Decet.

Graviffinuim. Föret*

?Qua*.

Eni

nr.

Parenti. Semper. Pafuit. Gratia«,

Quoe. Mihi.

Quotiesciinque. Illufiria. Subeo. Te&s*

Mirifica. Oceurrit. Comitas.

'Tanta. "ER.

Ut. Svada, Etjam.

■Omnibus. Perfecta. Numeris.

Jufto. Ejus. Non.

Sufficiat. Prceconio?

Accipias. Igitur.

MiECENAS.

Serena.Üt. Soles. Fronte.

Tenuem. HanC. Submifta. Pietatis.

Tefferam.

Diuque. Vivas.

Felix»

Judicum. Exemplar»

Confummatiüimum.

juftitiac. Pariter. Ac.

Jurisprudentiar

Decus. Fulerum. Et. Prarfidium. ?Raximum.

PERILLUSTRIS

ac

GENEKOSlSSIMI

N-0MINIS TUI

\

clicns devotißtmus

&XELIÜS AXELSON-.

(4)

\

a

MONSIEUR

LE

COMTE

J A Q U ES

S P E N S,

CHAMBELLAN

Dc

fa Ådajeflé Le Roi De Snede,

MONSIEUR,

prdonnez,

_que

je

prends laliberté de Vous

dedier ce petic ouvrage. Les

bienfaits,

dont Vous m'avez comblés

pendant

tout le tems que

j'ai

eil l'honneur d'etre dans

Votre illuftre maifon, 1'accueil gracieux, que

Vous

avez

daigné

de

faire å

touc ce qui

venoit de

ma

(5)

ma part, la grace

extraordinaire qui Vous-rend

fi eher & en méme tems fi

refpeftab'e å

^tous

ceux, qui ont Phonneur

de

Vous approeher,

fonc

des chqfes, qui ^me mettent

hors de

moi ^memc

quand j'y penfe, & qui nfimpofent

un

devoir

^e-

ternel; Netrouvant point

de

moyen

de

m'en ^ac- quiter,

je

Vous

fupplie, Monfieur,

de recevoir

ce petit

traité

corame

la moindre

_marque

de

^mon

refpéc & de

ma

reconnoiflance. Le

bon Dieu, qui

Vous

a

accordé

tout ce qui

rend

un

homme

parfaitement

hcureux, Vous

en

laifle auffi jouir

long ^tems. J'ai l'honneur

d'etre

avec la

plus

pro- fonde

fbumiffion,

MONSIEUR,

Vetretres hwnble & nes

obeijjant

[erviteur

AXEL AXELSON.

(6)

Öfwer-KRiGs -Commissariem

HögÅD

^LE

Herr NI L S

AXELSSON,

MIN

HÖGTÅRADE KÅRASTE

FADER.

T het

^thenne

ar icke dagen-gifve-r någon medelmac-tig mig, påhvilken glädje^ jag fom år

få

lycklig,

at

få öfvertyga Allmänheten

om mitt vördnadsfulla nit och tackfamma

finne för

Eder, min hnldaffe Fader. Men min

oförmögen-

het i detta eimindre

angelägna

ån

kära företagande,

lårerfå

mycket mindre kunna döljas, fom denfiör-

fta

vältalighet, det fiarckafie minne, och den qvic-

kaffe

fnillegåfva ikulle

vara

odlråckelige,

at

upräk-

ma,

och

fom

fig bör, berömma de väl gier ningar,

fom min k. Faders mor

änfaderliga godhet mig.be-

wifåt.

Ty,

at

förtiga den omforg och bekymmer

jag under min barndom förorfakat min k. Fader,

och fom under min

ungdoms år merkeligen ökats;

kan

jag ej

annat

än häpna., när jag endaff täncker på

<3et

otaliga goda jag åtnjutit fedan jag börjat min

gnera fiadiga ålder» At

Föråldrar draga omforg för

åna bara,

dertilanmanar dem wål

^naturens

lag

j

men

(7)

ät de fattafina barns

wälfård fram for fin.

egen, af

en fäk fomwida

ofwergår

3 ena

ficlan af! förbindel-

fe, och å

then andra all erkänfb. I ären min k. Fa¬

der deruppä et a

Ide fes öfvver tygande prof, i de c E-

der

frikodighct ajcid

wäret

dorre emot mig och de

andra mina

Syfkon, ån Eder förmåga wäl tillåtit, ja

åfvren oådt fålängt, at

J, likfom förgäten af framti¬

den,

nllenad

wäret

bekymrad, huru vår ungdom rätt

mitte kunna anwändas. Mina

ehuru ringa fram deg;

i bokwet har

jag endad"

at

neka Eder före, forn

ock at detta mitt andra

Academifka prof fer dags-

Ijnfet. Eder

bör jag thet förthenfkul med råtta up-

odra. Anfemed milda ögon,

huldade Fader, den

frukt,

fonr

en ung

telning förmår framgifwa,

fåfom et wedermäle af en

ganfka djup wördnad

,

fom jag

för

^en

få huld Fader til fiia andedrugteß

/kal hy

fa.

Höga

Allmagt f tillåt mig ännu j många år

få behålla nun hulda

Far, och

cm

mojeligit år,

fa lät Hatas _nog

förminfkade krafter, fria från wE

dare af

tagande, hädanefter tiiwåxa, Jag forblifwer

til min död

MIN

HÖGlÅllADE KÄRASTE FADERJt

fyäigfle foft;

^>

AXEL AXELSON.

(8)

I N. J.

§. I.

alutem

Reipubliese

ex eoquam

maxime dependere, ut officia publica, quse ob diverfitatem

& copiam negoriorum permuU

ta funt & varia, non nifi a per*

fonis habilibus & rerum geren»

darum peritis adminiftrentur,

tam notum cfl;, quam quod no«

tiffimum. Lafiflitne vero pa¬

tentmaximique funt momenti illa, in qualibetcivitate, munia, quibus adeurata

juftiti#

& cequitatts cura

&

eonfervatio eft propofita, fine qua nulla poteft con- fiftere, ne dicam florere, focietas. Etenim nihil

eft,

quod civium animos,

iuis

quosque

eommodis inten-

tos, magis contineat, &

fvaviflimo concordiae

vincu*

lo inter fe conjungat, quam ubi tuta & nullis injuriis impedita (uarum rerum

fuorumque

jurium

pofifeffio

cui-

que fuerit

concefia.

Hane

fibi fecuritatem patfti funt

cives, rempublicam ineuntes, & nullum eft commo- dum, cujus jaétura offendantur gravius. Hoc igitur

ßbi per concelTam majeftatem injun&um

putatfapiens

A Rei-

(9)

DE ffUBTCfS HABILTTA1E. &

Keipublicse Moderator, ut per luam curam atque cir- cumfpe&ionem, ffiuum cuique -Sc tribuatur & confer«

•vetur. Firns autem adeo neceffarius obtineri hasd quaquam potent, nifr, legibus fapienter iatis^, e& ^con- ftituantur perfonse, quibus illarum cuftodia & quafi

tutela fit commifia. His vero publicee felicitatis ad- miniculis quomodo cives reéle utidebeant, fiurispru-

.*ientia docet Präclica, cujus infignem ufum & pne- jftantiam vel hincqjoteris cognofcere. Mihi fic^, poft-

,quam;ad facra Themiclis animum adplicui, materiam

in qua tenues perielitari vires -liceat circumfpicienti,

ultro quafi qbtulit Tele illa juris praélici particula ⁵ qua»

,babifitatem JLudicis _exponere loiet? quanrque adeo o«

pera hac qualicunque breviffime enucleatam Tuse, Be»

,nevolc LeMor, :mitiori cenfurse etjam atque etjant

eommendo.

§. II.

^JDoteftas

_^

Lfuäiciaria, & quidem Pra&ica, feu jus ad«

plicandi leges ad faéla ^, atque adeo lites civium

dirimendi, Princip, ceu Legislatort, folicompetit at¬

que inter jura inajeftatica merito referri debet. Ut

enim omnes in flatu naturalifeu ^extra focietatem

eivilern, pares funt^, sequalia habentes jura; neque ad¬

eo alter de acftionibus alterius ifa judicare poteft, ut pcenasUlis vel prcemja adjungat: ita in Republica ^ne-

mo, fine Isefione jurium, Principi concefiorum^, pro¬

prio aufu concivern cum effe&u legali judicat. -Eft igitur is, qui fummam in Republfca gerit poteftatem, five perfona Phyfica five Moralis fuerit, Judex [um-

mus & quafi orrginarius% qui leges, ^ut condere, ita adplicare & exfequi dolus poteft. Quivis autem, vel

me non monente, perfpicit, nullam dehüjusmodi Ju-

dicis habilitate inter cives oriri pofle queeftionem,

.quamdiu majeftatem «terno paélorum vinculo firma-

B

(10)

DE J UD IC I 3

tam retimisrit Qyurn ^vero facra Prin'cipis perfonä fingulis civibus litigantibus, quorurn infinita faepe efij

muititudo , adelTe per fe ^norv valeat, conf. £Üditeg:£

ordin.$16. neceffe eft, ut

ali

i^£, quos fidos & kloneos

»wenerit, has jufliti-ae adminiftrandae _injungat partes 5 ita quidem, uty non proprio arbitrato* Ted ex legi¬

bus, & autoritäre fibi ^a Principe concefia, jura di-

cant ac difpenfent populo. De his ^a Principe confti-

tutis , atque ftc demandat^<e poteflatis Judicibus, fgepe controverba oriri folet: an & quousque fint babiles ?

atque adeo circa eos noftra qualiscunque verfabitur o-*

^pera. Hujusmodi ^autein JUDEX eft vir bonus & ha- y,bilis; publica autoritäre conftitutus, juris dicundi

caufTa. conf. ConfultifJ Prtfidis Coli. MTcr. deFundam.

Jurispr. Fratt. h. e. perfona a Principe legitime con-

flitUta ^, ut,

publica

auttsritate, Utes in fuo diflrittti^r

feuJurisdittione, exortascognojcat, aclatafecundumle~

gesPenteutia dirimat.

5. in.

Pro

_aliisque

variis

circumftantiis

modis, qui bus

fere

conffltui

innumeris,

fofent Judices,

diverfas fubeunt divibooes. Sed ufkatiilima efl iiiadibingven«

di ratio in Ordinarios & Extraordinariers, qui eejam delegati vel

commiflfarii

folent adpellarh Uli funt qui jurisditionem quandam particularem conftanter ^admi-

niftrant'r hi vero, quibus, vei vices alterius avd tem-

pus univerfim gerende, vel certae tantunr controver- fix quaedan dirimendse» committuntur. Divibo in Su- periores & Inferiores in eo fimdarrrentum agnofeit y

qnod borum jolicia & fententias Uli aut retratare»

autfuo calculo firmare poflint ac debeant. Qaando in Seculares &Eccle/iaßicos didingVuntury materia folurn fpetitur jilieii. Neque enim Eccleba in civitate con«

Äituta,

aieoqne nsc perfoaa

Eeckfiaftica,

potellate

gaudeS

(11)

HA Bill TA TE. *

gaudet lites dirimendi, nifi a Principe

fuerit

conces-

fa _, qui etjam leges ecclefiafticas» in iis qua?

ad

exter¬

na Ecclefi# per-tinent, vel fert, vel,

quod eodem fe-

re recidit, fuo confenfti adprobat. Sed ut

fingulas Jti-

dicis differentias multis percenfeam, inftituti rationee poftulat, nec pejmittit.

§, IV.

/Juåicis, ftri(5te lic diéli, ut ex ipfa defini'

tione patet, duabus prsecipue partibus abfolviturf

quarum una eft, ut ex

poteftate (ipi conceffa, cauffas

conrroverfias ;cognofcat_, atque fic veritatem aeleu«

rate» id eft, legibus conformiter probatam, äb ^utro*

ijue litigantium exquirat: Altera, ut, ex

legitime

pro*

foatis, tequam & juiiam (ecunduro leges ierat fenten-

fiam, His namque oiTicii partibus defungendi pote-

Ilas JURISDICTIO adpdferi fölet. Ceterum, COM-

BETENS tum judex dicitur, übi., quemadmodum in

eadem quoque definitione monuimus, lites

fuse

juris-

didlioni fubjeäås ^, non vero alias,

dijudieandas fufci*

pit. Quum vero duo

h£C ad judicandurn requifit®

prorfus

neceflaria, ff-urisdiciionem

puta

& fori Compe- iteiitihn^

äiii, ut audivi, curatius

exponenda fibi fum-

ferint₄ ad tertiumbreviter explanandumpropero,

quodi

in HABILITATE JUDICIS ponitur. Eft vero HA-

BILITAS ejusmodiffndicis adfcciio, qua»

fwe utta

(u*

fpicionis cauf}a & impedimento

lege definito,

eertam tålionis tra&atimem forenjem fufeipere

pojfit,

adeoque

Judex babilis cenferi debet, ^quem ^a judicando talianul-

la arcent impedimenta, quominus

cauftam

controver- fam fua fententia eomponat; Inhabilisvt ro, qui inter- jeélis

obftaculi-s, judicare nequit. -Inhabilis

namque, pariter ^ac Incompetens,

&

qvi

Jurisdiåione

^non

eft

rite munitus, judex pro privato

habetur

5 cujus pro«

B 2 ceftus

(12)

D E 3IT DTCIS

cefTus formatus, & fententia promulgataV evidenti nut-

litate laborat,

§ V.

Per

ut

allatam

ftabüis seftimari

habilitatis notionem conftat,

poilit, in primis requiri,

in Judice

ut nihil adfit fufpirionis, quod impediat, adeoque in hac

do&rina ad IMPEDFMENTA_eaque prohibitiva^r(fydfü*' ttlål/) maxime effeattendendum: depermiffivis namque,

(£aga$drfß(l/) nobis ferro^{o non}efb Hinc quoniamim- pedimenta talia quemlibet vet ab officio Judicis in ge¬

rrere prorfus excludunt* vel certis tantummodo cafi-

bus a judicando removent; commode diftingvi potefl itabifiter & inbahilitas fadicis in

GENERÄLEM

&

SPECIALEM.

GENERALITER habilis cenfetur Judex',? qui ne-' que' per naturalem quendam dffie&um, neque per mo- ralem , lege notatum, ab officio judicandi in totum, vel negative vel privative, abftinetur. Negative aufem arcetur, cui hoc munus non traditur; privative^y qui^y ob Vitium vel natura?vel morumr fufpenditur aut

removetur.

Spe<f!anda fgitur heic funr impedimentay tum na¬

turaha_^ tum movdlia feu cwt'iia*

§• VL

ATURALITER igitur ad officium Judicis ineptus

+^ eft, qui vel qua animum vel qua corpus ita debilis eil & rmpetfeefus\ ut partibus tanti momenti obeundis vires non fufficiant. Sic impubes, maturio-

rem nondum rationis ufum adfecutus, furiofur vel a-

fioquin mentecaptus, per nafuram idonei Judiceseffe

non poffiint» Nam bonum a malo, ^verum ^a ^falfor

vel plane nonT vel non fatis tuto difeernere val'ent.

Äddt fortaffis poilunt bomines ftupidioris ingeniiy qui-

buss

(13)

HABl LI TA TE:

bus via fapientiae prorfus eft impervia. Quod non«

nulii huc referunt ftminas, ob fexus imbecillitatem^

vel naturalem quandam inconftantiam, fündamento

caret Qpis enirn ieminas ad rilunia judiriaria perna- turam ineptas credafy cum non folum jurisdiétionem, quemadmodum dicitur,- patrimonialem apüd exteros;

haud ^raro Tultineanty Ted etiam ampliffimis interdum regnis prsfedtce, fummam gerant poteftatem? Sed ex

jure fcripto & confvetudine derivandumy quod judi-

ciaipfisnon conrtmittantur, idque eam inprimisob caus^-

fam, qüod alienis a foro negotiis ab infantia innu-

fritse & adfvefadlce, cogriitionem & peritiam judici

neceffariam non adquirant,- nee, ob curas & finesIon«

ge diverfos, adquirere debeantv Vid.

Sfffl.

SCH-AR*

Dil Lexic. jfur. p. m.926. it. GUTHAUSEN' in Ark Ifudic. p. m. 6g. Ab officio judicandi per debiUta*

lem corporis cohibentur inutiy nam illi conhlia fua

aliis cornmunicafe, vcritatem per' quaffiiones ex-

pifcari^s fententiamque pronunciare nequeuntj fur*

df quia rationes, ab utraque parte Viva voce propo-

fitas, non percipiunr f & quigraviori qitodetn & per*

petuo laborant mörbo, ^nam, praeterquanrr quod inge-

nii vires vehementi frangaotur* Vel faltem turbentur*

dolore corporis ,• litigantibus illi

adtffe

non valent in

Ibers pluribus, quod ^tarnen haud raro ef! neceffariurm

De arcis aufem ita exiftimo, vf credam däri cafus ^,

in quibus aeque commode judicent» ^ac oculorum ufu prsediti, in primis ubi

folo

colloquio Ventilator caubfa.

Suntvero,; id quod ipfateftafur experientia> plures, ti¬

bi' luminis ulura manifefte reqvirirur, e. g. ubi In*

fpecfio ocularis, (£ctga 0pnf) eil neceflaria, vel cauffii feriptis agitur, fententiamque literis conhgnatarn ^y atque nomine & figilio Judicis munitam ^, alferutra pars iure poftulat. efr» cap.XIV. 3-55. it* 8 §§. Cag.

B $ XXIV.

(14)

*4 DE JUDICIS

"XXIV, OL 33. Qui ergo ccecus eft, tudus omnino &

fje&ius a judicando abftinet. Etil enim velatis cculjs jplngi folet

alma juftitia

^, cultores tarnen , & in pri-

tiüs tutores% non ccecos , fed fatis ocularos, defiderat»

numeratis fic prsecipuis iinpedimentis naturalibus ^,

qu& in ^genere perfonam ad judicia exercenda in- iiabilem reddunt., ad impedimenta meralia, feu qu£

legibus in civitate determinantur, exponenda tranfeo.

.Sunt ^vero C1V1LITER ad officium Judicis inhabiies

&z inepti., qui, vel quoad int

eile

Bum, vel quoad vq- hntatem ? infigni vitio morali laborant, quod in le¬

ge , ut excludens ab hoc munere, eft notatum* INT-

TELLECTU deficiunt literarum rüdes & in primis iegum & jurium imperiti, qui juftum ab injufto di-

fcernere non valent> feu, ut verba in fragmento Le-

gum W.G. occurrunt, funna

ffdfmdßum

taft

of

iuranct p. m.87« Tales in patda noftra non tolerars Judices evincunt edi&a nuper edita, de examine ^eo

mm, qui juri addifcendo dant operam. JÖt>

•ortminq Otn to Martii 1749 Om fce ©futWönbe/ fom tdn-

fa féfa fin befordran n>ib rftttegäugtimrirfett n* addatur

.quoque $ön§{. Jörott). ffiq. Martij 1750, m Acade»

jnifka QBiifnetfbérber.

Ob _pravam & vitiis immerfam VOLUNTA-

TEM excluduntur infames, qui in variis, iisque ma-

niteftis, fceleribus deprehenfi, boni vrri exiftimatio-

nem in judicio amiferunt: de his enim vix ulla fpes eft, fore, ut juftitiam ^, toties a de violatam, aliis illi'batam fervent. Hinc judex manifeftse & dolofse injuftitiae

convi&usitaab officio fuoremovetur, ut nunquampoft-

ca ad munus quoddam publicum admittatur. Cod. Fr.

:£K. £5. C. 1. $. ^»2. KefoL pö 2C(tti- befno* 1672. 8- Judex enim debet effe vir bonus & ceräatus

■j. VIL

ditfi

(15)

Hå:B[T LI TA TZ

Dtcgl. g. Atquc hsec efl ratio, curnon

loium ftudiorum

&profed:uum, fed etjam vit® ac morum

teflimonia ad-

terre debeant, qui ad judicia &

Collegia publica, vel

aufcultandi gratia, cupiunt admitti.

vich ßatitta Regi

ay antea citata.

§. via

His

turalibus quam

verö qui non

moralibus,

gravatur impedimentis,

non quidem

ftatim tam na-

efh

Judex; cum ad hoc Principis ^qvoque

legitima

c

ond

i«•

tutio ac ittveftitura fit neceflaria ( § III}. Interim

tarnen ad manus hoc, fr demandatum fuerit, obeun-

dum in genere e(t habilis. Verum enim v ero

hoec ha-

bilitas generalis non tam a

partibus,

^coram

Judice

litigantibuS, quam poüius ä Principej

Judicem vel

me*

diate vel immediate conflituen te, confiderari tk ex*

quiri debet; ^qua in re non minima

in gubernando

prudentia poniiur.

Poftquam igitur Judex Li

teras na-

dus eft cönflitutoriales, & juramenfum

pracftitit offi-

ciale, habilitas ejus generalisnon tam

exploratur

acivi»

bus, quam potius fupponitur: ita tarnen, ut

in foro

fuperiori accufari poffit,

fi vel imprudenter, vel

ma- litiofe, vel etiam minus tempeflive

judicaverit

vid

Cod Frid- Stitteg. 25. Cap. I.

§.

12

IX. §.

1,

&c„

XXV, §.11. &c.

conf. iKtog. Proceß. 1615.$$.

20. 22»

f

IX.

Superefi

nulla in

jam,

medium

ut dehabilitatcT-uäicis SPECIÅL1

proferam; Eft enirn hsec,

de non»

qua

in jure pra&ico

quaefiio moveri

in

primis fölet. Fié

namque haud infrequenter, ut

fudex legitime cohffitu-

tus, adeoque ingenere

habilis

^,

ad

certam tamen

cauf*

fam dijudicandam jure

habeatur inhabilis; inrercederi.-

tibus_nempe fufpicionum

caußts, lege defmitis

,

(iagfl

vid*Cap»

XilLSB,. 05. ob

quas>

ft

nen

fola conje&ura in-

tantur,

(16)

de

yuDiets

tantur, fed legitimis demooftrentur

rationibus, -judex'm

cafu qüodamfpeciaii

repudiari poteft. Quk quidem

repu-

.diatio ICtisdicitur RECUSATIO, &eft dedinatioJu¬

risdiction!s vel andienti cauffafufpicionis propofita.vide SfüH. GEORG.PER TSCHlI

Element

7ur.Gm. Pont,

(f

[Prot,üb.3- tit. 33 §. 145. Quamvisenim Judexfanäifti-

;mo jurejurando promiferit,

fe

a vero

juftitise

& a>

^quitatis tramite nunquam

efTe declinaturum, Ted

o»

juiffis quibuscunque cupiditatum &

adfeétuum lenoci-

niis, finerelpedu perfonarum &commodiproprii,fpar-

;tam adeo fan&am & reipublicse neceflariam refte ad-

miniftraturum efr» Cap. I. §. 7. OL 53. -efficit tarnen interdum mentibus hominum adhserens, vel pravitas.,

vel Infirmitas, ut pofitis certis circumftantiis, ^>tam probitas ejus &

conftantia,

quam

jufta alterius

paitis

caufla , in difcrjmen haud leve adducatur. Huic itaque

malo & incommodo /medicinarn allaturus Legislator, quosdam calus^, pro re rata, exemtos

voluit,

eos ni-

mirum, in quibus major eft partium

fufpicandi

ratio.„

majus etjam Judici labendi perieülum. :Varice autem

& multiplices a jureconfultis referri folent fufpicio-

num cauffe, Judicem in certo cafu reddentes inhabi-

lem. Nobis vero quatuor prteeipuas & legibus patriae

;maxime confonas ^.adduxiffe ^tfufficiat.

(§• 'X.

rimum igitur Impedimentum Speciale merito poni-

nimus', fi muneribus fuerit corrnptus jIudex* Ut

«nim, fecundum .CICERONEM, nullum eft officium

tam fandhim atque folenne, quod non avarltia viola-

te atque eomminuere foleat; ita haud _parum fufpe-

<£tus eft Judex, qui, aeeeptisab altera litigantium par¬

te donis, turpem avaritlae notam ineurrit. Eft vero snunerumfacceptio non folum facramento judicis

Mm £ÜW) -t diametfo contraria^, fed etiam legibus fevere*

(17)

HABILTTATF.

fevere, & quidem fub jaxftura officii, prohibita.vid Cap.

I. §§. 7. &

'12.

dl 23. it. Cap. III. $. 05. £.«. & Didt- teg. Proceff 1615, §. 16. Dona aütem feu mune*

ra, cor rumperdi ahimo oblata, (Svefice QEftutif)dicun-

tur omnia, quse dantur Judici, ut ad placitum dantis jus dicat, five pecunise fuérint, five earum pretia Eve ante five poft peracftam fententiam. Nob. NEHR- MAN. in Proc Civ. Cap. III. § 7. Hane quoque ob

catiffam annua Judicibus tribuuntur falaria & jufta la-

börum merces adfignatur, ut a lucro tam pernicio- fo mentem & inanum abftineant. St ^vero Judex mu-

fierum, ab adverfario juris pcrvertendi gratia acce- ptorum , convincitur, jure ab altera parte ut inhabilis repudiatur. Vid. Cod. Frid. 9td££f$. £>. C. L $.iz.

'

§. XI. ■ - 'l "

Alterum,

_habilem,

qued

_efi _»

in

_quando

cafu fpéciaIi Judibem

caijja & cont'roverftä vel

reddit in-

quovis modo pertinet ad'Judicem, Fit hoc ipfum in- primis tripliciter. Aitt enim Judex ipfe de contro- verfia partieipat, ut vel rei, vel aeftoris loco haberi poffit, ubi valet tritum illud Jurisconfultorum: Ne?nö fit Judex in propria cauffa. 16. S)0fU.Üv. N. 7. Cujus

ratio hoec eft, quod in fua commoda quisque naturali-

ter nimis propendeat, neque facile praefumi pöftit, Ju-

dicem fua alienis efte poftpofiturum: regula enim ra-

ro fallit₅ J^tuar od; cn dt ftn 2BecIbeä 3ödn. ib. 1. c.

N. _13, Libenter quippe ea credimus ^quse volumus, &

fedula motivorum inventrix eft proprise felicitatis cu-

piditas ^, quee fspe homines, nihil tale eogitantes, in

errorem folet abdueere. Aut etjam ex cauffa, cujus quidem non immediate & direde , ut aélor & reus, fed _tanquam inferioris vel alius inftantise antea Judex, officiaüsautprocurator. indireéle tantum eft partieeps,

C fibi

(18)

DE J ÜD reit

Tibi tarnen fuisque vei aSiquid fperat

honoris &

com-

rriodi , vel inde etjam

contumeham & incorhrhodum

a litigantibus mcttiit.

Eadem

enim

Iieic timenda eft

(piXctiJTia, &

vitiofa ejus fedulitas in exeogitandis ra-

tionibus, quae ufilem juvent

cauflam. Aue denique

parem in alio

quodam foro ipfe agit controverfiam,

cujus ut faventem

proeul dubio exfpeftat deeifionemj

ita Tibi contrariam heic haud facile

pronunciabit len-

tentiam, ne lernet

ipfum vel injuftx vel faltem im-

prudentis aftionis arguere

videatur. 5vt>ng[. Refol. b.27«

Martii 16$8* Hsec igitur

vel immediata vel mediata

cauftae participatio

juftam Judicis repudiändi caufiam

prsebet.

Vid. Cod. Friedr. 9t. 33.

c.

XIIL jf. 1*

§. Xll.

Tertia

_pudiari

ratio, _judex ob

_*

quam _in

_eo

_{Tita eft,} in cafu fpeciali _fi

_cum

_alter poteft

_o

_Uti* re-

gante vel

conjangvinitate, vel affinitate, fuerit conjun•

Bus. Ea enim plerumque

eft

in

l'angvine & neceflitu-

dine juntftos

propenfio,

ut

vel

eorum

commoda requé

grata ac pröpria

arftimemus, vel etjam noftris ante-'

ponamus.

Hinc facitis eft Judici

^$

etjam probiftimoj

in injuftitiam

laplus. Étenim omnis adfeclus, & ^ma-

xime vehementior ameris feu benevölenti», ex vin-

culo fangvinis oriundse,

fenfu«

^,

öeulos mentis fafei-

nare folet. ne verum refte inveriire ac

perfpiceré

queaf,

Hcec

autem

judicem repudiändi ratio ultra gra-

dus inter quos matrimonium non

perrtiittitur, fecun«

dum jus commune,

extendi

nofr

debet: Confr. Cap.

XIII. $. i. 9t. 35,

§. XIII.

Quartum

^eft, ^partim

impedimenturn

contrarium.

antecedeftti

Nam in eo

partim confiftif, adftne

ut

tiimio Judex in alterutriim litigantem ducatur

vel

amo*

(19)

HABIL t TA TE. _tg

re, vel odio. Hoc enim fl monfirari potefi, legitime

repudiatur. ^v. Leg. com. d. L Åmor nimius ex alio ca-

pice oegre démonfiratur, quam éx cura herili & faéU

inter propinquos

Judicis•&

litigantium, defpoolatiqne,

cum fola converfatio, etiam frequentiffima, fufpicio«

nem legitimam haud gignere videatur. Odii autem

plura fcient effe

indicla.

Qui enim vcl manilefie lce-

ferunt femet invicem, vel etjamnum inforo litigant,

maxime

probabilem

invidiae fufpicionern adferunt.

Non vero ut in'micus rejici debet Judex, ob cauffam

antea contra litigantem a fe decifamj nifi eapropter

in foro fuperiori legitime fit accufatus, nec dum 11-

beratus; hoc enim cafu pro adverfario haberi potefi:.

Alioquin, quod ex officio ag'it Judex, nullam litigan-

ti parit exceptionem. Secus vero fe res habet, fl in

alio foro cauifie quacunque ratione manuin admove- rit; fic ^enim alterutri parti jure quoque cenfetur ad«

verfarius* vide SK. $5. Cap. & jf. c/>.

f. XIV.

Hnsc

^ciis

funt

nofiris

quatuor

maxime

illa

folent

impedimenta^

obfervarij

quse

De his

in judi-

ve*

ro lufpicionum cauffis vel judicant membra conceffus judiciahs non fufpedtaⁱ cfr. Confultiß. NEHRM Proc;

Cii\ p m. i$y. vel etjam ipfe Judex cum adfeflfori-

bus cognofcere & judicare potefi:, utrum obje&a fibi ^\ impedimenta valeant, nec ne. Cit* Cap. XIII. 0?- '-A.

§. i. Additur in Ture Canonico quinta fufpicionis caufiaj ob quam a Judice fieri puffit excentio^ 7ura»

mentum fcilicet, quemadmodum Vocant, Perborrefcen- quando quis jurat, fe timere, ne ab hoc Judice

cequam & incorruptam fit impetraturus juftitiam, id-

que ob rationem nerniniaperiendam. J G. PERTSCII Elein. Tur. Gm. Lib. j. tit. ^fj. Noftris vero legibus

nulluni

(20)

20 DE ZUDICTS

riABILtl

Al E

nulluni .tjusiiiorli valetjusjurandum, nec ulla probatur

fulpiéionis caufia

^coram judice non luculenter

expofita.

■

7 O 7 _ -j - - —-

näriuni, reddere inhabilem, idque non Colum ante litis

conteftationem ^, Ted etiani fiib ipfa caufFae ventilatio-

ne: eo fcilicet ca(u, ubi vel pofl litém conttllaram

funt exorta, vel fältern litiganti, polt inceptam in fo-

ro adtionem, innotuerunt. Is etj3m delegatus, qui

ad petitionem partis datus fuit Judex ^, ex fuperve-

niente cauffa, aut paß deleqationem coqnita, a parte impetrante recufari poteft. PERTSCH l.c, Alioquin

enim in ipfo ftatim a&ionis limine obllacuU funt de- tegenda omnia. Cap. XVI. §. 4. &. 5. 9v 25. Judex

autem, fi, _prout officium poilulaf, vir probus fuerit

& jurisdicundi peritus, prudenti huic'Iegislatoris con- 1

flitutioni, de impedimentis judicurn, lubens obfequittir, adeoque ^, vel non petente parte alterutra litigantium, fponte a judicio di/cedit. In ceteris vero cafibus", ubi fufpicionum cauffie lege non determinantur, nequé adeo acceptaripoffunt, (ineera veneratio Numinis, alli-

dua jurisjur-andi recordatio, & conftans cogitatio nriu- neris graviffimi, eum ab injufto amore, indigno odio

aut fordido lucro, facile prsefhbunt immunem. Sic

vero Deo acceptus, Patriae utilis, improbis horen- dus, bnnis vero &cordatis omnibus amabilis^ revera

habilis eil, & digni/s, qui vera & conflanti feli-

citate floreat!

SOLI DEO GLORIA.

Häii

DISSERTATIO jURIDICA,