SCHOLIS HO DIERNA

(1)

DE

1NSTITÜTI0NE

m

SCHOLIS HO DIERNA

DISSERTAT10.

quam',

Adprotr. Amplisf, Ord, Philo/, Up/.

PUBLICO BONORUM EXAMINI "DEFERUNT

MARTIN. GUSTAFSSON,

PHIL. MAG. ET A SACR. ORD.

ET

GABRIEL TIMOTH.ROMDAHL,

GOTHLANDI.

In Audit. Guft. Min. d. Ii Junii 1795»

H. C.

UTTERIS JOH. FEED. EDMAN, EEG. ACAD. TYPOG*.

(2)

KYRKOHERDEN

vid

ESKILSHEMS och TOFTA FÖRSAMLINGAR

HÖG ÄREVÖRDIGE

^och

HÖGLÄRDE

HERR

smvmc XLQMJDJLZÖT

samt

högJdla

fru

mjLXL1ÄI XL O JL Z

MINE HULDASTE FÖRÅLDRAR!

jag

^{kan ej} ^neka ^{mig det} nöjet at vid detta tillfålle of- fenteligen förklara Eder min vördnad och min erkån- fla. Genom Eder välgörande ömhefc helgades mit hjer-

ta åt Dygden och Vettenfkaperna ^— Eder tilhör förft- lingen af de fednare, och den förras trogna utöfning

fkall bevifa det jag lefver och dör EDER

tackfamme och lydige Son fiabriel Timotheus Romdaiil.

(3)

COMMINISTERN

VID

DAHLHEMS, GANTHEMS och HALLE FÖRSAMLINGAR

■ -

/ -" - " «

välJrevördige ^och hogvJllJrde

herr

jomjsr

min älskade svåger!

D°n

_ingen

fanna förtjenften ålfkar

belöning för fin tillfredsftållelfe.

att göra godt i tyfthet och fordrar

Men pligten at vara tackfam och nöjet at utöfva denfamma för-

fvinner ej därigenom för den fom varit föremålet för en välgärning.

Då jag under mer ån åtta år i min Svåger ågt en öm Ledare och

Vårt fom grundlagt min Ungdoms undervisning; åtHvilken kan jag då värdigare üpoffra detta Arbete, förmodeligen det lifta af mina Äcade-

mifka Studier?

Måtte derföre detta offer ej ovärdigt tolka min tackfamhet, måt¬

te döt åtminftone vifa hvad jag önfkar, men ej år lkickelig nog afc fjelf förklara!

Martin Gustafsson»

(4)

Confiderons les propres lents de

la lumiers: Ii rfy

a pßs plus que cinq cents ans quon enfeigne la

jeunesfe,

m commenee dej^a a f1 appercevoir, que lEtüde Scolaßique

ne repondepas aux befoins de Pbumanite, ni auxfoubaite de

la Patrie.

Raynal,

(5)

DE

JNSTITUTIONE in SCHOLIS HODIERNA.

^1"' 1 i" ii i..pY"* 1 ™

§. L

Arbori

^movec

^non

prudens hord cultor,

adulfac, fed tenellae adhuc

ut illam,

^> manum

quocunquö

ad-

voluerit_, fle&at _atque ad ere&ae formae venuftatem fin- gat. Pari modo, qui populum ad felicitatem perducere

praeoptant, non tam de adultis hominibus dirigendis, fed potius de juventute bonis artibus inftruenda cogitent, ne- cesfe eft. Educationem itaque potisfimam attentionem mereri, nemo eft, qui dubitet; (ed non facile ramen in-

ter omnes convenit, quibus rebus educatio praecipue ab«

folvatur. Raro, quam lare pateat ejusdem vis atque u-

fus, fatis peripiciunr; raro totum hominem perficiendum,

tamquam Educationis metam, fibi _proponunt. Si enim

in memoria puerili exercenda educantium cura verfatur, Judicium excolere & firmare faepe negligunt; fi id agi-

tur, ut intelle&us infticuatur _atque ideis Sc fcientiis ^au- geatur, animi defideria Sc propenfiones filetiere Sc ad

amorem jufti bonique pertrahere oblivifcunturj neque vires Sc facultares animae unice exercere Sc excolere, fa¬

tis eft, fi corporis fitnul firmitati alendae «St augendae noa ftudearnus. Fieri _quoque poteft, ut multo docendi di- fcendique ftudio, _parum _tarnen proficiarur, nifi ea difcan-

tur, quae maxime funt necesfaria Sc utilia, habira rationc

vitae communis «Sc focietatis, in _qua nobis eft vivendum.

Quid enim fi ea, qua? in fcholis tra&antur, civibus ma-

turefcente aerate nulluni civilem praebeant ufusn vcl in

A ne-

(6)

• ) * ( «

iiegotiis

adminiftrandis

vel in

moribus corrigendis, fi in-

ter linguarum peregrinarum

& multae eruditionis ftudia,

non nifi certo civium ordini profutura, vcl negligantur

vel parcius proponantur populäres

illae fcientiae, quibus

omnes maxime egent, quaeque& ad patriam

juvandam

ac ornandampraecipue pertinent,& fingulos

condocent

virae

hu¬

manacommodisoptitne frui, ejus vero incommoda facilius

tolerare? His incuriofius habiris, publica etiamEducatio-

nis finis negligirur; & ubicunque de vera

inftitutionis &

fcholarum conftitutione adhuc difceptatur, ibi etiam fine

dubio ipfam educandi artem a

perfe&ione aliquatenus

abesfe, merito judicari poteft. Hasce veritates, fapientio-

ri cuique notisfimas, non ut doceamus alios, jam ^propo-

nimus, neque putamus adolefcentis, fed Philofophorum esfe, quibus principiis & ad quam normam tota

educa»

tionis fcientia exftruatur, eruere & prascipere, Specimen

tarnen Academicum aliquod meditantes de Educatione

in primis cogitare atque de hodierna in

fcholis inftitutio-

ne pauca disferere conftituimus, ut fic faltim apparerer,

nos <3c fummorum virorum de hac re fcriptis & cogita.

tis debiram tribuisfe attentionem, & fimul in _argumen-

to patriae <& aevo vere utili ftilum nos potisfimum exer-

cere voluisfe.

§• II-

Publica Educario five inftitutio cives univer- fos in iis, quae absque felicitatis & digniratis humanse

dietrimento ignorari ^nequeunt, erudiendos fine dubio comple&i debet.

Merito

igitur de ipfo populo,

cujus

maxima pars rura colit & inhabit&t, prseceptis

& difci-

plina formando, primum cogitare eos oportet,

qui de

infiiturione in fcholis _agere volunr. Hoc enim civium

genus non tantum

civitatis robur appellandum eft, fed

ipfum

(7)

• ) 7 C •

ipfum potius populum conflituit, Sc reliquos civiam or- dines, populi unice causfa conftitutos, fuis laboribus fu-

ftentat fuaque fortitudine fecuros reddit. Juribus quoque fuis cellis fartisque civis ruricola ad vitacn jucundisfime agendam natus vidererur, urpote qui, natur« quafi ^pro- prior, inter campeftria opera Sc amcena otia fe exercens,

integram facilius invenit valetudinem, Sc anirni tranquil- liratem, qu« bona null« alias opes impertiri posfunr, fae-

pe vero auferunt, divitiasque proinde, urbico cive longe ronunarior, posfidet, non minus tutas Sc immotas quam

terr« ipfius Fundus, cujus partes funt. Nihilo tarnen fe-

cius utilisiirnos Sc felicitate dignisfimos homines condi-

tiouis fuae bona & jura non folum non ufurpare, fed Sc ignortre, atqué per hane ignorantiam omnibus malis, fuperftitionibus Sc oppresfionibus,- obnoxios esfe pasfim reperimus. Negari non poteft, educationis public« cu-

ram ad agros incolentem multitudinem nunquam ferio

fuisfe converfam, quo factum eft, ut maximus civium nu¬

merus miferrime «vum tranfigere coactus (it. Neque

hinc aliud exfpe&ari potuit quam ignar« multitudinis in¬

vidia Sc odium in reliquos cives, immoderatus inebrian-

tium potuum amor, feri Sc depravati mores, omnia fer-

vilis ingenii viria , qu« infrt dignitatem Sc reverentiam

homini debitam funt. Non tantum rufticis invigiiare negotiis, fu« aliorumque vit« fuftentand« pr«fidia com- parare, tributis Sc fibi impofitis officiis fatisFacere, agri-

col« eft; homo natus human« quoque vit« jucunditares

fencire _atque civis in civitate conftirutus civilis cultur«

Sc dignitatis particeps reddi debet. Hoc ^vero fieri neu-

tiquam poteft per le&ionem memoria repetendam catechismi male digefti & per ludimagiftros prope non mi¬

nus rüdes, quam homines, quos erudire volunt. Et fine praevia in juventute utilium rerum cognitione quid fru-

&us rudes mentes percipere potuerunt ex fermonibus

A % fa~

(8)

# ) 8 ( #

facerdotum, aures tantum pulfantibus, quorum argumen¬

tum praeterea Sc finis ad verirates fublimiores Sc ccele- ftem beatitudinem maxime fpe£tat, omnia vero homini faluberrima praecepta, ceteris hnjus vitas necesfitatibus ad- commodata, conrinere nequit. Nonne in Parcecialibus fcholis folidiora imo fimpliciora Chriftianse veritatis Sc Moralis do&rinae principia, nonne fundamenta Arith- metices, aliquam Juris Civilis & Patriae notitiam, primas

de Natura Sc de Oeconomia. _notiones juventus ruftica addifcere deberet? Ope tam utilium cognitionum popu- 3us fuperftitionibus, impofturis damnisque minus vexare- tur; onerum publicorum causfas & legum, quibus paret,

sequitatem intelligens, commoda Sc

"beneficia

focietatis

rite aeftimare edo&us, lubentius fine dubio civilia inftituta

fervaret, quietus viveret; & Superiores jucundisfimo o- .culos pafcerent fpe&aculo felicis Sc grati populi. Cre-

dimus vel levisfimam utilis cognitionis partem mulritu-

dini permagni esfe, neque multis opus esfe novis infti-

tutis Sc impenfis» ut aliquam faltim inftitutionis fuae e-

mendationem populus obtineat. _{Id potius} adhuc agitur,

ut omnium opinio in eo confentiat, populum ex igno-

rantiae tenebris ad veritatis Sc fcientiae lucem _provocan- dum esfe. Quod fi vulgo creditum fit, fenfim prodibunt

elementares in quavis fcienria libri magis msgisque ido~

nei: fcholarum Praefe&i Se Inftitutores populi plura Sc

nieliora difcent Sc populo vere prodesfe incipient, and®

honos, ^tam utilibus muneribus debitus, iis _quoque conftabit,& publica inftituta, quse populi erudiendi causfa jam habemus, fuo fini re£lius tantummoclo adcommodabuntur.

Sunt,qui nobisforfan objiciant,ruricolas melioris viven¬

di fortis prius reddendas esfe participes,quam utilium fci~

entiarum ufus iis impertiri queat, S~d _quam tardi Sc

åncerti fic fierent popularis inftitutionis progresfus, qui¬

ll-

(9)

• ) s> ( •

Übet facile vider. Poftulat ipfa res, ut vires intelle&us

excoli & inftitui incipiantur, ita ut eo ipfo comparentur adminicula felicitatis promovendae dc tuendae. Ingenii kaque cultura & civilis conditionis emendatio pari pasfu

ambulare debenq neque enim proletarii homines, egefta-

tis & fervitutis ingemifcentes malis, falutaris inftitutio-

nis praeceptis vacant, neque nifi emendatae in Scholis educationis quafi fundarnento nixa civilis populi Felicitas

ad faftigium perduci poteft & firmitatem.

§. III.

Ad publicam in Scholis Urbicis inftitutionem oculos convertentes, eam quoque aliqua ratione emenda-

ri posfe puramus, ur magis populärem praebeat ufum.

Id in primis in praefenti harum fcholarum conftitutione delideramus,quodrudimenta quidenu Chriftianismi &prima

Latinitatis initia urbicae juventuti inculcentur, ii ^vero ju-

venes, qui Graecis & Latinis Mufis ac varia eruditionis

i'upeile£tili non egent, occafionem habeant nullam, ce-

teras futuro civi utiles fcientias addifcendi. In primis

clasfibus ludorum litteratorum vel in fcholis _quae _pau-

peribus pasfirn aperiii cernimus, catechismi Svebiliani le¬

ktio & releclio primum locum tenet, grammatices repe- titio reliquum abfumit _tempus, _neque fcribendi & arith-

metices exercitiis multum vacare poteft ludimagifter, di- fcipulorum farpislime obrutus multitudine. Parentes de prolis fuaE educatione folliciti, fi fumptibus fatisfacere posfint, puerulos aut ad Acadetniam ablegabunt, aut pri-

varis Praeceptoribus erudiendos committent. Exponere

non opus eft _quam multis incomrnodis _prematur inftitu-

tio privata, in _qua difcentes neque emulationis ftudio criguntur, _neque focietati cum ceteris hominibus mature

ftsfvefcunt. Quam Cxpe accidit, ^ut educationis cura^ cx

A ₃ _qua

(10)

m ) ^io ( #

qua familiae fpes & patriae rotius Talus penåer, imperitis«

iimis tradita lic mercenariis: atque, ß idoneum etiam ingenii fingendi magiftrum, qui talem fpartam cerco per-

timefcit, parentum fagacitas vel fortuna invenerir, quam difficile Uli erir, inter domefticas tricas & quaü in priva-

ti hominis fervitio latitans officii fui partes felieirer Sc

cum alacritate obire? Quum tanris mederi oportet incom- modis, Sc praecipue inopum, quorum numerus e(t maxi¬

mus, puerorum educitioni rite providere, publica certe

cura ita fcholae ordinindae furit, ut a prarceptoribus ido-

neis 8c honorificentius habitis ^ea difcendi, quae civi cui-

que maxime profutura fint, occafio quavis in urbe prce- beatur. Ita erudiendus eft urbicus juvenis, ut in quacun- que vitae conditione bonus ac felix evadat. Sunt notio-

nes Sc fcientiae pra&icae quas nemo ignorare debet; eas difcat. Linguas, fi tempusSc facultates permiferinr, hodier-

nas Scmaximeufiratas potiusquam eruditascalleat. Eaftudia

Sc exercitia quaeomnibusplane necesfaria func,^omnes etiam difcant; nulla memoriadifcentium obtrudantur, niüquae vi¬

tae ufui infervirepoterint; unicuique verofimul, cui faurrix

natura vel fortuna obtigit, plura difcendi anfa fuppetar.

Tali ratione urbicis fcholis conftitutis, non parentes de praeceptoribus eligendis ^anxie cogitarent, Sc meiior for-

fan inftiturio interdum minoribus inapenfis conftaretj pu¬

blica auftoritate Sc cura adminiftratas litrerarum offieinas

frequentarent opulentiorum Sc _piuperum liberi iisdern-

que moribus Sc praeceptis asfvefa&i ar£tiori benevolen-

tiae vinculo jun£ti, iisdem legibus Sc juribus fe esfe ob-

noxios facilius recordarentur; ^non feptem vel o£to aeta- tis juvenilis anni rebus inurilibus difcendis abfumeren-

tur, ita ut, abfoluro fcholaftico curfu , tirones farpe ad-

huc rüdes primarum notionum ad communem fenfum

vel ad communem patriam fpe£tantium deprehendantur;

frequentes Sc de patria olim bene meremes alumni fcho- las,

(11)

las, hodie contemtui habitas, implerent; utiles & ver« co- gniriones fenfim ad ^omnes civium

clasfes pertinerent,

at-

que benefica reöae rtrionis lux in morum

& felicitaris

emolumentum indies augefcerer. Fruftra

fperamus,

^populum ad inftitutionis Sc

fcientiarum

amorem

ingeniique

cultum perduci posfe, nifi a pueritia

iis imbuatur litrera-

rum ftudiis, ex quibus poftea utilitaris

fru&um fe perci-

pere fentir. Quamdiu iteque

fcholae noftrae communis

virae ufuinon ram accurare adcommodarae funt, mirari non

convenit, multitudinem etiam, prarjudicatis

opinionibus

du»

&am, lirteras & ingenii omnes exercitationes lpeme-

re, eaque ftudia & ipfius fanftisfimae

religionis principia,

quae vulgaris infthutio proponir, parum

eflicaciae prodere

ad emendandam humanam focietatem,

§. IV.

Scholas noftrae Latin«, de quibus jam nobis fingulatim dicendum eft, nihil aliud re vera

funt,

quam feminaria, in quibus cives ad publica negotia

&

mune-

ra educantur. Jura Sc Leges in civitate

adminiftrantes,

Eeligionis & Morum cuftodes,

ceterique publicarum

re-

rum adminiftri ibi inftitutione formandi funt; ibi cives o-

mnes liberalirer geniti iis

artibus & difciplinis in juven-

ture nutriri debent, ut in _quocunque poftea

conftituri

locoj »bi amplior agendi occafio

fe offerar, patriae

quam

maxime prodesfe ac decus conciliare

posfinr. Quantum

vero ab hac laude fcholae hodie abfint, nobis conftabit confiderantibus, morum Sc focietatis faciem

ita

a

prifcis

inftitutis esfe immutatam, vel etiam ipfas

Scholas ita fcn-

fim obfoluisfe, ut parum fane cognationis

fuperfit

ea

inter

quae in fcholis trs£tenfur, atque ea qua?in

communi vita

civi porisfimurr* ufui fint. Sunt

Scholaftica ftudia Sc

exer-

citia ad eruditos fingendos Sc> fi

volueris, ad Sacerdores

for«

(12)

# D ja (

formandos forfan adcomtnodata, ^verum ^a multo maxima parte civium ^, publicis negotiis fe tradenrium, fine ullo

darnno aut ignorantur aur ignorari posfunr: hoc adeo

verum eft, ut experientia illud fatis fuperque comproba-

tum quotidie inveniamus. Linguas difcendi causfa ha fcholae praecipue inftitutae videntur; at non vernadulo fer- moni Sc ftilo _{ibi opera} datur. Nefciunt harum Schola-

rum alumni, patria utentes lingua, ideas verbis Sc termi-

nis dererminaris exprimere, ignorant di&ionis concifa?,

vel perpetuae orationis vel pronunciationis virtutes pra>

cipuas, quibus perfvadendi Sc commovendi ars conrine*

tur Regulis fynta&icis Sc exercitiis flili peregrinae lin-

gvae crucianrur prius, ^quam periodum fvecante orationis conficere posfint. Neque linguas earurn gentium difcunr,

quae vel fcientias utilisfimas ad perfe£fronem perduxe-

runt, vel commerciis Sc quotidiano fere ufu nobiscum conjunftac funt. E contrario omne fere _rempus impenditur lingvis fic di£tiseruditis, quarum liudia minime tamen im-

pediunt,quominus focietatis Sc civitatis in _qua vivimus, im- peritisfimi esfe posfimus. Omni admiratione fufpicienda

funt veterum Grsecorum Sc Romanorum immortalia fcri- pta, quae Sc plurimum tnomeßti attuleruntad barbariei te-

nebras dispelle^ndas, atque ad fanae rationis libertarisquelu-

cem perEuropam propagandam, &pu!cerrima re£le venu-

Reque fcribendi exempla ac utilisfimam fimul vitae phi- lolophiam continent. Perfvafum habemus, fcientiarum

& elegantium in primis litrerarum cultores fine harum Mufarum _ope ad perfe&am eruditionis Sc fublimioris

guftus laudem pervenire vix posfe, veterumque pruden¬

tern ledionem Sc ingenium mire alere Sc animo dele-

£lationern creare eximiam. At, vel levisfima utentes at- tentione videmus, perpaucos eorum, qui clasficos au&o-

res verfanr, hane utilitatem ^ex juvenilibus ftudiis quae-

rere. £x decem puerulis vix unus eo perducitur, ut fine

dif-

(13)

• > 13 ( •

difficultate & cum volupcate Ciceroneu,

Virgilium,

Ta-

citum, Homerum Sc cereros per reliquam aetatem legat»

Neque aliter fieri poteft, cum difcentes vulgo Veteres

Audores adeunt fine praevia hiftoriae, nec non Vernaculx

linguae cognitione atque fine ullo pulcrae Sc fublimis ^ora-

tionis fienfu ^ac guftu. Unde quoque nihil aliud faepisfi-

me nanciicuntur quam latinas & _grascas phrafes Sc au-

reas forfan quasdam fententias, libi invicem repugnantes,

quibus eruditionis fufpicionem indodae plebi injicere posfint. Si vel maxime haec ftudia exiguo civium nu«

mero profunt, Ii nonnulla erediora ingenia fcholafticae

methodi tricas fuperare interdum posfunt, ita ut veterum fapientiam Sc veneres asfequantur, annon ftudia tam

paucis profutura, tanta cum temporis Sc operae jadurä,

in publicis tradtari debent fcholis, ^cum nullas _praeterea habeamus, in quibus ceterorum civium inftitutioni _pro- vifum eft? Latiniratis enim ftudiis qui carere posfunt,

tarn multis annis in bis palaeftris inutiliter confumris, aut

ipfi fuo Marte utilium rerum cognitione fe impleant,

aut fine dubio idiotae _per _totam _vitam _erunt. Sed non tantum linguarum ufu, ^verum etiam copia idearum Sc

veris fcientiis _opus habet homo, ut fapiac atque ut rede

fibi patriaeque vivat. Scientiarum eft, nos perducere ad

veram Sc idoneam _notitiam Naturae, cujus vires Sc phas-

nomena quoridie fenfibus experimur, ad moralem in pri-

mis cognirionem hominum _eorumque virtutum vel vi- tiorum , ad cognitionem noftri Sc civitatis in qua vivi-

mus, Sc fubfidiorum, quibus individualem Sc focialem fe- liciratem obtineamus. _Nihilo tarnen minus fcientiarum principia in fcholis adhuc ita negligunrur, aut larinis Sc

memoria tantum repetendis elementaribus libris ram in- feliciter proponuntur, ut tironesAcademias adeuntes non

aliter ^ac fi nihil didicerint, iterum ab ipfis initiis difce«

re cogantur. Qui vero academiam falutandi occafionem

B _non

(14)

• ) <4 ( •

non habent & e fcholis inferioribus ad rem publieam

mox fe conferunr, tanto majori ignorantia premun- tur, quo magis fe aliquid fcire arbitrenrur. Quid de pri-

fcis

Perfis

dicam^, quorum in fchoiis juventutem mores virtutisque habitum, prout alibi fcientias, didicisfe ferunt?

Quid de educandi ratione in antiquis Rebus publicis di¬

cam, ubi praeter patriae linguae eloquentiam, patria jura

& inftituta, Sc qucje ad civilem focietatem pertinebant, juventus nihil fere difcebat, quibus tamen ex palaeftris magni ilii viri, clara ingenia heroesque prodierunt, quo¬

rum nomina omnis aevi homines fufpicient? Tam lllu-

firia itaque exempla imitantes hunc cerre ex Graccorum

& Latinorum le&ione fruetum percipiamus, ut nodrara

quoque juventutem ad parem animi Sc corporis forritu-

dinem fingere incipiamus; pari modo juvenes nofiri in- cipiant, exercirationibus Gymnafticis adfvefcere, tempe- rantiae & probis moribus ftudere, amore patriae impleri

Sc majorum gloriam aemulari, patriam linguam excolere, rempublicam nosfe, atque ad utilia Sc egregia quasvis au- denda fummo fiudio incendi.

§. V.

Quum aevo, ubi omnes divinse Sc humanae fei¬

ender eruditis Unguis continebantur, fcholae in patria no»

fira conftitutae _atque ejus temporis ufui adcornmodarae fint, mirum fane videhitur, muratis jam temporibus an-

tiquam illas retinere infiitutionis publica1 rationem. So-

cieratäs facie magis magisque indies commutau , fcbolae

necesfario fenfim obfolefcunt Sc earum alumni, in patria quafi hofpites Sc barbaro loquentes ore fchclae non vitac

difcunt. Adeoque poftulat non minus ipfa ratio, inftiru-

tionem hodiernam emendandam esfe , quam feculum i- pfum hane refor mationem certo proraictere Sc annun-

(15)

•)>$(•

eiare videtur. Qui rei fcholafticse mutationem utilern «Sc prudentem volunr, omnium primo id opianr, ut de pri-

mis conveniar principiis hümanse 3c facialis felicitatis perficiendae, ita ut certus fit fcopus,quo tendat educatio.

Hoc communi inftitutionis fine propofito, ita fcholse in-

ftitui posfunt, ut quae cuique homini 3c civi ad re£te vi-

vendum maxime necesfaria funt ftudia, lucide Sc me- thodo facili juveneuti patriae proponantur: initia Sc

elementa harum cognitionum in ludis inferioribus ^tra- flentur, in fuperioribus demurn fcholis perficienda Sc amplificanda. Qui antiquitatum, Iinguarum Sc ^cete¬

ra eruditionis ftudia diligunt , quamvis artern 8c fci-

entiam difcendi oecafionem in civitate defiderare non

debeant; non ramen horum unice defidenis* fed piu-

rimorurti civium ufui Sc emoiumento pubÜeas fchohs

adcomodari oportet. Tali modo Anifex, judex, Sa- cerdos, Mercator in juventute communi & Überall utitur inftiturione, ex qua quisque fru&um perfenriet, dum ae-

taue progrediente banc vel illam vivendi conditionem ample&amr, Publicis fcholis fic honos Sc prerium con-

ftabit, atque copia bonorum 3c praeftantium civium patriam ditabunr. Haud pertimefcimus, inftitutionern ma¬

gis redditam populärem fcientiarum Sc eruditionis pro-

gresfibus fore nocituram, quum potius in populo bene

educato fcientiarum Sc artium amorem & difcendi semu-

lationem facilius excitari posfe fperandum lir. Neque it famus, qui credamus, cum ea civitate praeclare »gi, in

qua pauci vir! ^omnes fcientiarum 8c eruditionis campos pe- ragraverint

ingeniique fama orbem impleverinr, multitu-

dine in crasfisfimis ignorantiar vel fanatismi tenebris haerente; ibi porius benefieam adrniramur (cientiarum lu-

cem, ubi multo maxima civium pars de fe Sc de repu- blica re&lus fentire Sc felicius vivere didicerint. Ad- ftiinicula fane Sc fubüdia communis felicitatis augendae

B 2 in-

(16)

• ) 16 ( #

inveniri nequeunt fcholis, (i emendarae fuerint, aptiora.

Scholae popuii fingunt mores, fine quibus neque leges

vaienr,neque agricuiturae,commerciorum &ceterarum ^artium progresfus tutam & Itabilem felicitatem promittunt;

fcholac mitisfimo imperiojuvenilia ingenia fle&entes, _praeju-

dicatas opiniones a majoribus relikas fenfim auferunt, fa-

narismi fraudes detegunt &^contra oppresfionis impetus pe»

£lora pracmuniunt; fchoiae propullulantibus vitiis &crimini.

bus obicem ponunt, atque triftisfimam puniendi necesfi-

tatem rarius adferunt. Scholarum denique & nafcentis juventutis qui meminerit, laetus lubensque in aliquam fpem inducitur, fieri posfe, ut veritatis ac bonarum artium lux latius aliquando difundatur atque novo quovis

fatculo popuii felicitatem reddat majorem.