MENSURA VERIT

3

DEODÜCE!

D ISSE R TA TIOΝIS Ρ IIIL OSO ΡHIC&\

DE

MENSURA

VERIT ATIS,

BONITATIS, PERFECTIONiS,

ET

MORALITA TIS,

INVENI EN D A,

ρart em

Suffragante udmphff. Senatu Pbtlojoph, in incluttf

Academia

Up[aL

Candida bonorum difquifitioni (iftunt,

AUCTOR

ENGELBERTUS LAUR.

HALEN! US7

Facult. Phil, in Reg. Acad. Upfal. PROFESS. Extraard

Atque Respondens

Martinus Höckert,

STO CKHOLMlENSIS.

In Audit. Guft.

Maj.

ad diem 6♦ Decemfe,

An. MDCCXL.

Horts ante meriäiem folitU.

U PSAHAß,

impreffa.

Auguflinus de civit» DEL L. V. C. IX

NEc

^{quia id}

timemus,

^nosfa&uros

^ne

ille

ideo

praeicivit,

non

cujus

voluntate

praefcientia fall i

fa c i armisv

non po·»

teft, Quidergo eft, quod timuirCicero (<*) inpraefcientia fu-

turorum, ut eam labefa&are difputatione deteftabili nitereturf

Videlicet, il praäfeita funt omnia futura, hcecordinc venient, ^quoventu-

la prasicita funt. Si hoc ordinevenient, certus eft ordo rerum praefcien-

ti DEO. Si certus eftordorerum, eertuseft ordocauflarum. Non enim;

aliquid fieri poteft^, quodnonaüquacfticiens caufla praeceflerit, Si autem

certus eft ordo cauflarum, quofitomne,. quod fit, fato, inquit, fiunt

omnia. Quod fi ita eft, nihil eftin noftra poteftate, nullum eft arbitri·»

utn voluntatis· Quod fi concedimus, inquit, omnis humana vita fubver-

titur, fruftra iegesdantur, fruftra objurgationes, laudes, praemia, fupplicia—

In has anguftias Cicero coar&at animumreligiofiim, ut unumeligateduc-

bus; aut efle aliquid in noftra voluntate, aut efle praefcicntiam futuro-

ium—Vitae autem humanaeconfulens,eligit liberum voluntatisarbitrium. Nos

adverfus facrilegosaufus atqueimpios, Se DEumdicimus omnia fcire, an- tequam fiant; 5cvoluntate nosfacere, quidquid a nobis nonnifi volen-

tibusfieri fentimus&novimus, Ördinem autem cauflarum, ubi voluntasDEi plurimumpoteft, neque negamus, nequefati vocabulo nuncupamus·-Non

eft autem confequens, ut fi DEo certus eftomnium ordo cauflarum, ideo

nihil fit in noftra voluntatis arbitrio, Et ipiäe noftraevoluntates in caufla¬

rum ordine funt, ■- &humanorum operumcauflae funt, Atque itaomnes quirerumcauflas praefcivit, profefto in eiscäuffis etiam noftras voluntates

ignorare non potuit, quas noftrorumoperum.cauflas efle praefcivit. Quo-

modq ordo cauflarum, qui praefcienti certus eft DEo^, id efficit, utnihil

fit innoftra voluntate, cum in ipfo cauflarum ordinemagnum habenrlo-

cum noftrae voluntates1? C» X. Multa enim facimus, quae finollemus, non

wtique faceremus, quo primitus pertinet& ipfum velie—Suntigitur noftrae

voluntates, Scipfae faciunt, quidquidvolendo facimus — Non E, proptcr-

eanihil eft in noftra voluntate , quia DEu* praefcivit, quid futurum ef»

fet in nofträ voluntate. Non enim^, qui hoc praefcivit, nihil prxfci«

vit, Ε. aliqitid praefcivit, Ε.illo praefciente aliquid eft in noftra volun¬

tate, Nce ideo peccat homo, quiaDEus illum peccaturumpraefcivit^> -- fedipfum peccaturum praefcivit, qui fi nolit, utique non peccat; fed fi

noluerit peccare, etiam hoc ille praefcivit, L.22. C. $θ. Certe DEus ipfe, numquid quia peccare nonpoteft, ideo liberum arbitrium habere:

aegandjus eft?

a.) "vtd,. Ej,Lib» de rutt, Deomm Dwtnat%

s. xx&

) · C

fg» **1

5. ΧΧΤβ

Liberias Polmtatis, fyeciatiiß Dhrna,

quantu

ϊ^>

SUnt

^{Entilutiffimae}

innumera, &

^{entiumiimulquefupremo-,}

vere

fimplicißimae^fub

infinita,

^veronomineperfedtionis

ς®« Deo^

^abfo~

infunt cundta _atque iingula. §<> 7. n. 5. conf«

$β 11. Stint _quoque, licet in ordinead rei ipiius rnagnkudinem pauca,

relate

tarnen

ad

nos

plurima

, quae de hoc fummo rerutn

omnium audlore & ilatore

dos pie cogkare

docet ratio fana iibique relidla, circa

quae maxima

elfe debet

cura, ne

quid inadaequatis

conceptibus immifceatur fummo

perfedtionis Divinae

faitigio minus dignum atque

conveniens. §,

12.

In«

£er haec retulimus conceptum vit*\ in cujus notionee- voluta vires eiTentiae Divinaeoperatrices,

exquibusilla

generatitn aeftimatur, praecipue

duplicis generis

opera«

tionibus vitaiibusj inteiligendü nempe & vvlendo, fefc

exferere adferuimus, §.13. n. 1. Illam adlivitatis & vitas

Divinae partem, quae refpedtu biteUettus in

cognitione

& fcientia rerum relucet, breviter in ant-ecedenti-bus expendimus. Vidimus, quaenamiit

relatio efientiae Di¬

vinae inteiligentis ad res extra fe

cognofcibiles.

$. ff.

n. 3. Retulimus huc totam efientiae Divinae adumbrabl·

Utatem, omnes omnium rerum eifentias compJexam

16.n. 4. omnesque cujuscunque generis

realitates

comprehendentem. §. ip.n. 1. 2.

Poftulat itaque jamin-

ftituti & ordinis ratio, utcVffem alteram operationum

Dei vitalium, quae ex fornfIi con.cc ρ tu vluntatis Dl·

9in* fluunt, ingredian ur, earum pariter indokm t

«tatiiraa|& habitum, pe^itiu« confideraturi.

Q,

ä.

Non

114

)

0

f

i. Nfon id jam agirnus, ut

pluribus

voluntateraDt»

vinam,

quatenusilla

per

rnodum facultatit

a)

concrpi-

tur 3 re vera däri probemus. Sufficiant7 quae

fupra

in

hane rembreviter fuere allata §. i In eo potius ^no-

ftra verfabitur_opera, ut fpecialem ilI'am vim9 undeex- plicari

& intelligi debet Divinae voluntatis Libertat,

aliquanto

penjtiusint.rpfpicLamus>;Lii primis

quum

hinc

a&us voluntatis,. ab

acribus

intelleftus formalem di-

ftin&ionem accipiant., Non ignoramus, quantae

haeq

doftrina dzLibertate, fpeciatim Divina,

fit & fublimi-

tatis & difficultatis j id quod fatis experti funt ^quot-

quot unquam

adeuratiori ejus confiderationi manum&:

animum adpHciierunt^„ quoramet

jam-. haud pauci hor-

rendai

a) In vocdbulo voluntatisaliquid inde natumefi aqui*

vocationts _, quodjam pro facultate ^, jampri? adu

facuica-

tis foleat- ufurpari unde facilis. inerroresefllapfus. Priori' fenfu relie dititur

Völutltas

fe ipfam

determinare

,

( b.

e. vi'

resfuds agenAi natur#fu<e convenienter applicare ^, adeoque

ut alter horum aBuum , vcl vohtionis vel nolitionis de ea

pracife affirmari■& popr

& debeat, efficerej pofieriori.

vc-ro dceeptione>determiniri atque fieri,.» eo quod fic fupponenda

ßl antecedens potentia^ exqua

aBiualis·determinativ,

exfurgat„

vid1 infr.. §. 2j η.,ζ. Ex bac diftinBione non obfervatAypejfi·

me concludit'Spinoz votuntatem> no·:

efe

poße

liberam

,

eo quod ab alia cauff.a

nuejfiario

determinetur,

hac itcrum

ab alta &fic in;·infinit^umj vid\ Etbi.P. t* p. jZ.. & Ρ, ζ. pr4

4P, Docuififé ve.ro bunc. ρhy

(ju

am rerum omnium necefiata-

tern, ro euρhylsa? CTgeometricTtamulam^

quippei ntrin-

fecaro ($'. abfolutam, ex ufius.ficriptis paßfim colligere licet^„

Contra talem ^veroneceffitatem^{» omnem}ideam liber<E

volun¬

tatis direBe & ^ex ipfo fundamento toüentem> utpote in

antecedentibus; fatit, refutatamt, jam non. difgutabirnui

ulterius..

) ο ( »■ ur

renda heic fecerunt naufragia b). Nec tamen ab hac

coniideratione nos plane

abfterreri

patitur ftimmaejus

per omnem, non

dicamPhilofophiam,&, quatenushinc

dependet, civilem vitam^,

fed & ipfam Theologiam,

St utilitas St neceffitas* Hac Theologiae naturalis ma¬

xim! momenti particula,

vel

negata

plane, vel faltem

varie labefadata, cuilibet certe Atheifmo atque fatali-

fmo lata porta* magis vel minus

direde, erit

aperta»

Vidimus _antea, nifi libertate Dei prarfuppofita> non dari poiTe ullam rerum

humafiarum veri nominis

con- tingentiam §. 6. Quid fic de

adionibus humanis

ha-

bendum eiTet, nemo non videt. Certe hac ratione

omnis diftindiovirtutis & vitii, omnis utiliMs praemii

Sc poenaei verbo» omnis moralitas funditus fimul fo-

fet

h) fldnc tantnm difficultatem & perfpexerunt

& experti

fuerunt, Pet. Poiret. qui etjam Csg» Rat.

lib

3.

C.

ip.

mot.γ. libertatem abyfium ftupendam vocat

é^infinitaai,

quas omnem captum

tranfcendat* Herb, de Cherbery.

tr, de verit, p, ioS. qui liberum arbitrium unicum na¬

tura miraculum , ipfumque hominera, ut

liberum,

plane

infinitum contendit, Kingius de

Or. M. p> 99»

joj. ÖV. cui nulla quadlio in

totalJhilofophia magis cb-

fcura & difficiliSj & plurimi alii, inter quos fpeciatim

nominandus Bernh. Ochinus _, Ital. Hic in libro ^f cui

ti-

tulum dedit Labyrinthi, vßo format graves ,

&>

tit ipfe

vocat, infolttbiles dijficultates) quatuor contra

libertatem,

quatuor etjam contra

neceflltatem,

quarum unamquamque

concludit precibus adDeumy velit illum ex

hü abyjjis extmhe-

re9 nec aliam inveniri putzt viam exhü exeundt, ^{quem u»}

nieam dodae

igQorantiae:

fic

enim ipfe

Juts

(efie implicat la·

fyrinthü.

ité- ) o (

leteverfa, id quod ex infra

dicendfe conftabit

plc·

&iu$. i).

§. XXIL

Ratio Methodi

Gf Qauttones»

®. Difficultafem pertra&andi negotii quoque aut getanxia, quae nos tenet, cura, qua potiflimum via

in ejus interiora parandus iit aditus. Omnibus ferefe*

culis, _ρroh Γ pudor^> fuere inventi, quitrxiftentiam ali~

cujus Libertatis impugnarunt. Et

forte

poftularcn-t Le- ges methodi, ut prius

demonftraretur aiiquam

Libertå-

tern, adeoque Divinam, däri, quarrt de ejus irrdhle &

proprietatibus difquiiitio fuerit inftituta. Optaremus Cane5 utliceret, ex ipfa generali voluntatis, fpecratim

Di viηas.

c)Quando hac omnia rebus ^, ex nerefßtåte Ageηtibus, fp?*

xiatim brutis animantibus₉ tribuuntur, tum valde idβt abu*

ßve & non eft nift lufus in verbis. Noη dabitur veri nomi·

nis vel virtus vel vitium, mß ubi eft proprie dicia impu¬

tativitas _? cui non niftin Agentibusliberis efté loc um, infra probandi erit oecaßo uberior^, ande partier erit evidens^f

in bis caßbus ^non ulterius quidquam äari praemii vel poe- quam quoAd extem am ftmilitudinem, analogiam pro-

portionis & convenientiam materialem feu genericam, Qua

in contra*ium regerere foient fecus fentientes^r, ut facilius Åiluenda} Jim non examinamus. ulterius.. vid Coliins. in

Difquiftt. Phtlof. de Iibert. Hum. quam colleclioni fcripto*

rum Leibnitiit Clarkii &c, inferuit Des Maizeaux» pag.

Hb% _jjz, conf, Leibn. Theodt, P. ^1, §. ÖS. &c. 74. p- tid·

&c. _Inter b^Ane ideo de libertate dottrinam & univerfam Philofopbiam Moralem9 arcUfftmum plusquAmfororiumin»

tercedere ne χum, vel hinc fatis intelligitur. Quid? quod

nec, niβ illa reHe explicata & defenja> ipfa religio conftes, (MVA & integre,

4M ) o f Η* n?

Dmnå?, nötiofie fupra adftrudta,

inimédiaté

a

el

Ubert**

t em corrcludere. Aft quomrnus hoc hat,

o&ft'a

re vario¬

rum incongruas & confutandas

hypothefcs,

IJbertatem quidem, verbrs faitcm,

admittentium,voluntati

tarnen

de-

negantrumjdocebit hiiloria literaria *)«Necper

omnia

adco fuerit izcWf? Libertatis exiftentiam a priori demon-·

firare, niii prius?in fubfidiemvocata

experientia intima?

de hacveritatequisa pofteriori

fimul

certus

fuerit

atque eonvidus by Aft vcro hac ratione non niß aliquidno-

Q \ ftrae

a) Sit LocklOj in er, de lnteli*Hum. aquealfurdumvidetuir

voluntatem die i liberam % ac virtutem dici quadratam Lv

ti, C. 21, Eadem mens håret jub fitto Chrift. Mclodii »0-

nitne latere volenti Ad. Bernd, intr. t), (infh b.©όιίίίφ*

2Bari). in ber ^ßlÖCtl />. $0» Tacemus jam plures-

infra

nominandos.

b) Immane qnantum in hoc argumentum ab experten-

tia interna (umtum, infurgant, quotquot omni

libertatl

compedes ^vo/uηt in)ettas. Viaent enim, hac primum in dubi-

um vocata, ipfum iibertatis negotium magnofic fuhro or-■

batum , adeoque relinqui alea plenum.

Nominandi

in

hane

rem infra venient, Baelius ^, Spinoza & aiii. Speciatim

vero Collinfius _{, non contentus} hoc argumentum reddefä' dubium, pramtjfa varierum celebrium vtrorum auttoritate ^%<

kanc experientiam vel negantium vel in dubium vocantium^r

tandemeoufque progreditur, ut quoque ab ipfa experientid

»eceilitatem velit probatam. Tratt. cit. ρ. 2$Q»

&

343^

Sed eunde.m re ipfa in feirpa nodum hi quarunt Ρhilofephi ^%i

quem Idealiitac 6Γ Sceptici , ab

experientia exißentiam

mundi pofj'e probari negantesy atque in hoc

ipfo ad

fimpli'·*

cem iüam poffbilitatem provokantes, qua

ßeri poiuiße

fupm

fonunt), nt mens, per orginariam

fuam conformationem»

sontinue quafi in femno, fuis

perceptionibus deeiperetur, licet

necmundushnecullayprateripfam,

daretur

creatura,

vidWo\F„

Theo/%'

HS ) © c l·®*

ftrac finita? Libertatisinnotefcit, quod fic debitacura ei-

fet expendendum, quo deinceps,

eadem,

qua antea

circa cognitionem

intelleftus, ufi fuimus methode

$.14.5 inde legitimus, per

viam eminentiae §,

9.

lit. b.

ad Deum daretur adfcenfus ^rsefenti vero inftituto

non fatis convenit illa procedendi ratio, eo quod i-

dea Libertatis majoribus ^, quam idea c&gnitionit ^, invo-

luta fit difficultatibus, adeo ut non atque liceat illam

finitam cum infinita conferendo, illiusque imperfe-

Äiones & limitationes removendo ^, huic infinitam fu«

am eminentiam vmdicare. Noftro itaque nos adcom-

modantes fcopo, generahm

in antecefium

Libertatis

notiontm, vocata fubinde in partes noftras experientia, qttafiin theoria determinare

conabimur,

cujus

poftea

tum ad Deum , tum quoque ad reliqua agentia finita, adpiicationem

fpeciaiiorem faciendo,

^non

poffibilitatem

modo, c). fed & actaalem veritatem & cum experientia

convenientiamadftruere conabimur, adquam quoque

deinceps, tanquam ad lydium

iapidem,

quid verae Li¬

bertatis fit, quid non,

exammabimus.

2. Quantum vero

nobis jure pollicemur utilitatis

extali notione Libertatis generali, fi rite & convenien-

ter fuerit determinataj tantum quoque inde metuen- dum eft damni, fi determinationes minus convenien-

tes & falfae eidem fuerint immixtae. Notum quippe

ex

Theol, Ndt. P. z, §. 614, cenf. Clark, obfervat, ad disqui- fit. Collinfii, eod* libr. somprehenßp.jpj. Aß qui hincad

exißentiam muneii negandam moveantur, fsre pauciores noft itnmerito fperamus. conf, §. / lit. bé Et quafo,

c) numne majori jure & probabilitate in contrarium

Apeffibilitate,pro affirmativa,argumentum fumitur ? undeet- jam nos inpoßerum ^non plane nullumpretium^ in hocargu¬

menta) experientia conßituemus.

) O ( II&>

ejrLogicis, ideam genericam,

univoce de fuis infe-

rioribus eile praedicandam. Et quoniam

univerfalu'.

non exiilunt nifi in fuisfingularibus, ex quorum confl-

deratione& comparatione, opeabftradlionis,

forman-

tur, conf. §.i* lit. b.y haec autem in

praefenti,

tum'

ratione fpecid, tum quoque

ratione ftatuum, fint

varia? _pro quorum varietate

varias & fpeciales, licet

aceidentaies & externas, conformati.ones fubit ipfain

concreto Liberias d)i hinc intelligitur facile, quam:

circumfpede heic iit procedendum ^, ne s

inconftan-

tes feétando umbras^ nubem, quod ajunt* pro Juno-

ne amplexemur.

Nempefi jufta erit haec

^, quae

quaeri--

turj Libertatis notio^ fperatoque ufui infervitura,

debet:

omninos, fecundum ipfurn fuum effentiale 8c formale»»

convenire, non modo omnibus agentibus liberis, cu·

juscunque fpeciei, flatus & conditionis, idque femper^{^}

Ced &folisy ita quidemr> ut: nec plures, contineat ^nec paucio-·

d) Vari* fpeciei inveniuntur agentia libera ^, quippe fvorlum pertinereDeum, angelos, horninet , exinfradie^enk¬

äts patebit. Quin & bominum diverfifunt flatus, innocen·

ti* , peccati, grati£ atque glor i*. Pro hac varietate, va¬

rias ⁱⁿ concreto libertasfubit conformaiiones^, quas fingu¬

lasβ quis in idea~ libertatis generali haberet determinatie-·

nes ejfentiales; ^non poffetnon in ^varias^, circa aoplicatio*

nem ad reliqua^, fe conjicere angufiias. Hoc funäamento

nituntur mal* libertatis definitiones^? utpotc illa Clerici ^,

per potentiam hajbendi eodem tempore judicia difFe-

rentia de eadem propofitione, ^qutanonfatis eß ev>iaens>

Bibliotb. cboifie T» ΧΙΙ,ρ: 88· 8ί>·-Ma Kingii, per potenti¬

am fuperandi rationem virtute eledlionis. tr. de Or. Mc

f. t]?. & fic in ceteris. Quodβ tale quid in fequentibus fublnde a nobisfuerit additum , id ^cert* alicujus fpeciei li-

bertati explicand* fcias effe defiinatum.

si® (

HÖ·

-m )o

pauciores determinationes ^, quam quac

in omni csufit

Ubera _, qua tali, fint parker vere

inveniendae.

Atque

liinc quam

attentis oculis ad fingulas cauilarum Li-

berarum clafles, in formatione talis idese, fit refpi- eiendum, _quamque follicite gra a

Iupinis, eflfentialia

an cun&is ab accidentaiibnsinfingulis, fint feceraenda»

yel nobis tacentibus intelligitur.

§. XXIIL

Ide^λ Libertatis

generier

ϊ. In defiderata autem hac Libertatis notlone for-

inanda, nondabitur tutior procedendi ratio, quamut, juxta regulas Logi^corum,

fecuadum eflfentialia juftae de-

finitionis, eam evolvarnus, fic vifuri, quid cum aliis

rebus illa habeat commune, quid fibi proprium & pe- euliare, qua eadem opera intelligemus, quaenam

in

concreto agentla fint Uber^a vel minus, prout

etjam

haecconfideratio concreta aliis vifa fuit potior. Itaqj

in anteceffum notamus, id» quod nomine Libertatis defignatum volumus, non

efie quid in rebus

fixum

&

fiab

i]le,

quatenus hoc

ipfo

fubftantias rerum

fupra defi-

gnavimus, fed fubftantU

aliquid, in

quo

reperiatur,

quodqueinde liberum

dicatur, prxfupponere, undep?rfe

intelligitur, in generali claflfe msdorurn ^, quatenus

hacc

chtfifubfiantlarum contradiftingvitur, vel ut cum

anti-

quioribus

Philofophifi loquamur, in claflfe aecidentlum

gradlcameatallum, eflfe quserendum. conf. §.

17. n.

1.

Jit. a. b0 Et quoniam his

Pbilofophis fubdiftindlione fiujusclafiis in alias nihil eil folennius

5

ideoque

ut

ho-

rum infiftendo veftigiis ideam genericam

noftrac Uber»

»ati$ determinemus fpcciaiius; ^non

modo ad claflfem

qualitatumx

fed

etjam

in his, inter pstentias naturales,

referendam, vel faltem exhis aeilimandarn, monemus.

Aft verohasrecenfere & huc referre folent, non

fo-

fed&paflivas, Itaque ut i

Ate Libertatis

con-

vcnicns

4$·ξ ) ο ( m veniens habdatur notio generica, reliåis pofterioribusij,

circa priores

omnkio eft fubfiftendnm. Nempe in ipfo

quafi conceptu fuo

formali Uber

tas

aliquid

aüivitatis in«

volvit,femperque ad agens aliquod, ejusque a&iones re- fertur, nec ideo per meram capacitatem feu pottntiam pafivam, qua motusfeu mutatio, ab extrinfeco agente &

vim influente, unicepatiendorecipiturt

explicari illa

gene- ratim poterit· Pajjiones

enim? h.

^e.

tales

rei allcujusmtc«

tattones, quafiunt a virtute, rei, qua mutatur, extrmfs«

ca ) 'varioque refpeftu & gradu allena^·» inquantum ab leite

nude reeipiuntur aliunde tnäuBa^, hattenus non ρoffunt dici libera, nec quidquam cum libertate eatenus habent

commune_, quatenusfubjeftum patiens, pro indole fua re-

eepthitatit» eas netejjario admittat talet, quales a poten-

tia agentefuerint iUatay quippe circa cujus aüiwtm nihil poterit mutare: niii

forte Hieras inde, denominafione

extrinfeca, quis velit

appellare,

eoque

refpedu,

quoå

a cauffa externa Ubera fuerint libere prodtjäae. Atque

in hoc ipfo ad communem

loquendi ufum licebit

pro-

vocare, quo ex. gr.

apluitre aliquod libere converti9

Tel currum libere moveri _negamus aj,6

R 2. Uber^-

a) /.itque fic^ exfipja bac pailionis notione data,gene·

valem bete in antecejfum formare licebit conclufionem* quoi

nihil paflivum, qua tale, fit vel efje

pojfit liberum*

Im«

tnofic vel ex ipfis terminis evident erst, ideam p?ilionis

liberae ejfe contradidloriam conf. §. 20. llt. a. Loqulmur

autem de libertate, ut ex infra dicendis patebit plenius⁵ quatenus\ aliquid importat agentibm ab ea denominatis

naturale # internum. Non ita& praeife hucpertinet li- bertasa coaélione

phyfica,

quatenus

hac

refer turadaftm

osrternotj aqualibertas eß tantumunodo

accidentalis

&ex¬

trinfeca , quippe & cum &fine quay

interna

illa, de qua.

mobis erit agettdumy aquepoterit cenfiare^* prout etjamab«

femtid

in ) © C Hl·

i. Liberias refertur ad attiones h.§. Π. I. Per haft generaliilimo

adhuc fenfu,deiignatas volumus

quascunq;

in rebus operationesr quaeiti oppofitione

adpajfiones^

pro diverfa rerum indole, vario refpeäu,magisvel minus*

stftimari poilunt taies. Har

enim niii

ex

nihiio

prove- nient, §. 5. n.1. Ht. c. conf. §, 9. η. 1. 1

it.

a.

utique

o- riginem trahent

immediatam

a

vi f. potentia

,

eisdera

producendis

fufficienti & proportionata,

quae et

ja-m,,

in quantum principium erit

operationum

^>

omninode-

bet eodem gradu efiFe aciiva b).

Haec fubjeßo-,

cm

tri-

buenda veniet operatio ^, aut erit interna & jam proxime proprio, , aut externa

&c allena. Si

po- ftcriusj fic etjam operatio ijlt

dcbebkur

externo,

in

quo

fenHia impeåimentorum, extrlnfecus poncndorum^

ideamnoßre

libertatis minitne abfolvit. idem de iibertate ab-oöligatio-

ne coaitione morali eßo Judicium. Nec enim bete de

Iibertate, fenfu afiimatione morali civili agitur, übt

eft poteüas /T

facultas moralis de fuis aftionibus

mora-

libus L· civilibus _pro lubitu, nulla

obftante fuperioris

lege, difponendi, quae

abfoluta

non

niii foIiD.co««.-

petit. llt vero per hane Deo

inåependenti

^, omniaque

ideo

impedimenta phyfica ignoranti, vindicatam, nondum

probafti

Deum eile _agensfenfu rnetaphyßco (f intrinfece

liberum

;

ita nee ob banc reliquis agentibui finitis denegatam, fimul

veram übertatern internam ipfisjure ademeris.Fid.üudd.

Phil. praß·. P. Z: C. z. §. 4· conf. Hebenftr· Phil. Prim»

Se β. 2» C. 4. th. ιο, ρ. τη» pop. conf» Hollaz. Exam. The-

§1. Ρ. ζ. C. j. ζ. Sic etjamXibertas afervituteeßtan*

tum moralis.

b) Frequens Theologi spariterquePhilofophis

eft diftinclio

potentiae in aftivam pailivam7 quam quoque

decan-

tatiiiimam &■ reli-quarum matrem vocat Mufeus Metaph.C»

qf §. tibißrnul definit priorem per

id

^, quo

quid

aptum

3 ® { 1^·

«quo illa

vis, ufide exftitit, eil proximé radicata? eo-

dem jure, quo ηon

molar, Ted aquas vel vento cir-

cumagenti,

fuus adfcribitur niotus: refpedtu vero pro-

ximi, in quo

irnrnediate confpicitur, fubjedi, illa

operatio

redtius paffie erit dicenda, cui cum idea Liber-

tatis nihil eft commercii h. §, η. i.

Relinquitur er¬

go prius.

Per

v

im

vero,

Mlud gener·a t im in rebus defigna*

tur , per quod id

habent,

ut

operari pojfint vel agere, feu

aliud, in quo tontinetur

ratio fußciens,

cur

affto alt qua in de

rc veraprovenire peßt. Adeoque ^per

aüionem ille intcüigi-

tttr motus} Je» Hlamutatio ftatusy

c)

quaex

illa vi provenit

%

CS cujus ratioJußctens

tontinetur in fubjeffo

>

ejusque vi /*

Uiva, unde immediatc

dependet* Atque eatenus xftima-

ri debet aliqua äffte

eile bujus vel illius fubjeffi, quate«

nus ex vi) huic propria

CS

interna·,

proveniat» inter quam)

in fe confideratam, & ipiäm ejus

applicationem, feu

nifum & conatum ad

agendum, manifefta eft diftin"

gvendi

ratio,

quum

Hl

^am

concipere liceat fine hat, prout

olla quoque per

nvodum facultatis feu pojfibilitatis agendl,

hac per modum

affus

y

cujus adualftatis in Hla eft pro-

xima & fufficiens ratio,

phyiice confiderata, eft con- tipicnda.

Genus

itaque libertatis

_{R ζ} ^,

fed adhue remotum,

_ponimus

ptlim

eft producere aliud, pefteriorem vero per id, quo

quid

aptumeft recipere aliud\ conf. Hollaz. Exam. TheoL

Ρ. ζ. C. j-, 3« ρ- m. 6ig, qui quoque

exclufa poßeriori)

tantum priorem ingredi forman*

liberi arbitrii afferit.

c) Eft hac definitio

a&ionis Gel. wolfli Kovimus fdtbt

ex quo capite foleat

impugnari

, nec nos

fugit

,

in applied*

tione ad Deum ejfe incommodam, atquefie

videri fuo defi*

nito angufiiorem.

Sed hoc nobis accid.it fapius, quando de

Ente infinite, conceptibus

Cd verbis

ex

fin i

tarum rerum

in-

dole defumtis, nobis eft

agendum. Itaque in bis cafibus nos

oportet pie CS ©Ηπξίττως

cogitare, vid. §, «, CS ftit, 4»

141 Iit, 4, fs tonf. §· 16,

Ii

t.

di

124 ) O (

ponimtJS potentiam (eo vim Attivat», _eamque nAturalém>

quo iic innuamus, in ipfo libertatis fubjetfo conRituen-

«lo, requiri omnino principium illius adrus, cui, _qua Sali, denominaiio^concreta liberiveniet tribuenda: nec

<alia mente addimus naturalem, d) quam ut fignifeemus

inipfanaturafubjettiagen-tie il Iam vimeffe deberejampro*

xime radicatam, in _quo ipfo eatenus ipfius abtus, tan- quam eßeffus, vera inveniatur origo, cujus quoqueiic

haétenus eft caujfa eßciens immediata, Atque hoc ipfum cft quod nomine fpontaneitatis, fed nuda Scfenfu latijfi»

mö, fubinde fölet indigitari e). Hoc etiam in ide^a li- bertatr

d) Interdum hi termini phyiicum (fnaturale, utfyn-

wyma) craffiori acceptione de rebus tantum\ corporeis stabi*

bentur% At$~ noninelegans eß obfervatio Wagneriymonentis Accipiendum ejfe re naturale ita late, ut hoc ipfo deßgne-

tiur generatim, quidquid in ejfeηtid natura alteujus rei quocunqtte modofitfundaturtty _atque iUud uiterius in pfiyfi-

cum refp. corporum , pneumaticum refp. fpirituum ejfe fubdifiingvendum. 7r. de Lib. volunt. §. yj. not. Atque licet

ea latitud^ine etjam nos terminum iUum acciptamus, tarnen

nan fatis patet ratio, cur nan quoque iUud pneumaticum fpirituum hoc refpeäu diet pojfit phyiicum, faltem in oppo-

fitione ad το rnorale, de quo infraj quat. ne$3 hisfua (pvni

atque natura poterit denegari. Nec tarnen naturale i- dem per omnia nabis ef: ac effentiale. Sic Theologi f'atentur^, imaginem Del in pr otoplaß is fuiße natu¬

ralem,. non vera effentialem. fifuo fenfu vidi Hoff-

man. Synopf. 7heol. ρ, \%i etc. Confi HolUz, Sxam, Theol.

Ρ. ζ. ρ. m. fig, Balth. Rhaw. ^TbeoU Pol. L♦ 6» _{C. j.} «£L

& alios pajfim.

e) Frequens in hoc _argumento imidit mentio tu(ρ^ontQ'

& y£ libere. yix autem αIia datur h<ec diflinguendi ratio^

quam ue iüud dicatur de quobbet ex potentia atRiva in¬

terna &.naturali agentfeUidHas fit· neceffarium feu li¬

berumⁱ

) ^© C JHP* Ϊ ΪΤ Sert^atis forma&da orenino eft effentiale ^, atque exclu·

ditur hoc ipfo ^,

penitusque

ex

idea libertatis generk.

ca eliminatur potentia ab extrinfeto pbyfica & pbyßce

in¬

fluens^, quippe cum qua

hbertas conitare plane nequi-

verit, quo pariter

refpeétu appellari iblet Hbertas ab

omni necejjitatephyfica externa, Jeu forinfecus agent

i im«

poflt

§. XXIV.

Ulierior

Ide

^a

generic

a

determinatia*

i. Adeo tamen non credendum, notione hacr

§. praecedenti data⁵ totum

libertatis negotium abfolvi

5*

ut ne quidem

fola

idea

ejus generica fic fa tis fuerit de»

terminata. Nam utacceptionem mittamus

hujus

con-

creti

herum. Bite mente Ven„ Dr„ Langiusclicit liberum ejfe fpontaneum, b, e. non a

Hunde

^,

fed

a

fe ipfo

^adum ^r

non contra, unde etjam fpontaneitatem, a libertate fe-

junffam, tribuit caufjis pbyßcis, automatis, & fpeciali ^mo¬

do> a proprietateautomatorttm div^er(o ^,

brutis animantibusi-

Hoc fenfu etjam vocabulo fpontaneitatis utitur Leibnitius

TbeoA, Ρ. i. §. 64. quam quoque fimul vindicatam VitIt o- mnibusfubßantiisfimplicibus^ pertotam naturam diffufis,id»

que viJua bypotbefeos de vi aiti^a

monadurru

conf §-iJ.

lit. d. Quid tarnen interdum ut fynonymum libertatis ufur-

pari fuevit, ideoque vocamus banc fpontaneitatem, hocfen'

fu, nudam, atque bactantum excludimus neceiTitatem

phy«

ficam, ab extrinfeco agente cjusque influxu phyfico proxime dependentem , qua poft priorem

abfolutam

§.ζι.

Ut, a, rejeßam, eft prima neceilitatis ipecies ^, iibertati

inimica, Nec huc pertinet neceflltas coadbionis ^, nifi per'' influxum

phyiicum

in potentiam

adivam

^,

internam

&. naturalem j qua haäenus contra bypotbeßn ßet pailiva,,.

explicet, conf, §. 2j. lit, di qjte cafu bat cum- nwx ex*' pheatacoitteidit·

filé ® ( Hi¬

ereti latlffimatn^> qua liberum idem valet ac non impeåU

tum, quo fenfu

frequens aptid audores fit

mentio

li-

beriaeris, ro?// &c. quam etjam appellare

liceat

erato-

r/4*» j quoque hacC

denominatio paronymica 7/fcr* haud

raro iliis tribui fölet operationibus, qua:

licet fintef-

fedus , ex fubjedi vi pvopria Sc fuo modo aciiva proxi-

me

produdi

§. ι ?. η. 2,

nihilo

tatnen

minus, vel

mers funt neceflitatis phyiicas, vel faltemnihil habent

verse libertatis. Nempe attendenti ad exempla taliura potentiarum

in

concreto,

primo apparebit intuitu,

va-

riarn, ad fuoseifedus fuasque operationes?

habere

re- lationem majoris vel minoris neceflitatis, eo quod in ipfa harum

produdione vel uniformi

agant

neceffitate,

vel etjam aliquid retineant,

faltem retinere videan-

tur, contingentie, unde

etiam ad

duas

clafles poterint

referri, quarumpriorem

conftituunt potentia ab intrin-<

feco uniformiter necejfaria. De his, ex. gr. de

horolo-

gio indicem circumagente,

de fole lucem emittente,

<3e arberegemmas protrudente &c., juxtaacceptionem

mox datam §. 23. n- 2, fanofenfu diceres, quod J}on*

se ag&nt, iramo &

fenfu

oratorio

& vulgari

^,

licet

pa¬

rtim

philofophice

quod

libere

a).

Sunt enim hi effe-

hus

a) fbuaßio eß, an IS quousque rebusfinitis, mutabili-

bus (S Aependentibus ^, fpeciatim materialibus ^, necejßtati fhyßca interna IS

uniformi fitbjeäis

, ro agere

convcniat ?

In pr&patulo eß ^omnemfuam

caußandi

vim

bas habere,

nen

afe, nen a nihilo ^, non a natura , non a cauflis proxi-

me antecedentibus, fedultima analyfi a cauffa aliqua a- terna, independenti, potentiffima^, undeet)amomnem earum vim agendi in aliquam improdudam ultimo refolvi pro*

bavimus §. γ. Ut. a, Hinc inducii fuere Philofophorum non-

tiulli, ut cauffas fecundas non veras efe caullas, fedtan¬

tiem

) O ( |§§* X2f

$us ab horum, quatenus agentium, »*

quidem,

diftoque raox

modo naturali & interna» provenientes

5

ttmen illa plane necefiaria,

necefßtate pbyßca interna

^r

adeoque tali ^{, per} quam non

modo

non

afiiones esdem,

fed etiam a!i& a prsefentibus

diverfs, heic &

nunc,

per poiitam

talium agentium ciTentiam, remotis

mo¬

do otftacuiis, iint phyiice

impofiibiles. Ubicunque

vero adeft talis phyfica natura,

adunumheic &

nunc determinatac, neceiiitas interna, ibi

millum habue«

rit locum ulla veri nominis libertas, quac etjam Uber-

tat a neceßitAte phy/ica interna ideo

folet VOCari.

Nem- peii tum

ipfi agenti,

tumquoque

aäui, ab illa

^,

quam

adfertum ibimus, Ubenateyjufta erit

deoominatio,

ne- csflfario quoque hoc in genere

requiritur,

ut potent

tia illa abliva naturalis iß interna, ex qua provenit ^a- öus^

tum occailonales docuerint, Ita quidem ut qua agere' atque ejßcere videntur caufßafecund*·> re vera non

hit

⁷

fed

fvli Deo , ex occaßone faltem (ß ad pro}enttarn tftarmh agen- ti,ßnt adfcribenda. Praterantiquiores

SchoUßicos

, ornnem c.auffarumfecundarum agendi vimDeo immediäte

tranßcriben*

tes, de quibus vid. Scheibl. Metaph.L.i. C 3. tit. ιρ

§*0

ép6t quoque huc redit doßrina

Malebranchii, Cordemiti iß

Aiiorumy occafionalium eaufarum fyßemati patrecinantium.

Aß incommada bujus hypotbefeos ^, longo fecuturaordine,per*

fpicientes Pbilofophi aIii, non modo cauffts

[ecundis

genera-

tim, fedfpeciatim rebus mere c&rporeisy aliquamvim proprio

Am iß naturalem fuo modo agendi ^, b e, juxt^a certas leget

iß regulasphyßcaS y certas mutationes

producendi

^, cenfue-

runt trbbuendam, Et fane licet naturatn, modumiß gradus

hartem in rebus virium nonpcrfpiciamus fatis, nemo tarnen

non videt) quid eflet feeuturum, fi cuntta ^, qua ßunt, prö*

immediatis Dei operatiomhus ejfent habenda. sonf, qua de-

concurfu Dn&. gaffw inculcant Tbeologi.

> © ( fü«

.du«» nofi fit femper bek & nunc ad ^certos a&us, cm effedus , phyfice determinata, quippeex qua nonpof-

font non profiuere effettus uniformes, h. e. unico tan¬

tum modo determinabiles., adeoque mere necefTarii.

Kifi ipfa potentia

Γ.

vis atlba , adeoque effeffus ab lila ex-

furgens, fuerit quoque

intrinfece

refpedu ipfius agen- tis contingens b) h. ^c. talis, ut ab eadem9 qua tali &

fibi

b) fijuld contingens fit ^, fupra §. 6. Ut. a, diximus.

ίηde etjam conftat, quis effedusfit ab intrinfeco contin¬

gens. Et licet hoc

ibi

pracipue

ad agentia libtra reßrinxe-

ffimus ; tarnen 1$ heic aliquanto fumi potefi latius, pro g·

snni

ejfeffiu

etjamex caujfamerearbitraria provenienti. Difiim·

gvit Reo. Epifc. Rydeiius inter

phyfice & pneumatice

contingens. Coli. Frwat. P. q. art, g. §t j. Hac difiin-

£li@ne etjam ^nos utimur, fedpaulo aliter explicamus. New

pe per illud inteUigemus, quando, non

obftante

potentia phyßcAy ex qua effeftus provenit, parle

(S

aliter

hie ft

ha*

here poterit, pid. h. §. n. z. figuodβßmul adßnt principia &

fundamenta vera libertatis, tum demum talem

effedum

mcabimus pneumatice & propriiffime

ab intrinfeco

^con-

tingentem. Atque fic adhuc

neceffitatem

^tantum

phy-

iicam intrinfecarn potentia?, refpeRu fui efledus heic &

nunc neceffarii , nec aliter per illam determinabiüsf ex·

cludimus, _qua altera eß neceffitatis fpecies? licettantum yationefucceffionis ßatuum cenfequentiumex primo talis ^,α·

deoque hypothetica 5 cum übertäte tarnen

irreconciliabilis.

Nempe verbo monendum, per

intrinfecarn neceffitatem

^j

mn heic, quod alias in ufu eft, deßgnari

abfolutam

illam

SSMetaphyficam,

fed

tantum

phyficam

adeoque

refpedi«

vam earum rerum, qua in ordine natura?fic conßituta iS

91 naturalis fuac conftitutionis, aliter fe habere nequeune, Sites perpotentiam D* varie queant mutari.

Sic

ordo ef·

fcttuum